Σε ρυθμούς Foxtrot

Μεθαύριο, στις 14 Σεπτεμβρίου, είναι η επέτειος του θανάτου του Γιάννου Κρανιδιώτη (1999). Σήμερα, δύσκολα βρίσκεις κάποιον που να πει κακό λόγο για τον Γιάννο. Το χειρότερο που συμβαίνει γύρω από τη μνήμη του, είναι πολλοί να βάζουν στην κλίνη του Προκρούστη το έργο και τη δράση του, για να μη συγκρούεται με τις δικές τους απόψεις.

Μέσα από το Ελσίνκι 1, ο Γιάννος Κρανιδιώτης, σε άμεσο συντονισμό και συνεργασία με τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη, άνοιξε τον δρόμο για την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.. Η φόρμουλά του ήταν ένα τρίπτυχο παράλληλης πολιτικής: «Ένταξη Κύπρου – έναρξη διαπραγματεύσεων Τουρκίας ΕΕ – επίλυση του Κυπριακού». Μετά τον θάνατό του και κινούμενοι πιστά στην ίδια γραμμή, το έργο του ολοκλήρωσαν οι Κώστας Σημίτης και Θεόδωρος Πάγκαλος.

Ουδείς προφήτης…

Μέχρι να φτάσουμε όμως στην ένταξη, δεν ήταν ρόδινα τα πράγματα για τον Γιάννο. Πολλοί ήταν εκείνοι που θα προτιμούσαν να μείνει εκτός ΕΕ η Κύπρος, παρά να ξεκινήσει διαδικασία σοβαρών συνομιλιών για το Κυπριακό. Αυτοί, συμμαχούσαν με όσους φοβόντουσαν την προσωπικότητα του Γιάννου, και μια πιθανή επάνοδό του στην Κύπρο – για να αναμειχθεί στην εδώ πολιτική ζωή πιο άμεσα. Τα μεγαλύτερα εμπόδια για εφαρμογή του σχεδίου του για ένταξη στην ΕΕ ο Γιάννος τα αντιμετώπισε στην ίδια του την πατρίδα.

Παρόλα αυτά, το 1996-97, άνθρωποι στην Κύπρο που αναγνώριζαν τις ικανότητές του έκαναν έντονο λόγο για την ανάγκη να είναι υποψήφιος για τις προεδρικές του 1998. Δέχτηκε όμως απίστευτες πιέσεις. Και όταν πήρε το μήνυμα, από εχθρούς και «φίλους», ότι η πατρίδα του δεν τον πολυγουστάρει, αποδέχτηκε πρόταση του Κ. Σημήτη για επαναδιορισμό στην ελληνική κυβέρνηση, για να συνεχίσει το έργο της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ. Πέτυχε τον στόχο του. Η πατρίδα του όμως, ούτε καν μετά θάνατον δεν τον τίμησε. Δεν ανέχτηκε καν τη μνήμη του. Δύσκολα θα βρεις, από τότε μέχρι σήμερα, για παράδειγμα ένα στέλεχος του ΔΗΣΥ που να αναφέρει το όνομά του· ως του ανθρώπου που μας έβαλε στην ΕΕ, έστω δίπλα σε εκείνο του Γλαύκου Κληρίδη.

Το τετράγωνο

Πριν από τρία χρόνια, παρακολούθησα μιαν εξαιρετική ταινία ισραηλινής παραγωγής, με τον τίτλο Foxtrot. Τότε ανακάλυψα ότι η λέξη αυτή είναι ονομασία χορού. Όπως σπαρακτικά εξηγεί στο τέλος της ένας από τους πρωταγωνιστές, στον χορό αυτό το ζευγάρι κάνει κάποια απλά βήματα στην πίστα, με την αίσθηση της σχετικής άνεσης και ελευθερίας. Όμως, σχηματίζοντας κάτι σαν ένα τετράγωνο πάνω στην πίστα, καταλήγει κάθε φορά στο ίδιο ακριβώς σημείο απ’ όπου ξεκίνησε.

Είναι πολύ απλοϊκή η εκτίμηση ότι «η Ιστορία επαναλαμβάνεται». Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Όταν όμως οι δομές και οι αντιλήψεις δεν αλλάζουν δραστικά, τότε παρατηρούνται παρόμοιες συμπεριφορές με παρόμοια αποτελέσματα. Που δίνουν την αίσθηση της επανάληψης. Η περίπτωση του Χρήστου Στυλιανίδη, η οποία έτυχε περίπου να συμπέσει με την επέτειο του θανάτου του Γιάννου, σίγουρα είναι πειρασμός για να αναζητήσει κανείς αναλογίες. Δεν πρόκειται για την ίδια περίπτωση. Οι διαφορές είναι πολλές. Αλλά σίγουρα κάποιες δομές και αντιλήψεις, εφόσον δεν αλλάζουν ουσιαστικά μέσα στον χρόνο, φαίνεται να παράγουν κάπως παρόμοια αποτελέσματα:

1.       Στην Κύπρο, οι αποδεδειγμένες ικανότητες και η κατά τεκμήριο αποτελεσματικότητα δεν βρίσκονται ιδιαίτερα ψηλά στον κατάλογο των κριτηρίων για αξιοποίηση προσώπων.

2.       Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το διεθνές στάτους και εμβέλεια: Ενώ, εξαιτίας του Κυπριακού, θα περίμενε κανείς ότι όσο πιο αναγνωρισμένος διεθνώς είναι ένας Κύπριος τόσο πιο πολύ εκτιμάται και αξιοποιείται, συμβαίνει τελικά μάλλον το αντίθετο.

3.       Πιο ψηλά βρίσκεται ο βαθμός ελέγχου: Σε όλα τα πόστα, από το Υπουργικό Συμβούλιο μέχρι τη δημόσια υπηρεσία, το πνεύμα ανεξάρτητης δημιουργικής σκέψης είναι ελάττωμα, όχι προτέρημα.

4.       Η Κύπρος συμπαθεί περισσότερο αυτούς που «τα λένε ωραία», από ότι αυτούς που κάνουν κάτι σημαντικό. Μάλιστα, αν «μιλούν ωραία» χωρίς να λένε και τίποτε στην πραγματικότητα, ακόμη καλύτερα.

5.       Οι δομές είναι τέτοιες, ώστε για κάθε ικανό πρόσωπο να υπάρχουν άλλα εκατό τα οποία αισθάνονται προσωπική απειλή από την παρουσία του.

Η κότα και το αβγό

Θα μπορούσε κάποιος να πει πως η εμπειρία μας έχει αποδείξει ότι για να αλλάξουν τα πράγματα αυτά, έστω σε κάποιους τομείς, θα πρέπει προηγουμένως να αλλάξουν τα πρόσωπα που ηγούνται σ’ αυτούς τους τομείς. Και να μπουν πρόσωπα με αποδεδειγμένες ικανότητες, δημιουργικότητα, φιλελεύθερο πνεύμα, και αποτελεσματικότητα. Πράγμα όμως που προϋποθέτει αλλαγές νοοτροπίας, ώστε να επιτραπεί σε αυτά τα πρόσωπα να πάρουν ηγετικές θέσεις. Δηλαδή, να αλλάξουν οι νοοτροπίες για να επιτραπεί σε ικανούς να αλλάξουν τις νοοτροπίες…

Παραλογισμός. Φαίνεται όμως ότι τα πράγματα στη ροή της Ιστορίας δεν λειτουργούν με απόλυτο τρόπο. Και επιτρέπουν κάποτε τις ρωγμές: Οι κατάλληλες συγκυρίες, κάποιοι συνδυασμοί παραγόντων κλπ., βοηθούν κάποτε ανθρώπους ικανούς να «ξεγελάσουν» το σύστημα και να ανέλθουν. Κλασική περίπτωση αποτέλεσε στη νεότερη Ιστορία μας ο Γιώργος Βασιλείου: Εμφανίστηκε περίπου από το πουθενά. Και επειδή οι συγκυρίες το επέτρεπαν, μέσα σε λίγους μήνες έπεισε, αναδείχθηκε Πρόεδρος, και έκανε πρωτόγνωρες τομές σε πολλά επίπεδα. Βέβαια, αυτές οι περιπτώσεις ρωγμών δεν είναι ο κανόνας. Μπορεί να μην είναι η μικρή και αμελητέα εξαίρεση, αλλά πάντως κανόνας δεν είναι.

Επομένως, στατιστικά, όποιος «ποντάρει» αυτήν τη στιγμή στη ρωγμή, το πιθανότερο είναι να χάσει. Όμως, παρά το Foxtrot που όλα δείχνουν ότι χορεύουμε ακόμα, συγκεντρώνονται αρκετοί παράγοντες με δυναμική ρωγμής. Η χωρίς προηγούμενο κατάπτωση της σημερινής κυβέρνησης δημιούργησε πολλούς τέτοιους παράγοντες. Χωρίς λοιπόν να πετά κάποιος στα σύννεφα, δεν θα πρέπει να το αποκλείει…

 

 

Καλάθι
•         Foxtrot (1): Τις τελευταίες μέρες, πολλοί τείνουν να χαρακτηρίζουν την απόφαση του Υπουργείου Παιδείας για σκίσιμο της σελίδας 36 του βιβλίου της Οξφόρδης (επειδή περιέχει αναφορά στον Κεμάλ ως «ήρωα για τους Τούρκους») ως μιαν απλή βλακεία. Λάθος. Είναι αποτέλεσμα μιας ιδεολογίας που παράγει από τη φύση της παραλογισμούς. Είναι η ολοκληρωτική εκδοχή της ακροδεξιάς ιδεολογίας. Εκείνη του απόλυτου ελέγχου των μυαλών των ανθρώπων, της σκέψης, της «μίας και μόνης αλήθειας». Ιστορικά και συγχρονικά, αποδείχτηκε ότι αυτή η ιδεολογία, όταν τεθεί σε κίνηση και έχει δύναμη-εξουσία, οι ταγοί της δεν σκέφτονται ποτέ για κάτι ότι «αυτό είναι παρατραβηγμένο». Γι’ αυτό και από τις δέκα επιλογές που είχε το υπουργείο για να υποβαθμίσει το επίμαχο κειμενάκι, διάλεξε με κάθε ευκολία την πιο ακραία. Και δεν ήταν στιγμιαίο λάθος, από τον παρορμητισμό ενός ανθρώπου. Ήταν συνειδητή απόφαση μιας όχι ολιγάριθμης ομάδας ανθρώπων. Και στην επιβολή της εμπλάκηκαν για τρεις μέρες ακόμη πιο πολλοί. Γι’ αυτό και, παρά τον σάλο που δημιουργήθηκε, αυτό το δείγμα ολοκληρωτισμού δεν θα είναι το τελευταίο.

•         Foxtrot (2): Για την ημέρα της κηδείας του Μίκη Θεοδωράκη, εκτός των άλλων, το Υπουργείο Παιδείας (και Πολιτισμού! ...) «πρότεινε» στα σχολεία να ακούγονται από τα μεγάφωνα κατά τα διαλείμματα τα τραγούδια «Χρυσοπράσινο φύλλο» και «Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις». Η διατύπωση ήταν τέτοια που σήμαινε να ακούγονται αυτά τα τραγούδια μόνο! Είπαμε, ο ολοκληρωτισμός θεωρεί αδιανόητη την ύπαρξη οποιασδήποτε αλήθειας πέραν της δικής του. Και όταν τεθεί σε κίνηση, είναι καθολικός: Δεν αφήνει έξω τίποτε, ακόμη και την τέχνη. Όλα, μα όλα, θα πρέπει να μπουν στο κουτί.

•         Foxtrot (3): Τους τελευταίους μήνες, ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ έχει εντείνει αυτό στο οποίο είναι παραδοσιακά πολύ καλός. Τις πελατειακές σχέσεις. Έχει κάνει τόσες πολλές προσωπικές παρεμβάσεις στα υπουργεία και στη δημόσια διοίκηση για εξυπηρετήσεις, που έχει στην πράξη μετατραπεί σε ένα είδος «παράλληλου» Προεδρικού. Με αυτούς τους ρυθμούς, πιθανόν να τρίβουμε τα μάτια μας με τους αριθμούς που θα βλέπουμε στις οθόνες μας τη νύχτα των προεδρικών εκλογών…