H σεξουαλική παρενόχληση από οικονομική σκοπιά

ευθαρσώς Γιώργος Κουμουλλής

Η κοινωνία της Κύπρου έχει μείνει άφωνη από τις αποκαλύψεις σεξουαλικών κακοποιήσεων τις τελευταίες μέρες στην Ελλάδα και την Κύπρο. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ακριβώς τι θα πει «σεξουαλική παρενόχληση» διότι κάποιοι την ερμηνεύουν απλώς ως μη συναινετικό σεξ, δηλαδή βιασμό. Σύμφωνα με τον ορισμό της ΕΕ σεξουαλική παρενόχληση είναι «οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος».

Το αποκαρδιωτικό είναι ότι το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι συστημικό σε όλες τις χώρες αφού καλύπτει όλους τους κλάδους σε όλα τα επίπεδα. Συμβαίνει στον κόσμο των κληρικών, των ακαδημαϊκών, των ηθοποιών, των επιχειρηματιών, των δημοσίων υπαλλήλων, των ιατρικών υπηρεσιών, των αθλητικών παραγόντων, σε μικρά και μεγάλα εργοτάξια, στο λιανικό εμπόριο - με λίγα λόγια παντού. Η συχνότητα εμφάνισης της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι υψηλότερη στις γυναίκες από τους άνδρες, όπως ακριβώς και είναι υψηλότερη μεταξύ μειονοτήτων και ατόμων που ταυτίζονται ως λεσβίες, γκέι, ή τρανσέξουαλ. Οι λόγοι γι' αυτή την κοινωνική μάστιγα είναι πολλοί και ποικίλοι. Σ' αυτό το άρθρο θα επικεντρωθώ στα οικονομικά αίτια, που είναι ίσως τα πιο σημαντικά, και στις οικονομικές επιπτώσεις.

H ανισότητα κατανομής εισοδημάτων, η φτώχεια και η οικονομική εξάρτηση είναι από τις πιο σημαντικές αιτίες σεξουαλικής παρενόχλησης. Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι γυναίκες, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, συνωστίζονται στα χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Τι το πιο φυσικό σ' αυτά τα επαγγέλματα οι εργάτριες να επιδιώκουν την εύνοια του προϊσταμένου τους για την ανέλιξή τους και την αύξηση του μισθού τους, χωρίς βέβαια να έχουν στον νου οιανδήποτε εξυπηρέτηση σεξουαλικής φύσεως. Κι όμως είναι σ' αυτές τις περιπτώσεις που δημιουργείται ευνοϊκό κλίμα για δράση από τους σεξουαλικούς παρενοχλητές (διευθυντές, επόπτες, τμηματάρχες), οποίοι για να ικανοποιήσουν τις οικονομικές φιλοδοξίες των θυμάτων απαιτούν την ικανοποίηση των δικών τους σεξουαλικών επιθυμιών ως αντάλλαγμα.

Αλλά και στα υψηλά αμειβόμενα επαγγέλματα υπάρχει σεξουαλική παρενόχληση λόγω οικονομικής εξάρτησης. Στην Κύπρο όμως επικρατεί ο νόμος της ομερτά και δεν καταγγέλλονται τέτοια περιστατικά. Απ' ό,τι ειπώθηκε στο ραδιόφωνο του Τρίτου Προγράμματος του ΡΙΚ στην εκπομπή «Πρωινό δρομολόγιο» (στις 24/02, γύρω στις 09.10 π.μ.) μόνο μία καταγγελία είχαμε σε αυτή την περίπτωση και το θύμα, μια τραπεζική υπάλληλος, βρήκε τον μπελά της αφού απολύθηκε για το «θράσος» της! Ευτυχώς επενέβη η ΣΕΚ, σαν καλός Σαμαρείτης, και επαναπροσελήφθη. Θα διερωτάται μονολογώντας η άτυχη γυναίκα: «Τι πήγα να κάνω η παλαβή;». Η εντύπωση που έχω αποκομίσει από αυτή τη συζήτηση στο ΡΙΚ και από κάποια ρεπορτάζ είναι ότι η στάνταρ αντιμετώπιση του θύματος σε υποθέσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στην Κύπρο είναι να πεταχτεί η καταγγέλλουσα στον Καιάδα αφού πρόκειται για «αγ@μητη» ή «εκκεντρική», συχνά και τα δύο αντάμα.

Εκτός, όμως, από την ατιμωρησία και τον στιγματισμό, οι οικονομικές επιπτώσεις αποτελούν ένα άλλο σοβαρό αντικίνητρο για καταγγελία από μια νεαρή γυναίκα που προσπαθεί να σταδιοδρομήσει κάπου. Για να κατέχει τη θέση που έχει τώρα, η οικογένειά της επένδυσε σε αυτήν μια τεράστια περιουσία αν υποθέσουμε ότι πήγε σε ιδιωτικό σχολείο και οι σπουδές της διήρκεσαν 4 χρόνια στην Αγγλία ή την Αμερική. Πιθανόν η οικογένειά της να είναι βουτηγμένη στα χρέη λόγω της χρηματοδότησης των σπουδών της. Επομένως, γιατί να ταράξει τα νερά μεγιστοποιώντας τον κίνδυνο να βυθιστεί το οικογενειακό της σκάφος καταγγέλλοντας σεξουαλικές παρενοχλήσεις; Η μόνη ελπίδα να σπάσει η σιωπή στην Κύπρο είναι να ριζώσει κι εδώ το «Me Too», το κοινωνικό κίνημα κατά της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης όπου οι άνθρωποι δημοσιοποιούν ισχυρισμούς για σεξουαλικά εγκλήματα. Σκοπός του κινήματος αυτού, που έγινε γνωστό το 2017 όταν ξεκίνησαν οι αποκαλύψεις της «New York Times» για τη σεξουαλική κακοποίηση γυναικών από τον πολυεκατομμυριούχο Αμερικανό παραγωγό Harvey Weinstein, είναι να πάρουν δύναμη γυναίκες που έχουν πέσει θύματα, μέσω της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης, μέσω της δύναμης σε αριθμούς, δείχνοντας ορατά πόσες γυναίκες έχουν επιβιώσει από σεξουαλική επίθεση και παρενόχληση, ειδικά στον χώρο εργασίας.

Όπως ένας ύπουλος ιός, η σεξουαλική παρενόχληση επηρεάζει την ευημερία της κοινωνίας σε κάθε επίπεδο. Όλες οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία των θυμάτων. Πιο συγκεκριμένα, προκαλεί άγχος, κατάθλιψη, ανεπαρκή ύπνο, παχυσαρκία, αυξημένο κάπνισμα, διαταραχές και υψηλή αρτηριακή πίεση που επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη. Η σεξουαλική παρενόχληση έχει επίσης επιβλαβείς οικονομικές επιπτώσεις για άτομα, οργανισμούς και κοινωνία στο σύνολό της. Για άτομα στην αγορά εργασίας, η σεξουαλική παρενόχληση σχετίζεται με μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία, αυξημένη συστηματική αποχή από την εργασία, επιδείνωση των σχέσεων με τους/τις συναδέλφους, αλλαγές στην εργασία, ακόμη και έξοδο από καριέρες με καλή αμοιβή και προοπτικές ανέλιξης. Όλα αυτά έχουν αρνητικές μακροοικονομικές συνέπειες.

Οι γυναίκες που βιώνουν σεξουαλική παρενόχληση είναι πιο πιθανό να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους για να αποφύγουν τον παρενοχλητή τους ή λόγω απελπισίας με την αδιαφορία του εργοδότη τους ή/και της πολιτείας σε σχέση με τις καταγγελίες τους. Αυτά τα αποτελέσματα με τη σειρά τους επηρεάζουν τη μακροπρόθεσμη εξέλιξη της σταδιοδρομίας, ειδικά εάν οι γυναίκες έχουν πρόβλημα να βρουν συγκρίσιμη εργασία. Σε τελευταία ανάλυση ένα ποσοστό του εργατικού δυναμικού καταβάλλει έναν κρυφό φόρο λόγω της σεξουαλικής παρενόχλησης.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας