Η απόφαση της Κυβέρνησης να τοποθετήσει συρματόπλεγμα στα όρια της Νεκρής Ζώνης είναι άκρως προβληματική και επικίνδυνη. Ενδεχομένως να είναι και παράνομη, στη βάση του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (866/2004). Το βέβαιο είναι ότι η Κυβέρνηση στη προσπάθεια της να επιλύσει το πρόβλημα της μη ελεγχόμενης μετανάστευσης και διακίνησης ανθρώπων, τελικά θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα. Δεν γνωρίζω αν αυτή η ευφάνταστη ιδέα έχει τύχει πολιτικού σχεδιασμού, όχι απλά από το Υπουργείο Εσωτερικών αλλά και το Υπουργείο Εξωτερικών που χειρίζεται τα θέματα της Νεκρής Ζώνης με τα Ηνωμένα Έθνη. Υπάρχουν όμως βασανιστικά ερωτήματα τα οποία πρέπει να απαντηθούν επειγόντως.
- Έχουν ερωτηθεί οι άνθρωποι που ζουν και δραστηριοποιούνται εντός της Νεκρής Ζώνης και που επηρεάζονται άμεσα; Υπάρχει δίκαιη αναστάτωση και διαμαρτυρίες όσων έχουν βρεθεί έξω από το συρματόπλεγμα. Δεν γνωρίζουν από ποιες διόδους και με ποιες διαδικασίες θα μπορούν να εισέρχονται-εξέρχονται από τη Νεκρή Ζώνη. Στον Αστρομερίτη είναι εμφανές ότι έχουν ακολουθηθεί βασικά ιδιοκτησιακά όρια, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την ορθότητα της οριοθέτησης. Η σχετική «ομαλοποίηση» και προσβασιμότητα της Νεκρής Ζώνης που έχει επέλθει σε κάποιες περιοχές τα τελευταία 15 χρόνια, δηλαδή μετά την αποναρκοθέτηση, την αφαίρεση περιφράξεων, και των νέων δυνατότητων χρήσης που έχουν οι ιδιοκτήτες, πλέον τίθεται σε αμφιβολία. Και αυτό για να επιλυθεί ένα πρόβλημα στο οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιο αποτελεσματικά νέες τεχνολογίες και έξυπνα συστήματα επιτήρησης, λαμβάνοντας υπόψη ότι η διαχωριστική γραμμή στην Κύπρο δεν είναι και δεν πρέπει να γίνει σκληρό σύνορο.
- Γιατί δεν υπήρξε διαβούλευση με τα Ηνωμένα Έθνη για το θέμα; Εξ’ όσον διαφαίνεται απλά ενημέρωση έγινε στη βάση της εξάσκησης του κυριαρχικού δικαιώματος της ΚΔ και κατάθεση χάρτη. Θεωρώ ότι δεν είναι καθόλου σοφή αυτή η προσέγγιση της μονομερούς δράσης-οριοθέτησης και θα τη βρούμε στο μέλλον μπροστά μας. Σημειώνω, για όσους δεν το γνωρίζουν, ότι δεν υπάρχει αποδεκτός χάρτης της Νεκρής Ζώνης από όλες τις πλευρές. Δεν διαφωνεί μόνο η Ε/Κ πλευρά με την Τ/Κ, αλλά και η ΟΥΝΦΙΚΥΠ με την Ε/Κ πλευρά και η ΟΥΝΦΙΚΥΠ με την Τ/Κ πλευρά. Η μονομερής τοποθέτηση του συρματοπλέγματος σε όλη την επικράτεια δημιουργεί προηγούμενο και θα δημιουργήσει πρακτικά ζητήματα και αντιπαραθέσεις ακόμη και εκεί που οι διαφορές ήταν απλά θεωρητικές στο χάρτη. Θα κατηγορηθούμε ότι αλλάζουμε το στάτους κβο της Νεκρής Ζώνης. Αν το αντεπιχείρημα μας είναι ότι το κάνει και η άλλη πλευρά, που είναι σωστό και η περίπτωση των Στροβιλιών είναι η πλέον σκανδαλώδης παραβίαση, καλό να συνυπολογίσουμε ότι είναι οι Ε/Κ που δραστηριοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εντός της Νεκρής Ζώνης, και η έλλειψη συνεννόησης με τον ΟΗΕ θα μας ζημιώσει ανεπανόρθωτα και μακροπρόθεσμα.
- Τι θα γίνει αν η άλλη πλευρά επιλέξει να προχωρήσει με το ίδιο μέτρο; Δηλαδή με μονομερή οριοθέτηση με συρματόπλεγμα στη βάση της δικής της αντίληψης των ορίων της Νεκρής Ζώνης. Σκεφτήκαμε τα νέα τετελεσμένα επί του εδάφους που θα μπορούσε να δημιουργήσει αυτή η νέα πρακτική; Για να δώσω μόνο ένα παράδειγμα από την περιοχή της Πύλας. Συγκεκριμένα ο Τουρκικός στρατός βρίσκεται ήδη σε φυλάκιο σε λόφο δίπλα από το χωριό, το οποίο η ΟΥΝΦΙΚΥΠ θεωρεί ότι βρίσκεται εντός της Νεκρής Ζώνης και οι Τ/Κ στη δική τους περιοχή. Πολύ απλά, ο Τουρκικός στρατός θα τραβήξει το συρματόπλεγμα, θα κρατήσει εκτός την ΟΥΝΦΙΚΥΠ από την «περιοχή του», και θα ενώσει την Πύλα με το βόρειο τμήμα παρακάμπτοντας την επίσημη διέλευση του Περγάμους. Αυτή ήταν η πάγια διεκδίκηση της Τ/Κ πλευράς για απευθείας σύνδεση της Πύλας η οποία θα γίνει έτσι δυνατή, στη βάση μιας πρακτικής που έχουμε εμείς ξεκινήσει χωρίς να σκεφτούμε ότι και η άλλη πλευρά μπορεί να παίξει το ίδιο παιγνίδι, ίσως και καλύτερα λόγω ισχύος, και ότι διακυβεύονται και άλλα ζητήματα.
- Τι θα γίνει με τις περιοχές όπου η Πράσινη Γραμμή δεν ελέγχεται από την ΚΔ αλλά από τις Βρετανικές Βάσεις; Έχουμε διαβουλευθεί με του Βρετανούς; Ιδιαίτερα, τι θα γίνει με τους κατοίκους των Στροβιλιών που τα σπίτια τους θα βρεθούν στην άλλη πλευρά της περίφραξης; Παρεμπίπτοντος σε αυτές τις περιοχές δεν υπάρχει Νεκρή Ζώνη, και η ΟΥΝΦΙΚΥΠ εμπλέκεται με ειδικές ρυθμίσεις και με αρκετές δυσκολίες και αντιπαραθέσεις με την Τ/Κ πλευρά. Στις πλείστες περιοχές της Πράσινης Γραμμής των Βάσεων δεν υπάρχουν καθόλου περιφράξεις ή είναι υποτυπώδεις και πολλές μεταναστευτικές ροές χρησιμοποιούν αυτές τις εισόδους. Αν δεν συναινέσουν οι Βρετανοί, θα βάλουμε μήπως συρματόπλεγμα στις περιοχές που ελέγχει η ΚΔ και συνορεύουν με τη Βάση της Δεκέλειας και τον Άγιο Νικόλαο;
- Τα πιο πάνω δεν είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Πηγάζουν από την απουσία συμφωνίας μεταξύ των πλευρών σε σχέση με τις δραστηριότητες εντός και γύρω από τη Νεκρή Ζώνη, καθώς και την ιδιόμορφη διαχείριση της, αναλόγως της περιοχής. Το τι υπάρχει είναι το Βοηθητικό Υπόμνημα (Αide Μemoire) του ΟΗΕ του 1989, ένα έγγραφο το οποίο όμως δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα από τις δύο πλευρές παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η Ε/Κ πλευρά δεν θέλει να εκχωρήσει αχρείαστες δικαιοδοσίες στην ΟΎΝΦΙΚΥΠ και να περιορίσει την κυριαρχία της, και η Τ/Κ πλευρά δεν θέλει να μην έχει λόγο αναγνωρίζοντας την κυριότητα της ΚΔ. Ο ΓΓ του ΟΗΕ έχει καταγράψει την «ανησυχία» του, στην Έκθεση του (2018), συγκεκριμένα την έλλειψη επικαιροποίησης αλλά και της μη επίσημης αναγνώρισης του Βοηθητικού Υπομνήματος από τις δύο πλευρές. Το τι συμβαίνει στην πράξη, είναι ότι οι πλευρές ακολουθούν α λα καρτ τις κατευθύνσεις του Υπομνήματος, απορρίπτουν ή ερμηνεύουν επιλεκτικά ανάλογα με το ζήτημα και τους στόχους που θέλουν να επιτύχουν. Γι΄ αυτό και η μονομερής οριοθέτηση ενέχει ρίσκα και δίνει τη δυνατότητα νεών κινήσεων και νέων πραγματικοτήτων.
- Γιατί δεν έχει ενημερωθεί επίσημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την περίφραξη της Νεκρής Ζώνης στη βάση του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής; Η Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι έχει ευθύνη επιτήρησης στη βάση του άρθρου 3 του Κανονισμού και γι’ αυτό έχει τοποθετήσει το νέο συρματόπλεγμα. Έχει ενημερώσει αξιωματούχους της ΕΕ αλλά θεωρεί ότι δεν χρειάζεται οποιαδήποτε έγκριση για να προχωρήσει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει ωστόσο το άρθρο 10 του Κανονισμού, δηλαδή ότι οποιαδήποτε αλλαγή στην πολιτική της Κυπριακής Κυβέρνησης για την Πράσινη Γραμμή πρέπει να τεθεί επίσημα ενώπιων της Επιτροπής και να της δοθεί η δυνατότητα να τοποθετηθεί και να προτείνει πιθανές αλλαγές (“any change of policy… on crossings of persons or goods shall only become effective after the proposed changes have been notified… the Commission may propose modifications”). Υπάρχει αλλαγή πολιτικής που σίγουρα επηρεάζει ανθρώπους που ζουν και δραστηριοποιούνται καθημερινά εντός της Νεκρής Ζώνης, που προφανώς δεν έχουν ερωτηθεί και ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενημερωθεί για το πως επηρεάζονται και τι ρυθμίσεις θα γίνουν από την ΚΔ, για να μπορεί η Επιτροπή να τοποθετηθεί.
Συμπερασματικά, η απόφαση αυτή πάσχει από έλλειψη διαφάνειας σε διάφορα επίπεδα. Μπορεί ίσως να περιορίσει, αλλά το πιο πιθανόν να μετακυλήσει το πρόβλημα της μη ελεγχόμενης μετανάστευσης και διακίνησης ανθρώπων (π.χ. στις Βρετανικές Βάσεις και τις ακτές που ελέγχει η ΚΔ). Μπορεί όμως να δημιουργήσει και επιπρόσθετα προβλήματα με πρόσφυγες και μετανάστες εντός της Νεκρής Ζώνης που δεν θα δέχεται ούτε η μια ούτε ή άλλη πλευρά στις περιοχές που ελέγχει. Αναμφίβολα θα δώσει τη δυνατότητα στην άλλη πλευρά να προχωρήσει σε παρόμοιες ρυθμίσεις, προφασιζόμενη τη νέα πρακτική που ακολουθεί η ΚΔ και την απουσία αμοιβαία συμφωνημένων κανόνων για τη Νεκρή Ζώνη. Τέλος, αποξενώνει τη Νεκρή Ζώνη από τις περιοχές που ελέγχει η ΚΔ και συμβολίζει την αποδοχή της ντε φάκτο διαίρεσης και κανονικοποίησης της Νεκρής Ζώνης ως χώρου εγκατάλειψης. Για όσες και όσους θυμόμαστε το προσφυγικό γραμματόσημο που συνόδευε την αλληλογραφία μας μετά την εισβολή του 1974 – το θλιμμένο κορίτσι δίπλα στο συρματόπλεγμα – το συρματόπλεγμα του 2021 είναι μια πικρή και τραγικά ειρωνική κατάληξη.
Ο Κώστας Μ. Κωνσταντίνου είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
