Η πολιτική απαξίωση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα φαινόμενα των σύγχρονων δημοκρατιών. Εκφράζει τη συστηματική μείωση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τα πολιτικά κόμματα, τους θεσμούς και γενικότερα το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. Το φαινόμενο αυτό, αν και δεν είναι καινούργιο, έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης.
Τα αίτια που οδηγούν στην πολιτική απαξίωση είναι πολυδιάστατα και αλληλοσυνδεόμενα:
- {Διαφθορά και σκάνδαλα: Η εμπλοκή πολιτικών προσώπων σε σκάνδαλα οικονομικής ατασθαλίας και διαπλοκής υπονομεύει τη νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος στα μάτια των πολιτών.
- Αθέτηση προεκλογικών υποσχέσεων: Η απόσταση ανάμεσα στις προεκλογικές δεσμεύσεις και στην κυβερνητική πρακτική γεννά απογοήτευση και κυνισμό.
- Οικονομικές ανισότητες: Η αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, ιδίως μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, δημιούργησε αίσθημα αδικίας και απέχθειας απέναντι στο κατεστημένο.
- Γραφειοκρατία και αναποτελεσματικότητα: Η δυσλειτουργία των κρατικών μηχανισμών και η αδυναμία υλοποίησης πολιτικών που αγγίζουν την καθημερινότητα των πολιτών ενισχύουν την αίσθηση αποξένωσης.
- Επικοινωνιακή υπερπροβολή και λαϊκισμός: Η επικράτηση της εικόνας και των εντυπώσεων έναντι της ουσίας μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, σε συνδυασμό με τη ρητορική απλοποίησης των σύνθετων προβλημάτων, ενισχύει την καχυποψία.
Η πολιτική απαξίωση δεν εκφράζεται μόνο μέσω της λεκτικής κριτικής. Παίρνει συγκεκριμένες μορφές στην πολιτική ζωή:
- Μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές: Η αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα πολιτικής απαξίωσης.
- Στροφή προς ακραίες ή αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις: Η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων έξω από το παραδοσιακό φάσμα των κομμάτων.
- Αντικοινοβουλευτική ρητορική: Η απαξίωση του Κοινοβουλίου και των θεσμών ως διεφθαρμένων ή ανίκανων.
- Κοινωνικά κινήματα και διαμαρτυρίες: Η μαζική κινητοποίηση σε δρόμους και πλατείες ως μορφή άμεσης έκφρασης δυσαρέσκειας.
Στην Κύπρο, η πολιτική απαξίωση έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις κυρίως την περίοδο της οικονομικής κρίσης (2010-2018). Τα μνημόνια, οι πολιτικές λιτότητας και η αίσθηση εξωτερικής επιβολής πολιτικών αποφάσεων οδήγησαν σε δραματική μείωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Σημαντική έκφραση αυτής της απαξίωσης υπήρξε η ραγδαία πτώση των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας και η άνοδος νέων πολιτικών σχηματισμών.
Η σημερινή εποχή, παρά τη σχετική σταθεροποίηση, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από έναν υπόρρητο σκεπτικισμό απέναντι στην πολιτική τάξη, ενώ νέα ζητήματα, όπως η κλιματική κρίση, η τεχνολογική ανισότητα και η διεθνής αβεβαιότητα, διατηρούν ζωντανό το έδαφος της πολιτικής απαξίωσης.
Η πολιτική απαξίωση θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα της δημοκρατίας: Ενισχύει τις αυταρχικές τάσεις και τον πολιτικό εξτρεμισμό. Υπονομεύει την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Δημιουργεί χώρο για δημαγωγικές και μη δημοκρατικές λύσεις. Η αντιμετώπισή της προϋποθέτει την αποκατάσταση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της ουσιαστικής εκπροσώπησης των πολιτών, καθώς και την ενίσχυση της πολιτικής παιδείας και του δημόσιου διαλόγου.
