«Μια θάλασσα αλλαγής» του Χαράλαμπου Έλληνα

 

Σε πρόσφατη ακρόαση της Γερουσίας, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken δήλωσε ότι η επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο των Θαλασσών (UNCLOS) θα λειτουργήσει υπέρ των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο της ακρόασης ήταν προσπάθειες των ΗΠΑ μαζί με άλλες χώρες για την αντιμετώπιση των επιθετικών πολιτικών της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Αυτό είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό λόγω ομοιότητας με τους ισχυρισμούς της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Κίνα επινόησε αυτό που είναι γνωστό ως οριοθέτηση «nine-dash-line» - σε αντίθεση με την UNCLOS – για να δικαιολογήσει τη διεκδίκηση του μεγαλύτερου μέρους της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, αγνοώντας και παραβιάζοντας τα δικαιώματα των Φιλιππίνων, του Βιετνάμ και τη Μαλαισίας. Το 2016, το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο του ΟΗΕ που εδρεύει στη Χάγη έκρινε ότι δεν υπήρχε νομική βάση για τους ισχυρισμούς της Κίνας και απέρριψε τη «nine-dash-line». Η Κίνα απέρριψε αυτήν την απόφαση. Ο Πρόεδρος Biden θεωρεί την απόφαση νομικά δεσμευτική και είναι αποφασισμένος να συνεχίσει να αντιμετωπίζει την Κίνα για την ελευθερία ναυσιπλοΐας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Η επικύρωση της UNCLOS θα παρέχει πρόσβαση στο νομικό της πλαίσιο που θα ενισχύσει τη θέση των ΗΠΑ εναντίον των ισχυρισμών της Κίνας, ή οποιουδήποτε άλλου τέτοιου είδους ισχυρισμούς σε άλλα μέρη του κόσμου.

Οι ΗΠΑ συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις και τις επακόλουθες τροποποιήσεις που οδήγησαν στην UNCLOS το 1994. Αλλά, παρ' όλο που οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τη σύμβαση ως μέρος του διεθνούς εθιμικού δικαίου, δεν την έχουν ακόμη επικυρώσει. Η Κίνα το έχει πράξει. Το αρχικό επιχείρημα των ΗΠΑ για να μην επικυρώσουν της UNCLOS ήταν ότι έδινε υπερβολική δύναμη στις κομουνιστικές χώρες, και ειδικά στη Σοβιετική Ένωση. Υπήρχε επίσης ανησυχία ότι ενδέχεται να υποβάλει τις ΗΠΑ σε διεθνείς αγωγές για τις περιβαλλοντικές πολιτικές της. Ωστόσο, το επιχείρημα της Σοβιετικής Ένωσης δεν αποτελεί πλέον ζήτημα και νομικοί εμπειρογνώμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η UNCLOS δεν απαιτεί από τις ΗΠΑ να συμμορφώνονται με περιβαλλοντικούς νόμους ή κανονισμούς εκτός από τους δικούς τους.

Από την άλλη πλευρά, αναγνωρίζεται τώρα ότι «η επικύρωση της UNCLOS θα αποφέρει ουσιαστικά οφέλη, όπως το ότι η συμφωνία θα επιλύσει πολλές εδαφικές διαφορές με άλλες χώρες… και θα επιτρέψει στο πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ ευκολότερη πρόσβαση σε ξένα ύδατα.» Οι ΗΠΑ πιστεύουν τώρα ότι η ικανότητά τους να πλοηγούνται ελεύθερα σε ανοιχτές θάλασσες θα προστατεύεται καλύτερα εάν θα μπορούσε να βασιστεί στις διατάξεις της UNCLOS και να περιμένει από άλλες χώρες να το ακολουθήσουν. Υπάρχουν επίσης επιχειρήματα σχετικά με τα δικαιώματα στις περιοχές του Αρκτικού Ωκεανού. Χώρες όπως ο Καναδάς, η Ρωσία, η Νορβηγία και η Δανία έχουν υποβάλει ή βρίσκονται στη διαδικασία προετοιμασίας υποβολών που επιδιώκουν να αναπτύξουν υπεράκτιους πόρους. Χωρίς επικύρωση της UNCLOS, οι ΗΠΑ δεν συμμετέχουν σε αυτήν τη διαδικασία, περιορίζοντας την ικανότητά τους να προστατεύουν αλληλεπικαλυπτόμενες αξιώσεις με τη Ρωσία και τον Καναδά.

Αυτοί είναι γενικά οι λόγοι που οι ΗΠΑ εξετάζουν τώρα την επικύρωση της UNCLOS. Η σύμβαση έχει γίνει πλέον αποδεκτή ως η συνήθης συνθήκη στον κόσμο όσον αφορά τον καθορισμό των θαλάσσιων δικαιωμάτων και ευθυνών. Με την απόρριψη της UNCLOS, «οι ΗΠΑ χάνουν στην εθνική ασφάλεια, στο υπεράκτιο εμπόριο, στην εξόρυξη πόρων και στις δικές τους αξίες ως υπερασπιστές του κράτους δικαίου». Προς υποστήριξη ενός ψηφίσματος που υποβλήθηκε τον Μάιο για την επικύρωση της UNCLOS, ο γερουσιαστής Murkowski είπε ότι «η συνθήκη θα μας επιτρέψει να αμφισβητήσουμε παράνομες κινεζικές (και άλλες} αξιώσεις μέσω ενός διεθνούς δικαστηρίου παρά στρατιωτικής κλιμάκωσης και επικίνδυνων επιχειρήσεων ελευθερίας πλοήγησης… Χωρίς επικύρωση, οι ΗΠΑ δεν έχουν θέση στο τραπέζι για αυτές τις διαπραγματεύσεις. Το επιχείρημα είναι ότι η επικύρωση της UNCLOS θα έδινε μεγαλύτερο βάρος στις προσπάθειες των ΗΠΑ για την τήρηση των παγκόσμιων κανόνων. Αυτό είναι πιθανό να περιλαμβάνει και την Ανατ. Μεσόγειο.

Επιπτώσεις για την Ανατολική Μεσόγειο

Ο Blinken επιβεβαίωσε νωρίτερα τον Ιούνιο ότι ο Πρόεδρος Biden θα έθιγε το θέμα των επιθετικών δραστηριοτήτων της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο στη συνάντησή του με τον Πρόεδρο Ερντογάν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες. Σε ακρόαση στη Γερουσία των ΗΠΑ, είπε ότι συμμερίζεται τις ανησυχίες και χαρακτήρισε τη συμπεριφορά της Τουρκίας ως «βαθιά ανησυχητική». Πρόσθεσε ότι «οι διαφορές μας με την Τουρκία... δεν είναι μυστικό». Οι ΗΠΑ «χαίρονται» που βλέπουν την Τουρκία να αποσύρεται από τέτοιες δραστηριότητες στην περιοχή, «συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης των πλοίων της από τα ύδατα που η Κύπρος θεωρεί ως μέρος της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της (ΑΟΖ) και τη διακοπή των γεωτρήσεων».

Απάντησε σε μια ερώτηση του γερουσιαστή Menendez, προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων, ο οποίος ρώτησε: «Η Τουρκία παραβιάζει συνεχώς… το διεθνές δίκαιο όταν προσπαθεί να απειλήσει την Κύπρο στην ΑΟΖ της, όταν δηλώνει μια οικονομική ζώνη που φθάνει στη Λιβύη, που δεν αναγνωρίζεται καθόλου, αλλά παρεμβαίνει στην ΑΟΖ της Ελλάδας... Λοιπόν, τι κάνουμε;»

Αλλά ο Blinken επανέλαβε επίσης ότι είναι προς το συμφέρον των ΗΠΑ να κρατήσει την Τουρκία «αγκυροβολημένη στη Δύση». Από κάθε άποψη, η συνάντηση με τον Biden στις 14 Ιουνίου ήταν μια κρίσιμη δοκιμασία για τον Erdogan, ο οποίος παραδέχτηκε ότι οι σχέσεις του με τον Biden «δεν ήταν μέχρι τώρα εύκολες». Μετά τη συνάντηση, ήταν και οι δύο αισιόδοξοι για τους δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών, αλλά δεν αποκάλυψαν καμία σημαντική πρόοδο. Ο Erdogan, όμως, χαρακτήρισε τις συνομιλίες ως «παραγωγικές και ειλικρινείς».

Προηγήθηκε θετική συνάντηση Μητσοτάκη-Erdogan στην οποία συμφώνησαν «να αφήσουν πίσω την ένταση του 2020.» Όπως δήλωσαν πηγές της Ελληνικής κυβέρνησης, η συνάντηση πήγε «καλύτερα από το αναμενόμενο» και ότι, «για πρώτη φορά εδώ και δεκαοκτώ μήνες ο Erdogan έδειξε πραγματική προθυμία για αποκλιμάκωση και να επιδιώξει ένα επίπεδο συμφιλίωσης. Όμως, οι σημαντικές διαφορές παραμένουν».

Ακολούθησε η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-ΗΠΑ στις Βρυξέλλες στις 15 Ιουνίου, όπου, μεταξύ άλλων, συμφώνησαν ότι οι θαλάσσιες διαφορές στην Ανατολική Μεσόγειο θα επιλυθούν βάσει διαλόγου και του διεθνούς δικαίου. «Επαναβεβαιώνουμε την κρίσιμη σημασία του σεβασμού του διεθνούς δικαίου, ιδίως της UNCLOS, σημειώνοντας τις διατάξεις της που ορίζουν τα νόμιμα θαλάσσια δικαιώματα των κρατών, σχετικά με τη θαλάσσια οριοθέτηση, για τα κυρίαρχα δικαιώματα και τις δικαιοδοσίες των κρατών, σχετικά με την υποχρέωση επίλυσης διαφορών με ειρηνικά μέσα και την ελευθερία πλοήγησης και πτήσεων και άλλων διεθνώς νόμιμων χρήσεων της θάλασσας.» Πρόσθεσαν επίσης ότι «στόχος μας είναι μια συνεργασία και αμοιβαία, επωφελής σχέση με μια δημοκρατική Τουρκία». Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, η Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 24-25 Ιουνίου θα επανεξετάσει την πρόοδο της Τουρκίας σύμφωνα με τη δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 25 Μαρτίου 2021. Το προσχέδιο των συμπερασμάτων ήδη «καλωσορίζει τη συνεχιζόμενη αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο».

Αυτά έρχονται σε μια εποχή που η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται υπό κίνδυνο διάλυσης και χρειάζεται περισσότερη συνεργασία αντί αντιπαραθέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Η Τουρκία χρειάζεται μια θετική ατζέντα, αλλά αυτό απαιτεί ετοιμότητα να συνεργαστεί με την ΕΕ και τις ΗΠΑ για την επίλυση ακανθωδών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Μεσογείου. Οι συναντήσεις μέχρι τώρα δείχνουν μια καλή αρχή. Σημασία όμως έχει το τι θα ακολουθήσει. Η επίτευξη συνεργασίας και συγχρονισμού μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ αποτελεί ένα νέο ορόσημο, που είναι ξεκάθαρο ότι θα παρέχει έναν πιο ενεργό και ηγετικό ρόλο στην επίλυση διαφορών.

Ο Ιούνιος εξελίσσεται σε έναν κρίσιμο μήνα για την Ανατολική Μεσόγειο και τα γεωπολιτικά μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου. Η Κύπρος όμως συνεχίζει να παραμένει ένας αδύναμος θεατής στα εξελισσόμενα γεγονότα που έχουν τη δυναμική να διαμορφώσουν το μέλλον της περιοχής – έχει χάσει την επιρροή της. Αυτή τη φορά, η συνήθης προσέγγιση της Τουρκίας σε τέτοια γεγονότα, του χαμηλού βαθμού έως ότου πραγματοποιηθούν οι συναντήσεις και στο επακόλουθο επιστροφή στους μονομερείς ισχυρισμούς και τις επιθετικές της δραστηριότητες, δεν είναι πιθανό να λειτουργήσει. Υπό την κοινή παρακολούθηση των ΗΠΑ και της ΕΕ, αναμένεται από την Τουρκία να ακολουθήσει την αποκλιμάκωση, την αποφυγή προκλητικής ρητορικής και την επίλυση διαφορών μέσω διαπραγματεύσεων βάσει του διεθνούς δικαίου. Ωστόσο, οι δηλώσεις στο τέλος Μαΐου από τον υπουργό Ενέργειας Fatih Donmez και τον Erdogan ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να ξαναρχίσει την εξερευνήσεις και γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, συνεχίζει να δημιουργεί αμφιβολίες για την ειλικρίνεια της Τουρκίας - και απαιτεί επαγρύπνηση. Ελπίζουμε ότι αυτό δεν θα αποδειχθεί να είναι η περίπτωση. Η πιθανή επικύρωση της UNCLOS από τις ΗΠΑ θα ενισχύσει τη θέση της όσον αφορά την τήρηση των παγκόσμιων κανόνων.

Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου