«Ένας κόσμος της Κύπρου που φεύγει» της Μαρίας Θεριστή

 

Την ώρα που ένας κόσμος παράξενος έρχεται, ένας άλλος ξεκίνησε να φεύγει. Χωρίς να έχουμε καταφέρει να ρωτήσουμε όσα έπρεπε προηγουμένως. Ήταν ο κόσμος που τον ζήσαμε στην προσφυγιά, στους συνοικισμούς της Σκάλας όταν αντάμωναν οι χωριανοί μας της επαρχίας Αμμοχώστου. Που κουβαλούσε στους ώμους έναν αιτιώδη σύνδεσμο και φύλαγε ακόμα το κλειδί του σπιτιού στο κατεχόμενο χωριό για να ξεκλειδώσει μια μέρα. Που με λιγοστά εφόδια έκτιζε ξανά τη ζωή που ξεριζώθηκε το '74 και άρχιζε να βρίσκει τρόπους για να απλώσει ξανά «βαθκιές ρίζες».

Ήταν η γενιά των γονιών μας που μεγάλωσε με τους στίχους του εμβληματικού Παύλου Λιασίδη που έγιναν τραγούδια. Μελοποιημένα από μορφές όπως ο Κωστής Κωστέας, ο οποίος έφυγε πριν από λίγες μέρες. Άνθρωποι που δεν φοίτησαν ποτέ σε ωδεία και που ποιος ξέρει πόσες συνθέσεις θα έκαναν αν είχαν φοιτήσει.

Λιασίδης και Κωστέας δημιούργησαν στα μικρά σπιτάκια των συνοικισμών της προσφυγιάς γράφοντας ιστορία. Φεύγουν ένας-ένας, άνθρωποι από έναν φωτισμένο και εμπνευσμένο κόσμο του πρόσφατου παρελθόντος. Αυτοδίδακτοι δημιουργοί, πρωτοπόροι οραματιστές, θυμόσοφοι, ακούραστοι εργάτες της σκέψης και της προόδου. Που έδωσαν με την τέχνη φωνή στον μεταπολεμικό σπαραγμό των ανθρώπων, αλλά και αγάπη ανόθευτη που άξιζε η Κύπρος.

Που γέννησαν ιδέες και ποιητικά έργα, κουβαλώντας μέσα τους κραδασμούς και αγωνίες της πατρίδας που είχε την ευλογία να την περπατήσουν άνθρωποι οι οποίοι έφθασαν τόσο ψηλά τα όρια της αγάπης της. Έστω και με καθυστέρηση, αρκετοί κάπως νεότεροι καταλάβαμε μερικώς αυτόν τον κόσμο. Προλάβαμε να δούμε και τον Διαμαντή στις νυχτερινές του βόλτες στην πλατεία Ελευθερίας. Λάβαμε κάπως γνώση οι νεότεροι πως ο Κωστέας, που τον αγαπούσαν οι πατεράδες μας, πάντρεψε με σοφία τη βυζαντινή μουσική με την κυπριακή παραδοσιακή μουσική και τι σήμαινε να προβάλλεις την παράδοση της Κύπρου σε εποχές στιγματισμένες από δεινά. Προλάβαμε να γνωρίσουμε ανθρώπους της Κύπρου εκείνης της γενιάς σαν τον Κωστέα για να τους θυμόμαστε. Ακόμα και ανώνυμους, αλλά από την ίδια στόφα, με φωτεινή σκέψη που δεν είχαν ποτέ ευκαιρία να σπουδάσουν και να μάθουν τόσα γράμματα όσα ήθελαν, αλλά μας έκαναν να τους θαυμάζουμε για όσα δημιούργησαν και εμπνεύστηκαν: Για τα όρια στα οποία έφθασαν, τα σύνορα και τους φραγμούς που ξεπέρασαν για να γίνουν «beautiful minds». Μας μετακίνησαν πνευματικά σε δεκαετίες παγερές.

Στο πρόσωπό του αποχαιρετούμε και κάποιους πατεράδες μας που οραματίστηκαν και πάλεψαν για έναν καλύτερο κόσμο από τη φτώχεια του '50 και τα αποκαΐδια του '74. Εκείνους τους διανοούμενους της Αριστεράς που δεν φοίτησαν ποτέ σε σχολεία και πανεπιστήμια που τους άξιζαν, αλλά μορφώθηκαν μόνοι μέσα από τους συλλόγους της Αριστεράς. Με πρώτη παιδεία το ψαλτήρι και τη βυζαντινή μουσική. Έναν κόσμο που γνωρίσαμε άλλοι λίγο κι άλλοι περισσότερο, αλλά τον χάνουμε. Που κουβάλησε μαζί του μια προίκα, που ήξερε πού και πώς να την εναποθέσει. Που κράτησε σιγανά και ταπεινά αξίες, όπως το μεράκι για την τέχνη που δεν ξέρεις πού θα σε βγάλει. Που δεν έγραφαν για να εκδώσουν, αλλά η τέχνη μαζί με μια έμφυτη αγάπη για δημιουργία τους έπαιρνε μια μέρα από το χέρι και τους οδηγούσε.

Τούτος ο τόπος γέννησε ακούραστους εργάτες του πολιτισμού που τους ζήσαμε σε εποχές συντηρητικές να οργανώνουν πολιτιστικά σωματεία και δρώμενα από το τίποτα. Που κράτησαν με το σωστό γινάτι (και όχι το δικό μας το σημερινό) ιδέες και σχεδιάσματα για τον πολιτισμό και τις αξίες του κυπριακού γίγνεσθαι, σε εποχές μεταπολεμικές, όπου άλλα προείχαν επειδή διακινδυνεύονταν. Τούτοι οι ευλογημένοι άνθρωποι ανήκουν σε όλη την Κύπρο, μα λίγο περισσότερο, σε μας τους πρόσφυγες. Μας θυμίζουν ακόμα πορείες πολλών απλών ανθρώπων της Κύπρου: όπως του δικού μου ψάλτη παππού με την υπέροχη φωνή και μετέπειτα τη διαλεκτική ποίησή του, εμπνευσμένη από τον λόγο των Ευαγγελίων, αλλά και του πατέρα μου, ο οποίος ανέβαζε με μεράκι θεατρικές παραστάσεις στο χωριό μας, ίσως να εμπνεύστηκε από το πολύ πρωτοπόρο παράδειγμα του χωριού Λύση. Για τούτο είναι σαν να κηδεύουμε συγγενείς, οπότε φεύγει αυτός ο κόσμος της Κύπρου. Σαν συγγενείς που θέλουμε να ξανασυναντηθούμε στους γάμους στον προσφυγικό συνοικισμό Τσιακκιλερού, να ακούσουμε μαζί το τραγούδισμα που κόντεψε να γίνει μουσειακό είδος επειδή αρκετοί νεότεροι ήμασταν αφηρημένοι με τάση εξόδου από την παράδοση. Πέρασε από μπροστά μας σαν κινηματογραφική ταινία όλος ο κόσμος της Κύπρου του Διαμαντή και μόλις τώρα αρχίνησε η αποκρυπτογράφηση.