«Ενέργεια: Επανεκτίμηση κοινών συμφερόντων» του Χαράλαμπου Έλληνα

 

Στην Ανατολική Μεσόγειο μας παρέκκλιναν οι εσφαλμένες υποσχέσεις - ή προσδοκίες - πλούτου που θα προκύψει από την εκμετάλλευση των νεοανακαλυφθέντων πόρων υδρογονανθράκων. Μπορούμε να ξαναβρούμε τα κοινά μας συμφέροντα μόνο μετά από έναν έλεγχο πραγματικότητας σχετικά με τις πραγματικές δυνατότητες αυτών των πόρων. Όσο οι πολιτικοί και ο κόσμος της περιοχής πιστεύουν ότι οι διεθνείς εταιρείες πετρελαίου - παρά τις μαζικές περικοπές των δαπανών τους και τις αφόρητες πιέσεις που ασκούνται σε αυτές λόγω της κλιματικής αλλαγής - θα έρθουν, θα αναπτύξουν και θα εξάγουν αυτούς τους πόρους, καθιστώντας όλους πλούσιους στη διαδικασία, τα κοινά συμφέροντα εξαφανίζονται και οι διαφορές και οι συγκρούσεις γίνονται ο κανόνας. Αυτό το άρθρο βασίζεται στην παρουσίασή μου τον Ιούλιο στο Συμπόσιο Σύμης, που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ανδρέας Παπανδρέου, με θέμα την ενέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο και τον αντίκτυπό της στην προώθηση - ή ίσως όχι - κοινών συμφερόντων.
Υπάρχουν εκείνοι οι πολιτικοί γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο που φαίνεται να είναι εσωστρεφείς, και είτε δεν είναι ενημερωμένοι με τις εξελίξεις στον παγκόσμιο ενεργειακό τομέα, είτε προτιμούν -για πολιτικούς λόγους- να διατηρήσουν την άποψη ότι το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου είναι το κλειδί για τις ενεργειακές ανάγκες και ασφάλεια της Ευρώπης. Σαφώς αυτό δεν ισχύει. Στην ΕΕ, το φυσικό αέριο αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή κρίση, όπως αποδείχθηκε από το πρόσφατα ανακοινωθέν πακέτο «Fit-for-55». Η ΕΕ δεν χρειάζεται φυσικό αέριο από την Ανατολική Μεσόγειο. Στην Ανατολική Μεσόγειο το φυσικό αέριο έχει πολιτικοποιηθεί, χωρίς ρεαλιστική αναφορά στην εμπορική του αξία και την εξαγωγιμότητά του. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Με τις περισσότερες παγκόσμιες οικονομίες - που ελέγχουν περίπου το 80% του παγκόσμιου ΑΕΠ - να έχουν δεσμευτεί για την επίτευξη μηδενικών εκπομπών έως το 2050, το μέλλον των ακόμη μη-ανεπτυγμένων πόρων πετρελαίου και φυσικού αερίου περιορίζεται όλο και περισσότερο.

Αυτό επιβεβαίωσε και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) στον «Οδικό χάρτη για μηδενικές εκπομπές έως το 2050» που δημοσιεύτηκε τον Μάιο. Ο ΙΕΑ ζητά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2020-2030 να σταματήσουν νέες έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, εάν ο κόσμος πρόκειται να επιτύχει μηδενικές εκπομπἐς έως το 2050. Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, οι εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) - στις οποίες βασίζεται η Ανατολική Μεσόγειος - θα κορυφωθούν αυτή τη δεκαετία και θα μειωθούν σημαντικά στη συνέχεια, και ταυτόχρονα οι τιμές θα πέσουν σε χαμηλά επίπεδα. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής θολώνει τις προοπτικές για αύξηση της ζήτησης φυσικού αερίου μακροπρόθεσμα. Αυτές οι εξελίξεις αμφισβητούν τις προσδοκίες της Ανατολικής Μεσογείου για μελλοντικές εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ασία.

Ο ρόλος της ΕΕ και των ΗΠΑ

Η αντιμετώπιση των φλεγόμενων ζητημάτων της περιοχής και η βοήθεια που χρειάζεται από τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου να ανακαλύψουν εκ νέου τα κοινά τους συμφέροντα απαιτεί θετική δέσμευση, τόσο από την ΕΕ όσο και από τις ΗΠΑ. Τα αποτελέσματα της συνάντησης Ερντογάν-Μπάιντεν στο ΝΑΤΟ και της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ τον Ιούνιο παρουσιάζουν στην Τουρκία ευκαιρίες αλλά και κινδύνους. Θετική δέσμευση, τόσο με την ΕΕ όσο και με τις ΗΠΑ, μπορεί να είναι χρήσιμη για την Τουρκία μέσα στο οικονομικό τέλμα που βρίσκεται, με, απώτερα, το καρότο της τελωνειακής ένωσης ΕΕ - Τουρκίας. Η επιστροφή στην αντιπαράθεση και την επιθετικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή θα κάνει το αντίθετο. Μπορεί ακόμη και να αναγκάσει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να εμπλακούν πιο άμεσα.
Η Τουρκία χρειάζεται μια θετική ατζέντα, αλλά αυτό απαιτεί ετοιμότητα να συνεργαστεί με την ΕΕ και τις ΗΠΑ για να επιλύσει ακανθώδη ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων της Ανατολικής Μεσογείου και της Κύπρου. Ωστόσο, η επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου και τα σχέδια της Τουρκίας για τα Βαρώσια δεν προμηνύουν κάτι καλό.
Η ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνει και να βοηθά τις χώρες της περιοχής να σκέφτονται περιφερειακά και να μεγιστοποιούν τις δυνατότητές τους για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το φυσικό αέριο μπορεί να προσφέρει υποστηρικτικό ρόλο, αλλά δεν θα είναι πηγή ανείπωτου πλούτου.

Επανεκτίμηση των κοινών συμφερόντων

Τα κοινά συμφέροντα μπορούν να επανα-ανακαλυφθούν μέσω της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με τις οποίες η περιοχή είναι ευλογημένη. Δεν υπάρχει ανταγωνισμός στην ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αντίθετα, μπορεί να επωφεληθεί από συνεργασία και τη διασύνδεση ενεργειακών συστημάτων, όπως ακριβώς επιτεύχθηκε από χώρες εντός της ΕΕ.
Η Κύπρος προωθεί τη διασύνδεση EuroAsia - που υποστηρίζεται από την ΕΕ ως έργο κοινού ενδιαφέροντος - και τη διασύνδεση EuroAfrica, για να συνδεθούν τα ηλεκτρικά δίκτυα του Ισραήλ, της Αιγύπτου και της Κύπρου με την Ελλάδα και την Ευρώπη. Αυτά θα βοηθήσουν επίσης στην επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε αυτές τις χώρες.
Το Ισραήλ, η Ιορδανία και η Αίγυπτος έχουν ήδη διασυνδεθεί μέσω αγωγών φυσικού αερίου. Ελλάδα και Τουρκία μοιράζονται διασυνδέσεις αγωγών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Ο αγωγός φυσικού αερίου Trans-Adriatic είναι ο τελευταίος κρίκος του Νότιου Διαδρόμου φυσικού αερίου που μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Τουρκίας στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην Ιταλία.
Όλα τα έργα αυτά οδηγούνται από κοινά συμφέροντα και προωθούν τη συνεργασία. Αλλά η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται ακόμα πολύ μακριά, ακόμη και μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων. Η επίλυση των μεταξύ τους προβλημάτων τους μπορεί να μην είναι δυνατή. Αν όμως γίνει αποδεχτό ότι δεν υπάρχει μέλλον για εξαγωγές υδρογονανθράκων από την περιοχή, τότε, το να συμφωνήσουν να διαφωνούν, αλλά να διατηρούν το status quo, μπορεί επίσης να είναι ένα είδος λύσης. Λειτούργησε για πολλά χρόνια, πριν εμφανιστούν στη σκηνή οι υδρογονάνθρακες.
Ωστόσο, δεν υπάρχουν σημεία θετικής εξέλιξης μέχρι στιγμής, με την Τουρκία να συνεχίζει την αρνητική ρητορική και επιμονή για δύο χωριστά κράτη στην Κύπρο - ίσως για εσωτερική πολιτική κατανάλωση, ωστόσο είναι ανησυχητικά, θέτοντας την ειλικρίνεια της Τουρκίας σε αμφισβήτηση – συστήνοντας συνεχή προσοχή.

Ποιο είναι το μέλλον

Το East Med Gas Forum (EMGF) είναι μια επιτυχημένη ενσάρκωση κοινών συμφερόντων, που συγκεντρώνει τις περισσότερες χώρες της περιοχής, εκτός από την Τουρκία, τον Λίβανο και τη Συρία. Θα μπορούσαν στο μέλλον να συμμετάσχουν εάν αποδεχτούν και υιοθετήσουν τους στόχους του.
Ο σκοπός του EMGF είναι να διευκολύνει τον διάλογο για την ανάπτυξη του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου και να υποστηρίξει την περιφερειακή συνεργασία που χρειάζεται για την εκμετάλλευσή του.
Δεδομένων των παγκόσμιων και περιφερειακών ενεργειακών εξελίξεων, το EMGF θα πρέπει να μετατραπεί σε «East Med Energy Forum», να επαναπροσδιοριστεί για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, της πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας και να συμβάλει στις προσπάθειες της Ευρώπης και της περιοχής να βρουν τρόπους για την προώθηση καθαρής ενέργειας και την εξάλειψη εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τις χώρες της περιοχής.
Θα ήθελα να τονίσω αυτό που είπα στην αρχή του άρθρου: Μπορούμε να ανακαλύψουμε τα κοινά μας συμφέροντα μόνο μετά από έναν έλεγχο πραγματικότητας σχετικά με τις πραγματικές δυνατότητες των πόρων φυσικού αερίου της Ανατολικής; Μεσογείου. Οι κυβερνήσεις της περιοχής πρέπει να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα και να αποδεχτούν ότι οι μεγάλες ιδέες για εξαγωγές φυσικού αερίου στις παγκόσμιες αγορές δεν είναι πλέον βιώσιμες. Όσο οι πολιτικοί και οι πολίτες της περιοχής αποφεύγουν αυτό το ενδεχόμενο και διατηρούν πεπαλαιωμένες πεποιθήσεις για πλούτο που θα προκύψει από τέτοιες εξαγωγές, η συνεργασία θα παραμένει ελλιπής και οι συγκρούσεις θα κυριαρχούν. Όσο παραμένουν κολλημένοι σε αυτό το όνειρο, οι κίνδυνοι θα ελλοχεύουν. Αυτό έχει πλέον ξεπεραστεί από τις τρέχουσες εξελίξεις και την παγκόσμια δέσμευση για καθαρή ενέργεια και μηδενικές εκπομπές. Το μέλλον είναι η περιφερειακή συνεργασία που βασίζεται σε κοινά συμφέροντα. Οι χώρες της περιοχής πρέπει να σκεφτούν περιφερειακά και να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητές τους για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με το φυσικό αέριο να παρέχει υποστηρικτικό ρόλο.

* Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου.