Η έννοια του κενού δεν είναι και τόσο απλή. Εξάλλου, και η σύγχρονη Φυσική έχει αποδείξει πια ότι απόλυτο κενό δεν υπάρχει πουθενά. Συχνά όμως έχουμε την αίσθηση πως μια κατάσταση βρίσκεται «κάπου ανάμεσα». Είναι η αίσθηση που υπάρχει όταν «το παλιό πεθαίνει και το καινούργιο δεν έχει γεννηθεί ακόμη».
Σε μια τέτοια κατάσταση φαίνεται ότι βρισκόμαστε σήμερα, σε διάφορα επίπεδα. Και όταν η αίσθηση του κενού αποκτά γενικευμένο χαρακτήρα, τότε αρχίζει να κυριαρχεί μια αμηχανία. Ακόμη κι όταν ξέρεις τι πρέπει να γίνει, δεν είσαι ακόμη έτοιμος για το πώς και το πότε.
Κενό και πολίτες
Πριν μερικές μέρες, ένας νεαρός φίλος του γιου μου με εξέπληξε με μια κάθετη διαπίστωση, που θα την περίμενες από έναν τουλάχιστον μεσήλικα: «Σ΄ αυτόν τον τόπο εξακολουθούμε να επιβιώνουμε από καθαρή τύχη. Είναι σαν να έχουμε κερδίσει λαχείο». Ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη μου προκάλεσαν τα επιχειρήματα και τα παραδείγματά του. Δεν μπορούσες να του αντιτείνεις τίποτε. Καταπέλτης!
Όταν οι πολίτες αισθάνονται το κενό, αυτό μπορεί να γίνει επικίνδυνο μερικές φορές. Για παράδειγμα, δίπλα σε πολλούς άλλους παράγοντες, εκεί και όταν παρατηρείται υψηλό ποσοστό αποχής σε εκλογικές αναμετρήσεις, μια μερίδα όσων απέχουν το κάνουν λόγω αμηχανίας. Επίσης, πολλές φορές αυτή η αμηχανία γεννά δυσφορία – είμαστε κατασκευασμένοι με τρόπο που να θέλουμε να νομίζουμε ότι ξέρουμε τι ακριβώς γίνεται γύρω μας. Με τη σειρά της, αυτή η δυσφορία γεννά πολλές φορές την άρνηση: Γαντζώνεται κανείς από την πραγματικότητα που έφυγε ή ψυχορραγεί, και αρνείται να δεχτεί έναν κόσμο χωρίς τις παραδοσιακές του βεβαιότητες.
Οι δαίμονες
Μια βασική αρχή της άσκησης διοίκησης είναι ότι τα κενά είναι η χαρά του κακού: Μέσα από αυτά τρυπώνουν χίλιοι δαίμονες. Αν ένας εργοδότης ή υπεύθυνος διοίκησης αφήνει κενά, ή αν θέτει ανοιχτά ερωτήματα για τη λύση των προβλημάτων χωρίς να βάζει μπροστά στους διοικούμενους συγκεκριμένες επιλογές, τότε το αποτέλεσμα είναι χειρότερο και από το αν ασκούσε άστοχη διοίκηση.
Στο θέμα των χειρισμών για την πανδημία, θα μπορούσε κανείς να μιλά για ώρες για τα κενά που αφέθηκαν από την πολιτεία – ιδιαίτερα στις δύο τελευταίες φάσεις – και είχαν ως αποτέλεσμα να βιώνουμε σήμερα, γεμάτοι αμηχανία, την αύξηση των κρουσμάτων και των νοσηλευομένων. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τους δαίμονες που τρύπωσαν μέσα από τα σκόπιμα και χρόνια κενά του προγράμματος πολιτογραφήσεων. Γιατί αυτή ήταν η πηγή του κακού. Που οδήγησε τελικά σε αποτέλεσμα χειρότερο από το να μην είχαμε ποτέ ένα τέτοιο πρόγραμμα. Το κόστος που προκάλεσε και θα προκαλεί αυτό το πρόγραμμα σε εισροή σοβαρών επενδύσεων (οι σοβαροί επενδυτές δεν ρισκάρουν σε κράτη πειρατές) είναι πολλαπλάσιο από τα κέρδη που άφησε το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων.
Το κράτος-βασίλειο του κενού
Αν χαρακτηρίζει κάτι τη νεότερη ιστορία της Κύπρου, είναι ακριβώς η διαρκής «επένδυση» στο κενό. Από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του επενδύαμε στο κενό, στο χάσμα: Ανάμεσα στο στήσιμό του και στην επιθυμία για κατάργησή του. Ακόμη και οι αλλεπάλληλες κρίσεις (1963-64, 1967, 1974) ήταν σκόπιμες επενδύσεις στο κενό: Αρνούμαι τους χωριστούς δήμους, υποβάλλω τα 13 σημεία, κι όταν ξεσπάσει η κρίση και η κατάλυση του κράτους, μέσα από το κενό που θα δημιουργηθεί θα επιβάλω την ένωση – ή έστω τη μονοκρατορία των Ελληνοκυπρίων. Από τις προτάσεις Σάιρους Βανς μετά την Κοφίνου (1967) μέχρι το 1974, ο Μακάριος επένδυε στο κενό: Στο παρατράβηγμα από τη μια των συνομιλιών για λύση του Κυπριακού, και στην ανοχή από την άλλη απέναντι στην άλωση του κράτους από τη Χούντα των Αθηνών. Όταν αποφάσισε να αντιδράσει (επιστολή προς Γκιζίκη), ήταν ήδη αργά. Μήνες πριν είχε ήδη αποφασιστεί μέχρι και η ημερομηνία του πραξικοπήματος.
Όλα τα αρνητικά, από το 1974 μέχρι σήμερα, στο κενό οφείλονταν: Στο χάσμα ανάμεσα στο να συνομιλείς για ΔΔΟ και στο να μιλάς στον κόσμο με συνθήματα. Στο κενό στην προετοιμασία της κοινωνίας, στα μεγάλα χρονικά χάσματα ανάμεσα στους γύρους των συνομιλιών. Όλες οι αρνητικές εξελίξεις μας προέκυψαν και αναδύθηκαν ακριβώς μέσα από εκείνα τα ουσιώδη και χρονικά κενά. Ελέγξτε το.
Οι απώλειες
Η Αμμόχωστος είναι το απόλυτο σύμβολο του κενού: Παραδόθηκε στον έλεγχο των τουρκικών στρατευμάτων «κατά λάθος», λόγω ενός κενού στον πολιτικό και στρατιωτικό σχεδιασμό περιφρούρησής της. Παρέμεινε κενή για 47 χρόνια. Και τώρα μετατρέπεται για άλλη μια φορά σε θύμα, λόγω του κενού στον πολιτικό σχεδιασμό τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Έτσι, καθόμαστε με το στόμα ανοιχτό και περιμένουμε την 20ή Ιουλίου για να μας ανακοινώσει ο Ερντογάν τι λογαριάζει να κάνει· να δούμε πόσο μεγάλη και πόσο τελεσίδικη θα είναι η απώλεια.
Αναφέραμε πριν ότι όταν οι πολίτες έχουν το αίσθημα του κενού και νιώθουν αμηχανία, αυτό συχνά έχει αρνητικές συνέπειες. Όταν, όμως, η ηγεσία είναι αυτή που αφήνει κενά στην άσκηση διοίκησης, και μάλιστα σε σημαντικά ζητήματα, το αποτέλεσμα είναι πάντα όχι απλώς αρνητικό, αλλά καταστροφικό. Πολύ περισσότερο όταν η πολιτική του κενού είναι συνειδητή, όταν ο ηγέτης επενδύει στην απραξία, προκειμένου τα πράγματα να πάρουν από μόνα τους τον δρόμο τους. Τότε, το πιθανότερο είναι να πάρουν έναν δρόμο πολύ χειρότερο από εκείνον που υπολογίζει.
ΚΑΛΑΘΙ
- Πειστικά (1): Πολύ καλοί οι Γιαννάκης Κασουλίδης και Τουμάζος Τσιελεπής στην ανάλυσή τους στην εκπομπή του Αντρέα Κημήτρη. Δεν έκρυψαν την ανησυχία τους από τη διαρκή επιδείνωση της κατάστασης. Έδωσαν το στίγμα ότι είμαστε ήδη στο δώδεκα και πέντε, και έκαναν εισηγήσεις για κινήσεις που θα πρέπει να κάνει άμεσα η πλευρά μας. Τόσο αναφορικά με τον πυρήνα του Κυπριακού, όσο και ειδικά για την Αμμόχωστο. Προς το παρόν, όμως, ο Πρόεδρος αρκείται στο να στείλει μιαν καταγγελτική επιστολή, και στο να καλεί τους Αμμοχωστιανούς και όλους μας «να κάνουμε υπομονή»!
- Πειστικά (2): Όταν κάνει διάγγελμα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, είτε τον συμπαθεί κάποιος είτε όχι, είναι πειστικός. Επειδή: (α) Επεξεργάζεται ο ίδιος προσεκτικά και για ώρα το πρόπλασμα κειμένου που του ετοιμάζει ο λογογράφος του. Δεν το διαβάζει για πρώτη φορά την ώρα του διαγγέλματος. (β) Οι λογογράφοι του «μπαίνουν στο πετσί του». Χρησιμοποιούν το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί και ο ίδιος όταν μιλά εκτός κειμένου, και ακολουθούν το ύφος του λόγου που ταιριάζει στον χαρακτήρα του. (γ) Είναι το ίδιο αποδοτικός και πειστικός ό,τι ώρα της ημέρας και να απευθυνθεί στον λαό, σε διεθνή τηλεοπτικά δίκτυα, σε ξένους ομολόγους του, ή στον οποιοδήποτε. Το ότι τα γράφω αυτά μετά το τελευταίο διάγγελμα του Προέδρου Αναστασιάδη, δεν είναι αποτέλεσμα εμπάθειας. Αλλά ούτε και συμπτωματικό είναι.
- Πειστικά (3): Υπάρχουν άνθρωποι που σε πείθουν γι’ αυτό που είναι, για τη διαδρομή και το ήθος τους. Ο Τάκης Χατζηδημητρίου είναι αυτές τις μέρες επίκαιρος, όχι μόνο για το εξαιρετικό έργο της Τεχνικής Επιτροπής, αλλά και για δύο άλλους λόγους: Από τη μια οι επέτειοι του πραξικοπήματος και της εισβολής έκαναν πολλούς δημοσιογράφους να αναζητήσουν την αλήθεια μέσα από τις εμπειρίες και τους αγώνες του, πριν και μετά το 1974. Και πολύ καλά έκαναν. Από την άλλη, κυκλοφορεί αυτές τις μέρες το βιβλίο του για το κράτος και το παρακράτος στην Κύπρο την κρίσιμη περίοδο 1959-1964 (εκδόσεις Παπαζήση). Αποτέλεσμα, όχι μόνο των πλούσιων προσωπικών εμπειριών του, αλλά και μιας πολύχρονης έρευνας. Ανυπομονούμε να το διαβάσουμε. Σ’ ευχαριστούμε αγαπητέ Τάκη. Και για το βιβλίο, και γι’ αυτό που είσαι.
