Γιατί δεν σκίζουμε την Τουρκία από τους χάρτες της γεωγραφίας;

Η Άντρη Σπυριδάκη έγραψε ένα πετυχημένο σχόλιο διακωμωδώντας την οδηγία που εξέδωσε το Υπουργείο Παιδείας μας για το σκίσιμο της σελίδας που αναφέρεται στον Ατατούρκ ως ήρωα της Τουρκίας: «Νομίζω να σκίσουμε κι από το βιβλίο της γεωγραφίας τον χάρτη της Τουρκίας, να τελειώνει επιτέλους αυτή η κατάσταση». Θα ήταν για γέλια εάν δεν ήταν για κλάματα. Υπάρχει η παιδαγωγική, η ιστορική και η πολιτική πτυχή αυτού του κωμικοτραγικού συμβάντος.

Προφανώς δεν γίνεται να μαθαίνουμε στα παιδιά να σκίζουν σελίδες από τα βιβλία, ακόμα και εάν διαφωνούμε ή ταραζόμαστε από το περιεχόμενο ενός βιβλίου. Το σκίσιμο βιβλίων είναι πράξη αντιδραστική και δεν εκπαιδεύεις τα παιδιά να είναι αντιδραστικά. Όσοι νοιαζόμαστε για το δημόσιο σχολείο και δουλεύουμε με τα παιδιά προσπαθώντας καθημερινά να πραγματευτούμε ένα σωρό ψυχικά και μαθησιακά ζητήματα που αντιμετωπίζουν, όσοι χύνουμε ιδρώτα στις τάξεις, στους διαδρόμους του σχολείου, στα διαλείμματα για να αναπτύξουμε τη λογική, το μέτρο και τη νηφαλιότητα στη σκέψη και στη συμπεριφορά των παιδιών, βιώσαμε με αυτή την πράξη άλλη μία τεράστια ακύρωση, μια μεγάλη ήττα.

Μου έχει συμβεί να σταματήσω το αυτοκίνητό μου έξω από το γυμνάσιο Πλατύ και να κάνω παρατήρηση σε παιδιά που έσκιζαν και πετούσαν τις σελίδες από τα βιβλία τους στον αέρα. Το ίδιο το Υπουργείο Παιδείας με την οδηγία του νομιμοποιεί αυτές τις παράλογες και βίαιες συμπεριφορές που υποτίθεται ότι η παιδεία αλλάζει. Μετά βρέχει έκπληκτους, πώς βρέθηκαν βίαιοι αντιεμβολιαστές να καίνε αυτοκίνητα έξω από τηλεοπτικό σταθμό ή πώς εκλέγουμε τραμπούκους πολιτικούς να αφρίζουν από μίσος μέσα στη Βουλή εναντίον γυναικών ή των πολιτικών τους αντιπάλων.  Ό,τι σπέρνεις θερίζεις. Ό,τι παράδειγμα δίνεις, το παίρνεις πίσω πολλαπλώς.

Η ανακοίνωση του υπουργείου εμπεριέχει δυστυχώς και μια μεγάλη ιστορική ανακρίβεια. Εκ του πονηρού ή λόγω ημιμάθειας η Αρμενική γενοκτονία χρεώνεται στους Νεότουρκους (σωστά), αλλά ως Νεότουρκους η εν λόγω ανακοίνωση εννοεί τον Κεμάλ Ατατούρκ, αφού σε αυτόν αναφέρεται. Το 1915, έτος της Αρμενικής γενοκτονίας, ο Μουσταφά Κεμάλ (ακόμη δεν λέγεται Ατατούρκ) ήταν ένα άσημο μεσαίο στέλεχος του οθωμανικού στρατού ο οποίος βρισκόταν στην περίφημη μάχη της Καλλίπολης, μία από τις πιο συγκλονιστικές ήττες της Αντάντ, με απώλειες 250.000 ανδρών. Η νίκη των Οθωμανών οι οποίοι τότε πολεμούσαν στο πλευρό των Γερμανών έδωσε το φιλί της ζωής στην παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένας από τους διακριθέντες στο πεδίο της μάχης ήταν και ο νεαρός λογαγός Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος παίρνει δύναμη ακριβώς μετά από αυτή τη νίκη.  Ο ιθύνων νους της Αρμενικής γενοκτονίας είναι η τριανδρία του Κινήματος των Νεότουρκων (Ενβέρ, Ταλάτ, Τζαμάλ). Αυτά δεν τα γράφω εγώ, τα γράφει η επίσημη ιστοσελίδα της Αρμενικής γενοκτονίας. Η τριανδρία, μετά το 1915, θεωρεί αντίπαλό της τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος μάλιστα χρεώνει δημόσια την Αρμένικη γενοκτονία στους τέως ανώτερούς του και νυν ανταγωνιστές για την εξουσία. Στο διάσημο βιβλίο του Τούρκου ιστορικού Taner Akcman, ο οποίος είναι person non grata στην Τουρκία, αναφέρεται η διάσημη φράση του Κεμάλ για την Αρμένικη γενοκτονία ως μία ντροπιαστική πράξη, (“Α shameful act”, αυτός είναι και ο τίτλος του βιβλίου, The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility). Καλά ο Ατατούρκ δεν έκανε σφαγές; Βεβαίως και έκανε. Μετά το ’20, με αποκορύφωμα το ’22, στη Μικρασιατική καταστροφή. Επίσης, αποτελείωσε και τους εναπομείναντες Αρμένιους, όπως και τις άλλες μειονότητες (όπως βέβαια και τους πολιτικούς του αντιπάλους) στην προσπάθειά του να ομογενοποιήσει τον πληθυσμό του νέου κράτους και να επιβληθεί δια πυρός και σιδήρου. Η ιστορία είναι πολύπλοκη, γεμάτη με ανατροπές και αλλαγές στην πολιτική των πρωταγωνιστών. Και όταν λέω πολύπλοκη δεν αποσιωπώ τα εγκλήματα πολέμου, οπότε μην έρθει κανείς πονηρός να αλλοιώσει αυτά που γράφω.

Ο Ατατούρκ είναι όντως ήρωας για τους Τούρκους. Είναι ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας (the founding father, που θα έλεγαν οι Αμερικάνοι). Είναι ο στρατιωτικός ηγέτης που δεν δέχεται τη συνθήκη των Σεβρών (1920), που αλλάζει  την πορεία του πολέμου, που κάνει σφαγές αμάχων. Ας έχουμε κατά νου ότι σε σφαγές αμάχων προέβησαν και οι Έλληνες που προέλαυναν στην τουρκική ενδοχώρα μέχρι τον Σαγγάριο ποταμό, υποτίμησαν τον αντίπαλο, υπερτίμησαν τους εαυτούς τους και σταδιακά έμειναν μόνοι, χωρίς συμμάχους, με αποτέλεσμα την εθνική τραγωδία της Μικρασιάτικης καταστροφής. Υπάρχει όμως και ο άλλος Κεμάλ Ατατούρκ, ο κοινωνικός μεταρρυθμιστής που πατάσσει το Ισλάμ, συχνά δια της βίας, που δίνει ψήφο στις γυναίκες, που επιβάλλει το λατινικό αλφάβητο, που εκδυτικίζει την Τουρκία.  Όταν διδάσκουμε ιστορία πρέπει παρουσιάζουμε την πλήρη εικόνα μιας προσωπικότητας εντός του ιστορικού πλαισίου που έζησε. Δεν αφαιρούμε γεγονότα, δεν διδάσκουμε μισές αλήθειες, ούτε προβαίνουμε σε μισαλλόδοξες λόγους ή πράξεις. Προσπαθούμε να μάθουμε, να κατανοήσουμε, να κρίνουμε. Στο μάθημα της ιστορίας, γενικότερα στο σχολείο πρέπει να επικρατεί ένας δημοκρατικός και νηφάλιος τόνος διαλόγου. Κι αυτό δεν σχετίζεται μόνο με την ιστορία. Είναι πολιτική. Από τη μια μεριά υπάρχει η πολιτική που φανατίζει και από την άλλη η πολιτική της νηφαλιότητας και του μέτρου.

Υπάρχει κάποιος που εάν μάθαινε για την κίνηση του υπουργείου θα χαμογελούσε με ευχαρίστηση μέχρι τα αυτιά. Κι αυτός δεν είναι άλλος από τον Ερντογάν. Ο μεγαλύτερος του αντίπαλος είναι η συμβολική κληρονομιά του Κεμάλ. Βλέπετε πόσο πολύπλοκη είναι η ιστορία (αλλά και η πολιτική) όταν δεν παραμένει κλεισμένη στο στενό ελληνοκυπριακό πλαίσιο αλλά ανοίγεται για να κατανοήσει τη μεγαλύτερη εικόνα. Ο ελληνισμός διέπρεψε μόνο όταν διέθετε εκείνες τις ηγεσίες που έβλεπαν τη μεγάλη εικόνα αντί να βρυχώνται σαν ποντίκια, σκίζοντας πανικόβλητοι βιβλία.