«Εγγύηση πλουραλισμού, ανθρωπισμού και ορθολογισμού» του Yücel Vural

 

Όσοι δεν μπορούν να υπερασπιστούν τις πολιτικές θέσεις τους με βάση ορθολογικές, πλουραλιστικές και ανθρωπιστικές έννοιες, προσφεύγουν σε μονόπλευρα εθνικιστικά αφηγήματα της Ιστορίας. Για να υποστηρίξουν τέτοιες θέσεις επινοούν πρώτα απ’ όλα έναν εχθρό. Κι αυτός ο εχθρός είναι συνήθως ένα έθνος, μια εθνοτική ομάδα, μια θρησκευτική ή μια γλωσσική κοινότητα. Είναι αποδεχτό ως δόγμα, και έτσι διδάσκεται, ότι αυτός ο εχθρός στάθηκε πάντα απέναντι στην εθνική τους ομάδα κι πάντα έπραξε κακά εναντίον της.

Ο εχθρός είναι πάντα κακός και δόλιος. Τέτοιος υπήρξε στο παρελθόν, τέτοιος είναι στο παρόν, και τέτοιος θα είναι στο μέλλον. Ενώ η δική τους εθνική ομάδα υπήρξε καλή στο παρελθόν, είναι καλή στο παρόν, και έτσι θα είναι και στο μέλλον.

Στα πλαίσια μιας τέτοιας αντίληψης, δεν αφήνεται περιθώριο για εκδήλωση αγαθής πρόθεσης από τον εχθρό, ούτε κακής πρόθεσης από τη δική τους εθνική ομάδα. Και το πιο παράδοξο είναι ότι, στην έννοια του εχθρού, περιλαμβάνονται όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της εχθρικής ομάδας. Αν διακρίνετε αυτή την παραδοξότητα, θα δείτε πως κι ένα παιδί ακόμα μπορεί να την αμφισβητήσει. Γιατί, πώς μπορεί όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της «άλλης» ομάδας να είναι κακοί, και πώς μπορεί να μη βγαίνει κανένας κακός από την καλή ομάδα στην οποία «εμείς» ανήκουμε;

Για να καταδειχθεί το αληθές του ως άνω αντιπαραθετικού δόγματος, γίνεται συνήθως επιλεκτική αφήγηση της Ιστορίας. Γεγονότα που δείχνουν πως ο εχθρός δεν είναι πάντα εχθρός αποσιωπώνται, ενώ γεγονότα που τον παρουσιάζουν ως εχθρό διαστέλλονται. Η επιλεκτική αυτή στάση οδηγεί πολλές φορές στην αποσιώπηση ολόκληρων ιστορικών περιόδων, οπότε ανοίγεται ο δρόμος για μη αντικειμενική αντίληψη τής Ιστορίας. «Εμείς», η δική μας ομάδα έχει αγνή και καθαρή καταγωγή, ενώ της «άλλης» είναι άγνωστες οι ρίζες της.

Αν υπάρχουν γεγονότα αδιάψευστα αναφορικά με τις ρίζες μας, θα βρούμε μια εύλογη ανώδυνη ερμηνεία. Πώς μπορεί όμως να εξηγηθεί ότι σε κοινότητες που για αιώνες έζησαν μαζί ή δίπλα η μια στην άλλη, δεν υπήρξε οποιαδήποτε αμφίδρομη επίδραση; Δεν υπάρχει επιστημονική απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Ωστόσο, όσοι ζουν στο «εμείς» και οι «άλλοι», δεν ανέχονται καμία αμφισβήτηση του αφηγήματός τους. Οπότε ωθούν προς τη μισαλλοδοξία έναντι οποιασδήποτε στάσης που αποδέχεται ότι μπορεί να υπάρξει διαφορετική αντίληψη ή πρόσληψη ιστορικών γεγονότων. Το βρίσκουν βολικό να ταπεινώνουν συνειδητά τον «άλλο» για να αποδείξουν την ανωτερότητά τους. Η απόφαση του Υπουργείου, του οποίου προΐσταται ο Πρόδρομος Προδρόμου, να σχίσει σελίδα για τον Ατατούρκ από μαθητικό βιβλίο των Αγγλικών, είναι ενδεικτική αυτής της στάσης. Έτσι αντιλαμβάνονται τον πλουραλισμό, τον ανθρωπισμό, και τον ορθολογισμό. Θεωρούμε δεδομένο ότι το υπό τον Πρόδρομο Προδρόμου Υπουργείο Παιδείας διεκδικεί επιστημονικότητα στον τρόπο που λειτουργεί. Αλλιώς, μια ανορθολογική παιδεία μας παίρνει πίσω στον Μεσαίωνα. Μια ορθολογική επιστημονική προσέγγιση ποτέ δεν θα ασχολείτο με το να σχίζει σελίδα ενός βιβλίου. Αντίθετα, θεωρεί ως πλούτο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τη διαφορετικότητα αντιλήψεων.

Ο υπουργός Παιδείας, κύριος Προδρόμου, δεν έχει καμία υποχρέωση να αγαπά ή να εκτιμά τον Ατατούρκ ή να πιστεύει στην ορθότητα ή το μεγαλείο των πράξεών του. Αντίθετα, μπορεί να τον επικρίνει. Κανείς δεν μπορεί να του αμφισβητήσει αυτό το δικαίωμα. Δεν έχει καμία υποχρέωση να περιλάβει τον Ατατούρκ ή φωτογραφίες του σε βιβλίο που έγραψε ή που θα γράψει. Κανένας δεν μπορεί να τον επικρίνει για μια τέτοια στάση. Αλλά το να σχίσει κρυφά σελίδα δημοσιευμένου βιβλίου που γράφει για τον Ατατούρκ, αποτελεί παράδειγμα μισαλλοδοξίας.

Μπορεί να σκέφτεσαι διαφορετικά από αυτούς που μιλούν για τον Ατατούρκ στη συγκεκριμένη σελίδα. Αλλά το να σχίζεις σελίδα ή να τιμωρείς κάτι που έγραψε κάποιος απλώς επειδή σκέφτεται διαφορετικά από σένα, είναι αντίθετο με την αρχή του πλουραλισμού, μιας θεμελιώδους αρχής της δημοκρατίας. Ήταν βέβαια αξιέπαινη η παραδοχή του Υπουργού Προδρόμου ότι ήταν λάθος αυτό που έγινε. Ωστόσο, ενόψει του μεγέθους του λάθους, δεν αρκεί μια απλή απολογία. Κατά την άποψή μου, ως εκ της φύσης και του μεγέθους του λάθους, ο κ. Προδρόμου όφειλε ή να αναλάβει πλήρη ευθύνη ή, αν έχει άλλος ευθύνη, να τον παύσει. Μια τέτοια πράξη δεν θα ήταν πράξη αδυναμίας. Αντίθετα, θα εξέπεμπε δύναμη και αυτοπεποίθηση.

Αν το είχε κάνει, όχι μόνο θα εκτιμάτο από όλους αλλά, με αυτή τη συμπεριφορά, θα είχε δώσει μια ισχυρή εγγύηση υπέρ της επιστημονικής προσέγγισης και ενάντια σε οποιαδήποτε πράξη μισαλλοδοξίας. Αυτό όμως δεν το έχει κάμει ως τώρα. Δεδομένου ότι ο αρμόδιος Υπουργός έχει ήδη παραδεχθεί ότι έγινε λάθος, η ευθύνη για την παροχή αυτής της εγγύησης ανήκει τώρα στον κ. Αναστασιάδη. Αν λέγατε ότι οποιαδήποτε κυπριακή κοινότητα δεν είναι απαραίτητο να ζητά «εγγυήσεις» έξω από μια τέτοια συμπεριφορά, θα τυγχάνατε πλήρους υποστήριξης.

* O Yücel Vural είναι Τουρκοκύπριος πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ανατολικής Μεσογείου, και Συμπρόεδρος του Δικοινοτικού Ομίλου Κύπρος: Ακαδημαϊκός Διάλογος. Το άρθρο δημοσιεύεται επίσης στη Yeni Düzen. (μετάφραση: Χρ. Περικλέους)