Η ξενομανία των Ελλήνων

Διαμένοντας στην Αθήνα για λίγο καιρό έχω μείνει άναυδος από το νέο κύμα ξενομανίας που σαρώνει την Ελλάδα. Αυτό το κύμα δεν έχει πλήξει μόνο τους τουριστικούς προορισμούς αλλά όλες τις περιοχές, κυρίως τις συνοικίες των πόλεων που μένει η εύπορη μεσαία τάξη όπου το μορφωτικό επίπεδο είναι συγκριτικά πιο υψηλό.

Με τον όρο «ξενομανία» εννοούμε τη μίμηση του ξένου τρόπου ζωής και την απάρνηση των οικείων ηθών και εθίμων. Εν ολίγοις, οι Ελλαδίτες, όπως και οι Ελληνοκύπριοι, πιθηκίζουν αντιγράφοντας πρότυπα και συμπεριφορές άλλων λαών, κυρίως τους Αμερικάνους και τους Δυτικοευρωπαίους, γιατί θεωρούνται ότι βρίσκονται ένα βήμα πιο μπροστά τους.

Σε κανέναν τομέα η ξενομανία δεν είναι πιο εμφανής από εκείνον που αφορά τη ρύπανση -όπως λένε οι γλωσσολόγοι- της ελληνικής γλώσσας, δηλαδή την αλόγιστη ενσωμάτωση στο λεξιλόγιό μας ξένων λέξεων όταν υπάρχουν αντίστοιχες, και πιο λειτουργικές, ελληνικές λέξεις. Ποιοι όμως είναι οι παράγοντες που συντελούν σε αυτή τη ρύπανση; Σίγουρα δεν είναι η τεχνολογική εισβολή εξοπλισμού για καθημερινή χρήση, όπως μηχανήματα και ανταλλακτικά αυτοκινήτων, που έχουν εισαχθεί πολύ γρήγορα για να έχουν οι Έλληνες έτοιμα ισοδύναμα. Σίγουρα δεν είναι η ανάπτυξη του τουρισμού που αναγκάζει τους Έλληνες να χρησιμοποιούν ξένες λέξεις για να επικοινωνούν στον κλάδο των υπηρεσιών ζωτικής σημασίας για την οικονομία. Σίγουρα δεν είναι τα 6-7 εκατομμύρια Ελλήνων και Κυπρίων στην Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Δυτική Ευρώπη που φέρνουν στο σπίτι λέξεις από τις χώρες υποδοχής τους. Ο παράγοντας που προκαλεί αυτή τη ρύπανση είναι αδιαμφισβήτητα το φαινόμενο της ξενομανίας. Μια βόλτα στο κέντρο του Νέου Ψυχικού όπου μένω τώρα προσωρινά (ενός προαστίου της Αθήνας που θα 'λεγα ότι κατοικείται από τη μεσαία τάξη και που δεν έχει ξένους τουρίστες) αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Η εντύπωση που αποκομίζει κάποιος από τις εμπορικές επιγραφές των καταστημάτων είναι ότι βρίσκεται στο εξωτερικό - στην Ιταλία ή τη Γαλλία ή την Αγγλία. Το πρώτα, λοιπόν, μαγαζιά που συναντώ βγαίνοντας από το διαμέρισμά μου έχουν κατά σειρά τις ακόλουθες επιγραφές: Barberia Athens club (συνδυασμός ιταλικών και αγγλικών!) Slim Bite, Boulangerie, Patisserie, Carnicero. Για σταθείτε όμως διότι ακολουθούν κι άλλα: τις προάλλες πήγα για φαγητό με 4 Ελλαδίτες φίλους που είναι όλοι πτυχιούχοι ελληνικών πανεπιστημίων και άριστοι γνώστες της ελληνικής γλώσσας. Θα συζητήσαμε πολιτικά, διεθνή και άλλα θέματα για τρεις περίπου ώρες και έχω συγκρατήσει τουλάχιστον τις ακόλουθες ξένες λέξεις, ως ένα μικρό δείγμα, που χρησιμοποιήθηκαν: mini market, air space, baby sitter, air‐condition, press conference, bulldozer, blue jeans, global warming, best seller, roof garden, topless, link.

Αλλά και στην Ελληνική Βουλή η ξενομανία είναι παρούσα αφού οι «πατέρες του έθνους» συχνά και επιτηδευμένα διανθίζουν τις αγορεύσεις τους με ξένες λέξεις ενώ υπάρχουν αντίστοιχες στα ελληνικά, όπως π.χ. budget, debate, political correct. Υποθέτω ενεργούν τοιουτοτρόπως για να ανεβούν οι μετοχές τους αφού η χρήση ξένων λέξεων και εκφράσεων αποτελεί κατά κάποιον τρόπο επίτευγμα ή σύμβολο κοινωνικής ή/και πολιτικής καταξίωσης ή ένδειξη ανώτερης εκπαίδευσης και κουλτούρας.

Εκείνο όμως που προκαλεί θυμηδία είναι η ρύπανση της αγγλικής γλώσσας από τους Ελλαδίτες που, επηρεασμένοι από την ελληνική προφορά, έχουν αλλοιώσει την αγγλική ορθογραφία πολλών ονομάτων, π.χ. SKAI TV (αντί SKY), Tzon (αντί John), Tselsea F.C. (αντί Chelsea). Ευτυχώς αυτή η ρύπανση περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα, διαφορετικά θα ξεσηκώνονταν οι Άγγλοι!

Το συμπέρασμα είναι όντως παράδοξο και αποκαρδιωτικό να καταφεύγουμε στη χρήση ξένων λέξεων τη στιγμή που η μητρική μας γλώσσα διαθέτει πλουσιότατο λεξιλόγιο. Έλα όμως που με τη νοοτροπία που επικρατεί στην Ελλάδα (και στην Κύπρο) είναι δύσκολο να πείσεις έναν μαγαζάτορα να αντικαταστήσει την επιγραφή, π.χ., Patisserie με Ζαχαροπλαστείο όταν είναι πεπεισμένος ότι το αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής της θα μειώσει αισθητά τον τζίρο του;

Τελικά, αν αγνοήσουμε τις επιπτώσεις στην ελληνική γλώσσα είναι κατάρα ή ευλογία η ξενομανία; Κατ' αρχάς ο όρος αυτός έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται με την αρνητική του έννοια και θα ήταν σχήμα οξύμωρο να εξυμνούμε την ξενομανία. Οι κοινωνικοί επιστήμονες θα προτιμούσαν τον όρο «διαπολιτισμικότητα» που αποτελεί μια διαλεκτική σχέση, μια πορεία αλληλεπίδρασης και συνεργασίας ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων. Με άλλα λόγια σχετίζεται με την αποδοχή της κουλτούρας, του τρόπου σκέψης του άλλου, όχι αποκλειστικά με βάση τις γνώσεις, αλλά τον πολιτισμό γενικότερα. Επομένως η διαπολιτισμικότητα συντείνει στην ανοχή του άλλου, του ξένου, του διαφορετικού από εμάς και στην έλλειψη του φόβου προς αυτόν. Υπ' αυτήν την έννοια είναι ευλογία για την ανθρωπότητα διότι εξαλείφονται όλες οι μορφές διακρίσεων. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι ο Διαφωτισμός πήρε σάρκα και οστά στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη και είναι φυσικό να θεωρούνται οι κάτοικοι αυτών των περιοχών μπροστάρηδες και να επηρεάζουν άλλους λαούς.

Φυσικά το συντηρητικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο διαφωνεί πλήρως με τη διαπολιτισμικότητα την οποία θεωρεί απειλή κατά των «ελληνοχριστιανικών ιδεωδών» και επίσης κατά «της πολιτισμικής και εκκλησιαστικής ταυτότητας του ελληνικού λαού, οι οποίες είναι συνυφασμένες άρρηκτα μεταξύ τους και αποτελούν την πίστη των γεννητόρων μας, την ορθόδοξη ιθαγένεια…» (www.pemptousia.gr/2014/08/orthodoxia-ke-pagkosmiopiisi/). Η Μονή Βατοπεδίου έχει εκδώσει αρκετά βιβλία γι' αυτό το θέμα που θα τα σύστηνα ανεπιφύλακτα σε όλους τους ελεύθερα σκεπτόμενους αναγνώστες μου που υποφέρουν από αϋπνία.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας