Στην αποθήκη καπνού στη Γιαλούσα

 

Ο φίλος μας Tuncer Huseyin Baghishkan δημοσιεύει δύο φωτογραφίες στη σελίδα του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από μια αποθήκη καπνού στη Γιαλούσα και ζητά πληροφορίες για την αποθήκη. Ο Tuncer Huseyin Baghiskan είναι αρχαιολόγος, ερευνητής και συγγραφέας, και εδώ και έναν χρόνο, μετά τον θάνατο της γυναίκας του, μένει στην περιοχή Καρπασίας – στο ξενοδοχείο του φίλου του Zekai Altan στην Κώμα του Γιαλού. Μαζί γυρίζουν τα χωριά της Καρπασίας βγάζοντας φωτογραφίες από διάφορα ιστορικά μνημεία, εκκλησίες και κτήρια και προσπαθούν να τελειώσουν ένα βιβλίο που γράφουν μαζί για την Καρπασία.
Ένας από τους φίλους μας, ο Ahmet Derya, μας έγραψε το ημερολόγιο των ημερών που ήταν αιχμάλωτος πολέμου σε εκείνη την αποθήκη καπνού. Ο Ahmet Derya ήταν από τον Άγιο Συμεών (Avtepe) στην Καρπασία και ήταν δάσκαλος σε δημοτικό σχολείο και τα τελευταία χρόνια είναι ένας από τους ηγέτες της Τουρκοκυπριακής Επιτροπής Ειρήνης, ενώ ήταν σε διάφορες θέσεις στο CTP (Τουρκικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα). Του είχα πάρει συνέντευξη πριν από χρόνια και μου εξιστόρησε τις εμπειρίες του στη διάρκεια του πολέμου στην Καρπασία και σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας τις αναμνήσεις του από την αποθήκη:

Το κτήριο

«Αυτό το κτήριο ήταν γνωστό σε εμάς τους Καρπασίτες ως «Η Αποθήκη Καπνού του Αρέστη» (Αρέστης του Χαμπή). Στις 20 Ιουλίου 1974, τα χωριά Άγιος Ανδρόνικος (Yeshilkeuy) και Άγιος Συμεών (Avtepe) δέχτηκαν επίθεση και οι Τουρκοκύπριοι που συνελήφθησαν, κρατήθηκαν στον πάνω όροφο του κτηρίου αυτού. Ήμουν και εγώ ανάμεσα στους αιχμαλώτους πολέμου στο κτήριο, από τις 20 Ιουλίου 1974 μέχρι τις 14 Αυγούστου 1974. Ο πάνω όροφος του κτηρίου (το κυκλικό μέρος) χρησιμοποιήθηκε για τους αιχμαλώτους. Τις πρώτες μέρες δεν μας έδιναν φαγητό, επειδή δεν ήταν προετοιμασμένοι. «Πάρτε μας στα χωράφια μας για να μαζέψουμε ντομάτες, αγγουράκια, μελιτζάνες και πιπέρια, έτσι ώστε να μπορέσουμε να φάμε και να σας δώσουμε και εσάς», τους είπαν κάποιοι που ήταν από τον Άγιο Ανδρόνικο. Οι Ελληνοκύπριοι αποδέχτηκαν την πρόταση και πήγαν να μαζέψουν λαχανικά. Φάγαμε και έφαγαν και οι Ελληνοκύπριοι. Αυτό συνεχίστηκε για δύο-τρεις μέρες και μετά άρχισαν να μας δίνουν φαγητό, το οποίο ήταν πολύ κακό.
Μετά από μια βδομάδα, ήρθαν στρατιώτες της UNFICYP και έγραψαν τα ονόματά μας ρωτώντας μας διάφορα. Ήταν μια μεγάλη ανάσα το γεγονός πως είχαμε τα Ηνωμένα Έθνη. Είχα πει στους ανθρώπους των Ηνωμένων Εθνών πως το φαγητό ήταν χάλια, ενώ τους είπα ότι υπήρχαν κάποιοι που ήταν εξαρτημένοι από το τσιγάρο και εφόσον δεν είχαν λεφτά, δεν μπορούσαν να αγοράσουν τσιγάρα. Και το πιο σημαντικό, το γεγονός πως δεν κάναμε μπάνιο. Οι στρατιώτες της UNFICYP τα κατέγραψαν όλα και έφυγαν. Όταν έφυγαν, ο ένας ο φύλακας μου φώναζε και με έβαλε να ξαπλώσω στο πάτωμα, γεμίζοντας το όπλο του (θυμάμαι υπήρχαν δύο άτομα που μας φύλαγαν. Ο ένας ήταν δάσκαλος δημοτικού από τη Νέτα και ο άλλος καθηγητής γυμνασίου από τη Γιαλούσα).
«Θέλεις να σε ράψω;!»
Όλοι σηκώθηκαν και ήταν όρθιοι.
Του είπα:
«Αμ’ έραφκες ποδάττες είχεν να 'μουν ραψούμενος» (Αν το έκανες, θα ήμουν ήδη ραμμένος).
Ο μακαρίτης ο αδελφός μου, μου φώναζε να σιωπήσω και να μην απαντώ. Όλοι οι φίλοι μας ήταν όρθιοι και ο καθηγητής άρχισε να βρίζει και πήγε πίσω στη θέση του. Πάντως, μετά από αυτό το περιστατικό, το φαγητό ήταν καλύτερο. Μας έφερναν και ένα πακέτο τσιγάρα ανά δύο άτομα και έβαλαν λάστιχο νερού και σαπούνι στις τουαλέτες για να μπορούμε να κάνουμε μπάνιο.

Υπήρχε ένα παράθυρο που έβλεπε το καφενείο, πάνω από την μπλε πόρτα προς τα δυτικά. Κάποτε μπορούσα να διαβάσω τους τίτλους των εφημερίδων. Μια μέρα διάβασα «Το Κυπριακό στη Γενεύη» και μια άλλη μέρα διάβασα «Ανταλλαγή Κρατουμένων» και μια άλλη μέρα «Επιστροφή από την κόλαση.»
Στις 14 Αυγούστου, γύρω στις 5 το απόγεμα, άλλαξαν οι φύλακες και η Αστυνομία πήρε τον έλεγχο των αιχμαλώτων πολέμου. Και γύρω στις 7 το βράδυ, μας άφησαν ελεύθερους. Μπήκαμε σε ένα λεωφορείο που πήγαινε στη Γιαλούσα και πήγαμε πίσω στο χωριό μας, και όταν είχαμε πάει στο χωριό, οι Ελληνοκύπριοι είχαν ήδη φύγει. Αργότερα μάθαμε ότι είχαν κάνει προετοιμασίες για να μας σκοτώσουν στις 14 Αυγούστου, αλλά ο Αρέστης και άλλα πρόσωπα από τη Γιαλούσα τους είπαν να μην το κάνουν. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, οι Ελληνοκύπριοι έμεναν στα σπίτια τους και στα χωριά τους από τον Άγιο Θεόδωρο στο Ριζοκάρπασο. Μετά τους πίεσαν ασκώντας βία για να μεταναστεύσουν.

Η ανθρωπιά που κρύβουν οι εθνικιστές

Υπήρχαν πολλές περιστάσεις όπως αυτή όπου Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι σώθηκαν από πιθανές σφαγές και προσπάθησα πολύ να βρω αυτά τα παραδείγματα ζωής και να γράψω για αυτά. Είχαμε διοργανώσει ακόμα και μια βραδιά όπου τιμήσαμε εκείνους που είχαν σώσει ο ένας τον άλλο – η όλη ιδέα ήταν να δείξουμε στις κοινότητές μας ότι η ανθρωπιά υπάρχει στην πατρίδα μας, ανεξάρτητα με το πόσο άσχημα πήγαιναν τα πράγματα. Ότι δεν μπορούμε να «γενικεύουμε» και να τους βάζουμε όλους στην ίδια βάρκα. Ότι χρειάζεται αμοιβαία κατανόηση, έτσι ώστε όλες οι κοινότητές μας να μπορούν να επιβιώσουν σε αυτή τη γη. Στους εθνικιστές δεν αρέσουν τέτοιες ιστορίες και αποφεύγουν να μιλούν για αυτές, ακόμα και αν γνωρίζουν για αυτές. Δεν τους αρέσουν τέτοιες ιστορίες καθώς δείχνουν ότι δεν είναι όλοι οι ίδιοι, ότι δεν μπορείς να τους βάλεις όλους στο ίδιο καζάνι και ότι όσο ζούμε, πάντοτε υπάρχει ελπίδα ότι η ανθρωπιά θα επικρατήσει.
• Ο μουχτάρης της Λαπάθου, ο κύριος Αντρέας, είχε σώσει τη ζωή των Τουρκοκυπρίων, θυμώνοντας στα άτομα της ΕΟΚΑ Β το 1974 και διώχνοντάς τους. Σίγουρα απέτρεψε μια πιθανή σφαγή Τουρκοκυπρίων του χωριού Λάπαθος και της περιοχής.
• Ένα άλλο άτομο που απέτρεψε τη δολοφονία Τουρκοκυπρίων ήταν ο Παναγιώτης Θεοδοσίου Διγενής από την Πύλα – είχε πάει έξω από το χωριό, παίρνοντας μαζί του τον Τουρκοκύπριο μουχτάρη το 1974 και έδιωξε τις συμμορίες της ΕΟΚΑ Β. Δεν τους άφησε να μπουν στο χωριό.
• Στη διάρκεια του πραξικοπήματος το 1974, μάθαμε από τις έρευνες του συγγραφέα και ερευνητή Ulus Irkad από την Πάφο, ότι οι Παφίτες Τουρκοκύπριοι είχαν βοηθήσει να κρύψουν κάποιους Ελληνοκύπριους, συμπεριλαμβανομένων και Ελληνοκύπριων αστυνομικών που επρόκειτο να δολοφονηθούν από την ΕΟΚΑ Β.
• Ο Alpay Topuz από το χωριό Επηχώ στη Μεσαορία είχε σταματήσει τον βιασμό γυναικών στο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στη Βώνη και τις υπερασπίστηκε και για όσο διάστημα ήταν εκεί δεν υπήρξαν δολοφονίες ή βιασμοί. Είχε παρεμποδίσει την επιδείνωση της κατάστασης.
Δημοσίευσα διάφορες ιστορίες σε αυτές τις σελίδες όταν ένας Τουρκοκύπριος είχε σώσει τη ζωή κάποιων Ελληνοκυπρίων σε μια μάντρα στην περιοχή Ομορφίτας. Υπάρχουν πολλές άγνωστες ιστορίες όπως αυτή και δυστυχώς είναι «ταμπού», αφού και οι δύο πλευρές δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι δεν είναι όλοι οι ίδιοι και ότι υπάρχουν καλοί άνθρωποι και κακοί άνθρωποι ή άνθρωποι με καλές προθέσεις και άνθρωποι που αποτυγχάνουν στο να βοηθήσουν άλλους. Σκέφτομαι τους καλούς ανθρώπους σαν τα φυτά της γης μας, που βλασταίνουν στην άσφαλτο ή στα πεζοδρόμια ή μέσα από τοίχους. Αντιστέκονται, προσπαθούν να βρουν τον ήλιο, προσπαθούν να μεγαλώσουν ανεξάρτητα από τις συνθήκες. Όμως, τέτοιοι άνθρωποι εκφράζουν μια αθωότητα που δεν μπορεί να αμαυρωθεί από οτιδήποτε, την καθαρή αθωότητα που βλέπουμε στα ζώα και όλο και λιγότερο στους ανθρώπους. Οι άνθρωποι είναι η μεγαλύτερη απογοήτευση στη γη και τα ζώα είναι κατά πολύ ανώτερα στην αγάπη και την ειλικρίνεια. Τουλάχιστον αυτή είναι η δική μου προσωπική εμπειρία μετά από δύο δεκαετίες που βλέπω μαζικούς τάφους, δολοφονίες, βιασμούς και τη βλακεία των εθνικιστών αυτής της γης, που πυροβολούν τα δικά τους πόδια, μόνο και μόνο λόγω του εγώ τους, και κάνουν τις κοινότητές μας να πληρώσουν για αυτό. Γράφω τις ιστορίες φρικαλεοτήτων, μαζικών δολοφονιών, εκτελέσεων και βιασμών, όπως επίσης και ιστορίες ανθρωπιάς στην Κύπρο, όπου άνθρωποι έσωσαν ο ένας τον άλλο από πιθανές δολοφονίες. Όμως πρέπει επίσης να σκεφτούμε και για μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που επισημαίνει ο Primo Levi στα βιβλία τους: Εκείνους που γνώριζαν, που είδαν και που παρέμειναν σιωπηλοί. Ο Primo Levi ήταν στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως στο Auschwitz και επέζησε και έγραψε βιβλία για το τι συνέβηκε εκεί. Η μεγαλύτερή του απογοήτευση, πιστεύω, ήταν εκείνοι οι άνθρωποι που ήξεραν και δεν μίλησαν, που είδαν αλλά παρέμειναν σιωπηλοί. Επειδή αν είχαν διαμαρτυρηθεί, αν είχαν μιλήσει, δεν θα υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης τύπου Auschwitz.
Γι' αυτόν τον λόγο πρέπει να συνεχίσουμε να μιλούμε και να μοιραζόμαστε αυτά που γνωρίζουμε, αυτά που παρατηρούμε και αυτά που θεωρούμε σωστό να παρουσιάσουμε για να δημιουργήσουμε κατανόηση και ενσυναίσθηση σε αυτή τη γη. Χρειάζεται να γνωρίζουμε ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ – ανεξάρτητα από το ποια είναι. Είτε πρόκειται για μαζικούς τάφους ή ανθρώπους που σώζουν ο ένας τον άλλο. Χρειάζεται να γνωρίζουμε τα πάντα για να μπορέσουμε να κτίσουμε ένα μέλλον μαζί. Σας καλώ να μοιραστείτε μαζί μου τις ιστορίες σας – καλές και κακές. Γράψτε μου ή τηλεφωνήστε μου και θα μιλήσουμε και θα γράψουμε για αυτά έτσι ώστε να δημιουργήσουμε νόημα σε αυτό το χαοτικό νησί μας, τουλάχιστον για τα παιδιά και τα εγγόνια μας.

Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518