Καλό Μπαϊράμι και Καλό Πάσχα - Οι γιορτές και οι παραδόσεις των δύο κοινοτήτων  

caramel cy@yahoo.com

Τηλ: 99966518

Ένα από τα βασικά σε αυτή τη χώρα που πρέπει να μάθουμε είναι για τις παραδόσεις μας, τις γιορτές, τις μέρες της ευτυχίας και τις μέρες της λύπης, προκειμένου να μπορέσουμε να οικοδομήσουμε μια καλύτερη χώρα. Πρέπει να μάθουμε πώς και γιατί γιορτάζονται ή τηρούνται τέτοιες πολιτιστικές παραδόσεις και να πάμε πιο βαθιά από την επιφάνεια αν θέλουμε να χτίσουμε μια καλύτερη χώρα για τα παιδιά μας. Πρόσφατα έγραψα για τη «Σαρακοστή» και πολλοί Τουρκοκύπριοι με ευχαρίστησαν αφού δεν γνώριζαν ακριβώς τι σημαίνει. Επιτρέψτε μου να πω «Καλό Μπαϊράμι και Καλό Πάσχα!» σε όλους αφού φέτος, όπως και πολλά άλλα χρόνια, το Μπαϊράμι και το Πάσχα πέφτουν σχεδόν τις ίδιες μέρες ή την ίδια περίοδο.

Προετοιμασία για το Μπαϊράμι

Ένας από τους καλούς μας φίλους, ο dr Bekir Azgin, σε ένα από τα άρθρα του πριν από δέκα χρόνια ανέφερε με λεπτομέρειες για το πώς γινόταν τον παλιό καιρό η προετοιμασία για το Μπαϊράμι. Με τίτλο «Αναμνήσεις από έναν άλλο κόσμο», στις 16 Μαρτίου 2014 είχε γράψει ένα άρθρο στην εφημερίδα Havadis, λέγοντας «Σήμερα είναι arife (παραμονή), αύριο είναι το Μπαϊράμι.». «Arife» είναι η μέρα πριν από τις γιορτές του Μπαϊραμιού και είναι μια σημαντική μέρα προετοιμασίας για τον γιορτασμό του.

Θέλω να μοιραστώ περιληπτικά αυτό που έγραψε ο Bekir Azgin για το πώς προετοιμάζονταν στο μεικτό χωριό της Ποταμιάς για το Μπαϊράμι όταν αυτός ήταν παιδί. Λέει:

«Η μέρα του Arife' ήταν ταυτόχρονα μια χαρούμενη και μια δύσκολη μέρα της παιδικής μας ηλικίας. Η μέρα ξεκινούσε νωρίς. Όταν ξυπνούσαμε, η μητέρα μου είχε ήδη ζυμώσει σε μια ξύλινη σκάφη ζυμάρι για ψωμί και είχε βράσει ένα ολόκληρο καζάνι νερό. Θα έπρεπε να κάνουμε ένα σωρό πράγματα όλη τη μέρα. Και υπήρχε μια δουλειά για τον καθένα. Αφού έπαιρνα πρωινό στο πόδι, ξεκινούσα να κουβαλάω τους θάμνους και τα κλαδιά που ήταν συγκεντρωμένα σε μια γωνιά της αυλής, στον φούρνο του χωριού. Όταν έφτανε η ώρα, ο πατέρας μου άναβε τον φούρνο και όταν οι θάμνοι και τα κλαδιά καίγονταν σε αυτόν, εγώ πρόσθετα καινούργια εκεί. Μέχρι τη στιγμή που η μητέρα μου θα έλεγε: «Είναι εντάξει τώρα, τα τούβλα έχουν κοκκινήσει.».

Τα Μπαϊράμια συνήθιζαν να φτιάχνουν μια περιοχή τύπου λούνα-παρκ στο Sarayonu (Πλατεία Σεραγίου) στη Λευκωσία

Ετοιμάζοντας κουλούρια

«Όταν η ζύμη ήταν έτοιμη, η μητέρα μου έπαιρνε με τις παλάμες της ένα κομμάτι και το έβαζε πάνω σε ένα ορθογώνιο ξύλο. Άπλωνε μια χούφτα αλεύρι και έστρωνε τη ζύμη σε σχήμα σαλαμιού. Στη συνέχεια έκοβε τη ζύμη με ένα μαχαίρι σε σχήμα μπακλαβά. Έβαζε τα δέκα κομμάτια ζύμης σε σχήμα μπακλαβά δίπλα-δίπλα ή έκανε ένα στρογγυλό σχήμα και το έκανε κουλούρι. Αυτά τα βουτούσε στο ασπρισμένο σουσάμι και τα έβαζε στις παλάμες μου. Και εγώ τα έβαζα πάνω στον τσέστο (πανέρι) καλυμμένα με ένα πανί.

Στο μεταξύ ο πατέρας μου άπλωνε τα κάρβουνα παντού μέσα στον φούρνο, έτσι ώστε αυτός να θερμαίνεται εξίσου. Όταν η παραγωγή των κουλουριών ολοκληρωνόταν, ο πατέρας μου έπαιρνε τη στάχτη και τα κάρβουνα κοντά στο στόμιο του φούρνου με τη βοήθεια ενός σύρτη. Αφού έβαζε κάθε κουλούρι στον φούρνο με τη βοήθεια ενός ειδικού φτυαριού, ο πατέρας μου κάλυπτε το στόμιο και την οπή εξαερισμού του φούρνου με ένα είδος λάσπης που είχε ετοιμάσει από πριν».

«Στο μεταξύ, η μητέρα μου άρχιζε να ζυμώνει άλλη μια σκάφη γεμάτη ζύμη. Ενώ περίμενε να φουσκώσει η ζύμη, έπλενε ρούχα σε μια τσίγκινη σκάφη δίπλα στον φούρνο. Κι εγώ έβαζα κλαδιά στη φωτιά κάτω από το καζάνι για να μην σβήσει η φωτιά από κάτω.

Όταν έφτανε η ώρα, ο φούρνος άνοιγε και ελέγχονταν τα ψωμιά. Αν είχαν ψηθεί, τα έβγαζαν ένα-ένα από τον φούρνο και τα έβαζαν στο μεγάλο καλάθι («kofun» κοφίνι). Τρώγαμε τα ζεστά κουλούρια είτε με χαλλούμι είτε με ελιές και μερικές πατάτες και αβγά ψημένα μέσα από τα κάρβουνα στον φούρνο.».

Δύο Τουρκοκύπριοι ντυμένοι με τα καλά τους ρούχα για το Μπαϊράμι στο Sarayonu (Πλατεία Σεραγίου), Λευκωσία. Φωτογραφία: Mangoian

«Κολούρια στους Ε/Κύπριους»

«Τα κουλούρια που έβγαιναν από την πρώτη φουρνιά διανέμονταν στους Ελληνοκύπριους. Οι Ελληνοκύπριοι που μας είχαν φέρει τσουρέκια και φλαούνες ('pilavuna' στα τουρκικά - ένα είδος κυπριακού τσουρεκιού με τυρί ψημένο στον φούρνο) έπαιρναν σίγουρα ζεστά κουλούρια. Η μητέρα μου γέμιζε ένα καλάθι με κουλούρια και μου τα έδινε και μου έλεγε 'Σε αυτούς τους ανθρώπους ένα για τον καθένα και σε αυτούς δύο για τον καθένα'. Αργότερα, όταν έμαθα να διαβάζω και να γράφω, έκανα εγώ ο ίδιος αυτούς τους υπολογισμούς. Έγραφα κάπου ποιος έφερε τι και στην επόμενη 'Arife' μοίραζα αναλόγως τα κουλούρια. Κουβαλούσα το καλάθι στο μπράτσο μου και ξεκινούσα από τους γείτονες, πηγαίνοντας από γειτονιά σε γειτονιά μοιράζοντας τα κουλούρια. Κάποιοι από αυτούς με ευχαριστούσαν και με έδιωχναν, κάποιοι άλλοι μου έδιναν γλυκά και κάποιοι άλλοι μου πρόσφεραν καρύδια ή γλυκό από εσπεριδοειδή. Και αυτό πραγματικά το απολάμβανα. Μερικές φορές η μητέρα μου μου έλεγε: 'Όταν περνάς από εδώ, δώσε στον τάδε και στον δείνα από ένα κουλούρι'. Αυτοί ήταν ηλικιωμένοι, φτωχοί άνθρωποι χωρίς κανέναν να τους φροντίζει. Και αυτοί οι ηλικιωμένοι ήταν εκείνοι που ενθουσιάζονταν περισσότερο όταν έπαιρναν τα κουλούρια. Και αυτό μου άρεσε πολύ. Αν ο ηλικιωμένος ήταν Ελληνοκύπριος, μου έλεγε: 'Να 'σιεις τες ευτσιές μου γιόκκα μου!' Και αν το άτομο ήταν Τουρκοκύπριος, μου έλεγε: 'Σε ευλογώ γιε μου.' (Ποιος ξέρει, ίσως οι ευλογίες αυτών των ηλικιωμένων να ήταν χρήσιμες για μένα.). Στον δεύτερο γύρο η μητέρα μου μας έφτιαχνε ψωμάκια σε σχήμα μικρών καλαθιών ή παπιών. Τα κρατούσαμε στο σπίτι σαν στολίδια και τα τρώγαμε μόνο όταν τελείωναν όλα τα κουλούρια. Τέτοιες μικρές αλλαγές μας έκαναν τόσο χαρούμενους.».

«Ώρα για μπάνιο»

«Όταν τελείωνε το ψήσιμο των κουλουριών, ο πατέρας μου έσφαζε είτε μια γαλοπούλα (αλίνα στα τουρκικά, γαλίνα στα ελληνικά), είτε μια κατσίκα. Αν είχε σφάξει γαλοπούλα, την έβαζε σε βραστό νερό και στη συνέχεια της έβγαζε τα φτερά. Αν ήταν κατσίκα, την κρεμούσε από το ένα της πόδι στην ελιά της αυλής μας και της έβγαζε το δέρμα. Μετά το έκοβε σε κομμάτια. Τη νύχτα του 'Αrife', το δείπνο μας ήταν είτε συκώτι και σιντζέρι της γαλοπούλας με αβγά είτε το συκώτι της κατσίκας. Όταν τελείωναν τα πράγματα που έπρεπε να γίνουν, ερχόταν η ώρα για μπάνιο. Όλοι έπρεπε να κάνουν μπάνιο τη μέρα του 'Αrife', αφού σύμφωνα με τη μητέρα μου, 'το πλύσιμο με το νερό του 'Αrife' ήταν ευλογία.. Πρώτα ο πατέρας μου έκανε μπάνιο, ντυνόταν και πήγαινε στο καφενείο. Στη συνέχεια, η μητέρα μου μας έλουζε. Και τέλος, έκανε και η ίδια μπάνιο. Δεν είχαμε μπάνιο στο σπίτι μας. Πλενόμασταν σε μια γωνιά του στάβλου που ήταν κοντά στην πόρτα. Με αυτόν τον τρόπο το νερό έτρεχε από κάτω από την πόρτα στην αυλή. Παίρναμε έναν κουβά γεμάτο ζεστό και έναν κουβά γεμάτο κρύο νερό και τα ανακατεύαμε και πλενόμασταν. Συχνά η μητέρα μου δεν μπορούσε να έχει τη σωστή θερμοκρασία του νερού και καθώς έριχνε το νερό στο κεφάλι μας με έναν 'μαστραππά', καιγόμασταν και αρχίζαμε να φωνάζουμε. Και εκτός από αυτό υπήρχε και το κάψιμο των ματιών μας από τους αφρούς του σαπουνιού. (Ήταν εκείνη την εποχή που ο αφρός του σαπουνιού έκαιγε περισσότερο τα μάτια μας ή είναι η φαντασία μου;)».

«Οι θυσίες τους»

«Μετά το μπάνιο, αν εκείνη τη χρονιά η οικογένεια κατάφερνε να πουλήσει τις πατάτες της, φορούσαμε για πρώτη φορά τα καινούργια μας ρούχα ή δοκιμάζαμε τα καινούργια μας παπούτσια, αν μας ταίριαζαν. Και η μητέρα μου μας παρακολουθούσε με περηφάνια.

Τώρα που αναπολώ, δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν τέλος στις θυσίες τους. Δεν έτρωγαν οι ίδιοι αλλά μας έβαζαν εμάς να φάμε, δεν φορούσαν καινούργια ρούχα, αλλά μας έβαζαν εμάς να φορέσουμε καινούργια ρούχα. Έφτιαχναν πράγματα για τα παιδιά τους από το τίποτα. Τότε πηγαίναμε για ύπνο με τη διάθεση, σήμερα είναι 'Arife', αύριο είναι Μπαϊράμι' με ευτυχία και κοιμόμασταν καλά. Αύριο ήταν μια άλλη μέρα.».

Λεζάντα κύριας Φωτογραφίας: Τουρκοκύπριοι ντυμένοι με τα καλά τους ρούχα στη Λευκωσία, μπροστά από τα δικαστήρια στο Μπαϊράμι