«Ποιος ενδιαφέρεται ειλικρινά για το Κυπριακό;» του Κυριάκου Πιερίδη

Τέλη Απριλίου ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες συγκαλεί άτυπη διάσκεψη για την Κύπρο στη Γενεύη. Πώς προετοιμάζει η κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη τους πιο σημαντικούς διεθνείς παράγοντες –την ΕΕ και τη νέα αμερικανική διοίκηση Μπάιντεν– για αυτήν; Όσα λέγονται στο διπλωματικό παρασκήνιο μάλλον σύγχυση προκαλούν παρά ανακούφιση, σε μια τόσο δύσκολη περίοδο!

O Μπορέλ στην Κύπρο

O ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ Ισπανός Ζοζέπ Μπορέλ θα έρθει στην Κύπρο (5/3) για να στηρίξει τη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού. Σε συντονισμό με τον ΟΗΕ η Ένωση θα διορίσει στέλεχός της για να συμμετάσχει στην ομάδα του γενικού γραμματέα. Στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο η ΕΕ υπογραμμίζει την προσήλωσή της στην ομοσπονδιακή επίλυση –επιστολή Μισέλ προς Αναστασιάδη (20/1)– και στις διμερείς επαφές διαμηνύει στην Τουρκία ότι δεν πρόκειται να δεχθεί «δύο κυπριακά κράτη»: «Η ΕΕ είναι έτοιμη να παίξει ενεργό ρόλο στήριξης των διαπραγματεύσεων» υπό τον ΟΗΕ και «αναμένουμε κάτι ανάλογο από την Τουρκία», γράφει ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Την ίδια στιγμή, η ΕΕ στέλνει μήνυμα και προς τη Λευκωσία για το προς τα πού κατατείνουν όλες οι ενέργειές της: «Ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξη συνεργασιών και αμοιβαία επωφελών σχέσεων μεταξύ όλων των εταίρων της περιοχής, διμερώς και πολυμερώς, είναι προς το στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ».

Στο διπλωματικό παρασκήνιο, οι ανώτατοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι καταγράφουν ως θετική την ανταπόκριση της Τουρκίας τους τελευταίους μήνες για αποκλιμάκωση των εντάσεων και χαιρετίζουν την επιστροφή στον διάλογο, τόσο για τις ε/τ διαφορές όσο και το Κυπριακό. Το γεγονός αυτό θεωρούν ότι διευκολύνει τη συζήτηση για την αναμόρφωση των ευρωτουρκικών σχέσεων, τη «θετική ατζέντα». Πάνω σε αυτή την προοπτική ο Ταγίπ Ερντογάν φέρεται να έχει δεσμευτεί έναντι της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν «να δώσει μία ακόμα ευκαιρία» για επανένωση της Κύπρου με βάση την ομοσπονδιακή μορφή λύσης.

Ρεαλισμός και φαντασίες

Όλα μοιάζουν στο Κυπριακό να επανέρχονται στην τροχιά του ρεαλισμού, ύστερα από τέσσερα χρόνια αδράνειας και αντιφάσεων. Είναι όμως έτσι; Στο Συμβούλιο Υπουργών, η Λευκωσία και η Αθήνα κάθε άλλο παρά στρέφουν την προσοχή τους στη μεγάλη εικόνα. Σε κάθε συνάντηση ο ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης προτιμά να «ανακρίνει» τον Ζ. Μπορέλ για το τι κάνει με τη λίστα των κυρώσεων. Ούτε λόγος για την ουσία του Κυπριακού. Μαζί με τον Έλληνα ομόλογό του Ν. Δένδια κάνουν «κηρύγματα» εξωτερικής πολιτικής – εσχάτως όχι μόνο στους άλλους Ευρωπαίους αλλά και στον νέο Αμερικανό ΥΠΕΞ Άντονι Μπλίνκεν για το τι πρέπει να γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή! Η λογική τους προκαλεί ήδη απορίες. Ενώ όλοι ξέρουν ότι Κύπρος και Ελλάδα έχουν δεσμευτεί να επιστρέψουν στο τραπέζι του διαλόγου με την Τουρκία, οι δύο ΥΠΕΞ συνεχίζουν τον προηγούμενο δικό τους μονόλογο: η Τουρκία είναι ο ταραξίας και ενεργεί για να καλύψει το κενό ισχύος στην περιοχή. Οι δύο θεωρούν ότι είναι τόσο πειστικοί που δίνουν και πρόσταγμα στους υπόλοιπους να ακολουθήσουν: Η ΕΕ να αποκτήσει ουσιαστική πολιτική στην περιοχή, οι ΗΠΑ να επιστρέψουν, και οι δύο μαζί να καλύψουν το κενό ισχύος, βάζοντας την Τουρκία… στη θέση της. Για να γίνουν όλα αυτά –το δόγμα Δένδια - Χριστοδουλίδη– θα πρέπει να συμπράξουν με τους… ομοϊδεάτες (αγγλιστί “like-minded”) και να αναγκάσουν την Τουρκία να συμμορφωθεί. «Ομοϊδεάτες» είναι όλοι πλην Τουρκίας, βάσει της μεγαλεπίβολης εξωτερικής πολιτικής Χριστοδουλίδη - Δένδια, τις τριμερείς με Ισραήλ, Αίγυπτο και τα Εμιράτα, ακόμα και τα ενεργειακά σχέδια East Med που υπάρχουν πλέον μόνο στη σφαίρα της φαντασίας.

Η προσέγγιση ΗΠΑ - ΕΕ

Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι πλείστοι υπόλοιποι Ευρωπαίοι υπουργοί και ο Ζ. Μπορέλ, ή ο ΥΠΕΞ Μπλίνκεν, είναι σε θέση να παρακολουθήσουν αυτή τη λογική, ή προτιμούν να… σπάσουν τα ακουστικά τους. Η κοινή συνισταμένη που διαμορφώνεται ανάμεσα στην ΕΕ και την νέα αμερικανική κυβέρνηση είναι εντελώς διαφορετική και συνοψίζεται, μέσα από πυκνές διπλωματικές αναφορές, ως εξής: Η Τουρκία παραμένει στρατηγικός εταίρος, σύμμαχος και οικονομικός εταίρος. Χρειάζεται αποκλιμάκωση των εντάσεων και αποτροπή των φυγόκεντρων τάσεων που προκλήθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο γιατί υποσκάπτουν τη συνοχή ΝΑΤΟ - ΕΕ. Η Τουρκία είναι ανάγκη να παραμείνει συνδεδεμένη με τη Δύση – να μην διολισθήσει προς τη Ρωσία και την Κίνα.

Στην πρόσφατη τηλεδιάσκεψη των ΥΠΕΞ ΕΕ - ΗΠΑ, ο Α. Μπλίνκεν εξέφρασε σθεναρή στήριξη στη «θετική ατζέντα» της ΕΕ με την Τουρκία. Ο νέος ΥΠΕΞ ζητά να εξευρεθούν κι άλλοι «δημιουργικοί τρόποι» προς την ίδια κατεύθυνση, όπως το άνοιγμα της PESCO σε τρίτες χώρες – πρώτες πήραν πράσινο φως οι ίδιες οι ΗΠΑ. Η συνολική αυτή προσέγγιση βρίσκει σύμφωνους τους Ευρωπαίους εταίρους στη συντριπτική πλειοψηφία τους, ανάμεσά τους και τους πλέον ισχυρούς (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Πολωνία). Ακόμα και η Γαλλία έχει σαφώς διαφοροποιηθεί από το πρόσφατο παρελθόν. Ο Γερμανός ΥΠΕΞ Χάικο Μάας βλέπει την επιστροφή των ΗΠΑ με ενθουσιασμό και σημειώνει ότι σε δύο μήνες συναντήθηκε με τον Μπλίνκεν περισσότερες φορές από όσο είδε τον προκάτοχό του Μ. Πομπέο για χρόνια. Το κεφάλαιο Τουρκία συνδέεται επίσης με την ευρύτερη αποκατάσταση των στρατηγικών σχέσεων ΗΠΑ - ΕΕ, όπως το ζήτημα του Ιράν.

Ο κυπριακός «γρίφος»

Με αυτή τη στρατηγική προσέγγιση φθάνει στην Κύπρο ο Μπορέλ και θέλει να καταλάβει αν όντως βρίσκεται η Λευκωσία σε ετοιμότητα για διαπραγματεύσεις – την άτυπη διάσκεψη. Ο Ισπανός είναι πλέον υποψιασμένος. Δεν θα πετάξει πάνω από πλατφόρμες στη θάλασσα όπως έκανε τον περασμένο Αύγουστο. Θα μείνει στο έδαφος, θα δει τον Πρόεδρο Αναστασιάδη και θα κάνει επαφές και με τον Τ/Κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ. Παραδόξως, το κυπριακό ΥΠΕΞ, που τον Αύγουστο μπλόκαρε τη συνάντησή του με τον μετριοπαθή Μ. Ακιντζί, δεν έχει πλέον πρόβλημα.

Ο Μπορέλ γνωρίζει βαθύτερα την ανθρωπογεωγραφία της Κύπρου και έχει συνειδητοποιήσει ότι μόνο η επίλυση του Κυπριακού μπορεί να αναμορφώσει και να σταθεροποιήσει τις σχέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκεί, στο βαθιά διαιρεμένο νησί, εύκολα πυροδοτούνται οι εντάσεις. Γνωρίζει επίσης ότι οι συνομιλητές του στην Κύπρο είναι «κολλημένοι» σε εμμονές και δεν διαθέτουν ιδιαίτερο απόθεμα αξιοπιστίας. Η δε Τουρκία παραμένει ένας δύσκολος και τραχύς εταίρος, όσο αναγκαίος κι αν είναι στη γεωπολιτική σκακιέρα.

Η στάση του Προέδρου Ν. Αναστασιάδη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί πλήρως. Ο Μπορέλ μπορεί να ρίξει το ειδικό βάρος της ΕΕ σε μια ειλικρινή προσπάθεια για την επίλυση του Κυπριακού, αν η Λευκωσία αντιληφθεί ότι η κινητήρια δύναμη για εξελίξεις είναι η «θετική ατζέντα» της Τουρκίας. Τι μπορεί να κάνει όμως, όσο οι Κύπριοι συνομιλητές του λένε: «είναι πολύ νωρίς να γίνει τέτοια συζήτηση»; Αν όμως είναι τόσο νωρίς –τέσσερα χρόνια μηδέν διάλογος υπό τον ΟΗΕ– ποιος γνωρίζει τι ακριβώς ζητά η Κύπρος ως αντάλλαγμα; Εδώ και αρκετό καιρό, ο Ν. Αναστασιάδης όχι μόνο δεν ανοίγει τα χαρτιά του, αλλά κάνει ό,τι μπορεί, συνεπικουρούμενος από τον ΥΠΕΞ, για να περιπλέκονται περισσότερο τα ζητήματα.