Αιδώς, μεγαλοψυχία και ευγένεια, οι τρεις παρίες στην Κύπρο

 

Κληρονομώντας από την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα τη λέξη «aizd», οι Έλληνες διαμόρφωσαν τη λέξη «αιδώς». Δεν πρόκειται ακριβώς για τη νεοελληνική «ντροπή». Είναι κάτι περισσότερο: Το αίσθημα αυτοελέγχου, που σε εμποδίζει να εξαντλήσεις όλα τα περιθώρια που σου παρέχει μια συνθήκη, ώστε να μην υπερβείς τα εσκαμμένα και να εκθέσεις με τη συμπεριφορά σου τον εαυτό σου ως ανάλγητο. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια δεξιότητα, που είτε την αποκτάς με τον χρόνο και την ευρύτερη παιδεία, είτε όχι.
Το άσχημο με αυτήν τη δεξιότητα είναι ότι η ύπαρξη ή η απουσία της επηρεάζει καταλυτικά τα κοινωνικά ήθη: Αν το 60% μιας κοινωνίας ή μιας ομάδας ανθρώπων τη διαθέτει, τότε σχεδόν αυτόματα «υποχρεώνει» το σύνολο να προσαρμοστεί. Έτσι, διαμορφώνεται ως νόρμα ένας Χ κώδικας συμπεριφοράς και ηθικής. Αν όσοι τη διαθέτουν είναι μειονότητα, τότε τα πάντα είναι πιθανά. Μπορούν να συμβούν τα χειρότερα.

Αντίδοτα

Επεκτείνοντας τα πορίσματα των ερευνών του Μπουρντιέ για το «μορφωτικό κεφάλαιο» και τις κοινωνικές τάξεις, η Άννα Φραγκουδάκη παρατηρεί πολύ εύστοχα ότι: Πέραν όλων των άλλων, οι γόνοι οικογενειών της μεγαλοαστικής τάξης τείνουν να επιτυγχάνουν περισσότερο επειδή κληρονομούν κάτι επιπλέον, δηλαδή την υψηλή αυτοπεποίθηση και το αίσθημα του νικητή. Τα πορίσματα των κοινωνιολογικών ερευνών της καταδεικνύουν ότι αυτοί οι γόνοι έχουν από πολύ νωρίς το αίσθημα ότι ο κόσμος τους ανήκει. Κι έτσι είναι πιο απαιτητικοί, πιο επιθετικοί, πιο εγωκεντρικοί. Βεβαίως, όπως σε κάθε άλλη περίπτωση, έτσι και εδώ όλα αυτά είναι γενικές τάσεις και όχι η απόλυτη και καθολική αλήθεια. Όμως ως τάσεις είναι πια επιστημονικά τεκμηριωμένες.

Σε κοινωνίες πιο ανεπτυγμένες και πιο ορθολογιστικά οργανωμένες από τη δική μας, για κάθε δυνάμει αρνητικό υπάρχει και ένα λειτουργικό ή θεσμικό αντιστάθμισμα που το περιορίζει. Ένας ισχυρός κώδικας κοινωνικής ηθικής, που έχει την εντιμότητα και την ταπεινοφροσύνη ψηλά, και που θεωρεί την αιδώ αδιαμφισβήτητο προαπαιτούμενο στις κοινωνικές σχέσεις, είναι συχνά ένα αποτελεσματικό αντίδοτο. Χαλιναγωγεί την αμετροέπεια και την ξιπασιά. Αυτά που στην Κύπρο αποκαλούμε «άππωμα» και «ο κόσμος ούλλος έν' δικός μου».Το καθοριστικό είναι να υπάρχει μια κρίσιμη μάζα που να «υποστηρίζει» στην πράξη αυτές τις αρχές. Κρίσιμη, ποσοτικά και ποιοτικά.

Κρίσιμη μάζα

Ένας από τους δείκτες για το αν υπάρχει ή όχι η κρίσιμη μάζα για να περιοριστεί η μικροψυχία, η αγένεια, και η αναίδεια σε μια κοινωνία είναι να κοιτάξει κανείς τι συμβαίνει στη διοικητική πυραμίδα και στις μεγάλες ομάδες. Δηλαδή στον χώρο των πολιτικών και δημοσίων προσώπων γενικά, και στις μεγάλες επαγγελματικές ομάδες που έχουν στα χέρια τους κάποιας μορφής «εξουσία» (επιχειρηματίες, δικηγόροι, γιατροί κ.λπ.).

Για να ξεκινήσουμε από τους τελευταίους, είναι προφανές ότι σε αυτές τις ομάδες οι κώδικες κοινωνικής ηθικής είναι πολύ χαλαροί. Δεν χρειάζονται παραδείγματα, είναι χάσιμο χρόνου. Χωρίς να επιτρέπουμε να γίνουμε υποχείρια του κανιβαλισμού («είναι όλοι συμφεροντολόγοι και ανίκανοι»), η αιδώς, η μεγαλοψυχία και η ευγένεια δεν είναι κυρίαρχοι κώδικες συμπεριφοράς. Όμως, οι κώδικες κοινωνικής ηθικής δεν είναι ενέσιμοι. Κτίζονται. Με πολύ κόπο, θεσμική περιφρούρηση, και τη δύναμη του παραδείγματος. Εδώ έρχεται ο ρόλος των δημοσίων προσώπων.

Το πολιτικό προσωπικό

Πρόκειται φυσικά για έναν φαύλο κύκλο: Για να ανέβει κανείς στην πολιτική πυραμίδα, συνήθως -όχι πάντα βέβαια- χρειάζεται να έχει πολύ μακρινή σχέση με την αιδώ, τη μεγαλοψυχία, και την ευγένεια. Από κάπου όμως πρέπει να αρχίσει το σπάσιμο της αλυσίδας. Και δυστυχώς, τώρα τελευταία φαίνεται να κάνουμε μάλλον βήματα προς τα πίσω.

Πριν διαμορφωθούν τα τελικά ψηφοδέλτια των κομμάτων για τις Βουλευτικές, είχαμε την επίταση ενός αρνητικού φαινομένου: Ήταν οι εκλογές με τα περισσότερα βέτο στα περισσότερα κόμματα για αξιόλογους υποψηφίους. Πολλά στελέχη κομμάτων απέκλειαν το ένα μετά το άλλο ονόματα που έπεφταν στο τραπέζι. Με διάφορες δικαιολογίες, κάτω από τις οποίες κρυβόταν ένα εγωιστικό σκεπτικό: «Αν είναι ο Χ υποψήφιος στην επαρχία μου, θα κινδυνεύω να μην εκλεγώ εγώ». Εξάλλου, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, είδαμε και ακούσαμε πράγματα που δεν χρειάζεται να τα αναπαράγουμε και να βάζουμε αλάτι στις πληγές μας.

Το χειρότερο όμως είναι αυτό που συμβαίνει στο επίπεδο της εκτελεστικής εξουσίας. Ακόμη και με τα κυπριακά μέτρα, έχουμε ξεπεράσει κάθε όριο. Τη δεκαετία του 1980, ο τότε Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού είχε υποφέρει τα πάνδεινα (με αποτέλεσμα το 1988 να μην επανεκλεγεί), γιατί η σύζυγός του είχε αγοράσει ακριβά μαχαιροπίρουνα και επειδή η εταιρεία ΞΕΚΤΕ υπερτιμολόγησε τον αυτοκινητόδρομο Λευκωσίας - Λεμεσού (χωρίς μάλιστα ίχνος υπόνοιας ότι είχε επωφεληθεί ο ίδιος). Τώρα, έχουμε ένα Υπουργικό Συμβούλιο υπεύθυνο για αποφάσεις που οδήγησαν σε μέγιστα σκάνδαλα - του οποίου μάλιστα οι μισοί υπουργοί είχαν προσωπικό όφελος από κάποια απ’ αυτά. Για τον Πρόεδρο τι να πούμε;! Και ο Πρόεδρος, αντί να παραιτηθεί, εξαγγέλλει οικουμενική κυβέρνηση ή κυβέρνηση ευρείας αποδοχής! Και προειδοποιεί μάλιστα τους διαπλεκόμενους ότι θα χάσουν τον ύπνο τους!!!
Υπάρχει η φράση «αιδώς Αργείοι». Παντελώς αναποτελεσματική στην περίπτωσή μας.

Η ανοχή

Κρίσιμη για το πού γέρνει η πλάστιγγα στη συμπεριφορά των δημοσίων προσώπων αποδεικνύεται περίτρανα και η αξιολόγηση των ίδιων των πολιτών. Οι πολιτικοί διδάσκουν με τη συμπεριφορά τους, αλλά και «διδάσκονται» από τα μηνύματα που παίρνουν από τους πολίτες. Και στις τελευταίες ιδιαίτερα εκλογές τους δώσαμε τα χειρότερα μηνύματα:
(α) Είμαστε αντιφατικοί. Οργιζόμαστε με τη διαφθορά και τη διαπλοκή, αλλά τιμήσαμε με την ψήφο μας σχεδόν στο σύνολό του το τμήμα του πολιτικού προσωπικού που διαπλέκεται.
(β) Διατελούμε σε σύγχυση. Ισχυριζόμαστε ότι είμαστε λαός των χαμηλών τόνων και της συναίνεσης, με κάθε ευκολία ερμηνεύουμε τις διαφωνίες ως αχρείαστους «τσακωμούς» με πολιτική σκοπιμότητα, αλλά ψηφίζουμε πρώτιστα τους πιο επιθετικούς, αγενείς και μικρόψυχους ως πρόσωπα.
(γ) Επιδεικνύουμε υπέρμετρη ανοχή και ελαστικότητα. Ενώ μας θλίβει η απουσία αιδούς, θεωρούμε δεδομένη την κυριαρχία της στον χώρο των δημοσίων προσώπων και των ομάδων με επιρροή - και έτσι την αποδεχόμαστε αντί να την κρίνουμε αυστηρά.
Είμαστε πια στο τέλος του δρόμου με την υφιστάμενη πολιτική συμπεριφορά. Το πολιτειακό και κομματικό μας σύστημα είναι το νέο Κυπριακό. Και θα πρέπει να αποφασίσουμε έγκαιρα τι ακριβώς θέλουμε από την πολιτική και τη συλλογική μας ζωή. Διαφορετικά, θα περάσουν άλλα εβδομήντα χρόνια που αυτή θα σέρνεται μέσα στο χάλι της, επειδή δεν ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε. Ό,τι έγινε και στο Κυπριακό.

Καλάθι

• Πίσω από τις κάμερες (1): Πολλοί θεωρούν ως τη δεύτερη προσωπική νίκη του Αβέρωφ Νεοφύτου, μέσα σε έναν μήνα, την εκλογή της Αννίτας Δημητρίου. Από πολλές απόψεις είναι. Αυτοί που τον ξέρουν καλά, όμως, ισχυρίζονται πως τώρα στο μυαλό τριβελίζουν δύο πράγματα: Η εκτόξευση της Αννίτας και του υπό διαμόρφωση λόμπι της μέσα στο κόμμα, και οι συμμαχίες για την εκλογή. Αυτές που έγιναν, και κυρίως εκείνες που δεν έγιναν.
• Πίσω από τις κάμερες (2): Κάποτε, μιλούσαμε για τον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του ΑΚΕΛ και για τη μονολιθικότητά του. Τα πράγματα όμως αλλάζουν. Οι οπαδοί του ΔΗΣΥ επιδεικνύουν σήμερα πολύ μεγαλύτερη μονολιθικότητα στις αποφασιστικές στιγμές, σε όλα τα επίπεδα. Και, από την άλλη, το ΑΚΕΛ απέκτησε συμπεριφορές αστικού κόμματος: Ακόμη και ψηφοφόροι που βαρέθηκαν να πάνε να ψηφίσουν, μόλις προέκυψε η πτώση, όλοι με ένα στόμα είπαν «φταίει ο Άντρος».
• Πίσω από τις κάμερες (3): Προχωρά στην ΕΕ η διαδικασία επί παραβάσει κατά της κυβέρνησης για τα διαβατήρια (αφού συνεχίζουμε να τα δίνουμε στα μουλωχτά). Η εικόνα μας ως κράτος-υπόκοσμος τσιμεντώθηκε: Δεν βρίσκεις αστυνομική σειρά στο Netflix όπου οι μαφιόζοι να μην λένε ότι ξεπλένουν τα χρήματά τους «in Cyprus». Στις Βρυξέλλες, θεωρούν δεδομένο ότι οι επιτήδειοι στην Κύπρο ετοιμάζονται να κάνουν πάρτι με τα λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης. Γι’ αυτό και θα κάνουν φύλλο και φτερό κάθε μας αίτηση.