Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο οι όροι «άνοια» και «Αλτσχάιμερ». Πολλές φορές χρησιμοποιούνται σαν όμοιοι, όμως υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά. Η άνοια αποτελεί τον γενικό όρο που περιγράφει τη σταδιακή απώλεια μνήμης, σκέψης, λόγου και άλλων νοητικών λειτουργιών, που δυσκολεύουν την καθημερινότητα. Υπάρχουν διάφοροι τύποι άνοιας, όπως η αγγειακή, η μετωποκροταφική ή η άνοια με σωμάτια Lewy. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας και καλύπτει περίπου το 60-70% των περιπτώσεων. Πρόκειται για μια προοδευτική ασθένεια του εγκεφάλου, όπου τα κύτταρα καταστρέφονται σταδιακά. Τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται στη μνήμη και την ομιλία, ενώ όσο προχωρά η νόσος επηρεάζει την προσωπικότητα και την ανεξαρτησία του ατόμου.
Στην Κύπρο, όπως και σε όλη την Ευρώπη, ο αριθμός των ανθρώπων με άνοια αυξάνεται, κυρίως λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Έρευνες δείχνουν ότι μέχρι το 2030, τα περιστατικά άνοιας θα αυξηθούν γύρω στα 78 εκατομμύρια παγκοσμίως. Χιλιάδες συμπολίτες μας ζουν με κάποια μορφή άνοιας, ενώ οι οικογένειές τους σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος της φροντίδας. Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει σημαντικά βήματα για στήριξη των ατόμων και των οικογενειών τους. Ιδρύθηκαν κέντρα ημέρας και μονάδες φροντίδας, οργανώνονται προγράμματα στήριξης για φροντιστές, ενώ η Κυπριακή Εταιρεία Νόσου Alzheimer προχωρά σε δράσεις και στηρίζει τις οικογένειες. Παράλληλα, το κράτος έχει εκπονήσει Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Άνοια, με στόχο τη βελτίωση της διάγνωσης και της φροντίδας.
Σημαντική είναι και η συμβολή του Κέντρου Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου Κύπρου μέσα από το πρόγραμμα «NeuroAge», μιας διαχρονικής μελέτης που λειτουργεί εδώ και 16 χρόνια. Περισσότερα από 1.000 άτομα συμμετέχουν στο πρόγραμμα και επαναξιολογούνται κάθε δύο χρόνια για την πορεία της γνωστικής τους κατάστασης. Με αυτό τον τρόπο συγκεντρώνονται πολύτιμα στοιχεία για τη μνήμη και τη νοητική λειτουργία, που βοηθούν στην έγκαιρη ανίχνευση προβλημάτων. Το «NeuroAge», εκτός από την έρευνα, στηρίζει και την κοινότητα με δωρεάν γνωστικές αξιολογήσεις, ομάδες συζήτησης και δράσεις ενημέρωσης.
Η άνοια όμως δεν αφορά μόνο την ιατρική πλευρά· έχει και σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις. Συχνά οι συγγενείς των ασθενών αναγκάζονται να αλλάξουν την καθημερινότητά τους, να περιορίσουν την εργασία τους και να ζήσουν με ψυχολογική και οικονομική πίεση. Επιπλέον, υπάρχει ακόμη κοινωνικό στίγμα που κάνει πολλές οικογένειες να διστάζουν να μιλήσουν ανοιχτά για τη διάγνωση. Η ενημέρωση, η αποδοχή και η στήριξη μπορούν να σπάσουν αυτόν τον κύκλο σιωπής.
Αν και η άνοια και το Αλτσχάιμερ δεν μπορούν να θεραπευτούν οριστικά, η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση έχουν καθοριστικό ρόλο. Η σωστή διατροφή, η καθημερινή άσκηση, η πνευματική δραστηριότητα, οι κοινωνικές επαφές, αλλά και ο έλεγχος της πίεσης, του σακχάρου και της χοληστερίνης μπορούν να καθυστερήσουν την εμφάνιση ή την εξέλιξη των συμπτωμάτων. Με λίγα λόγια, το μυαλό μας μας χρειάζεται φροντίδα, όπως ακριβώς φροντίζουμε και το σώμα μας. Δεν είναι τυχαίο που από την αρχαιότητα λέγεται ότι «νους υγιής εν σώματι υγιεί», μια υπενθύμιση ότι σωματική και ψυχική υγεία συνδέονται και η φροντίδα πρέπει να είναι ολιστική.
Η άνοια και το Αλτσχάιμερ δεν είναι μόνο ιατρικό ζήτημα· είναι κοινωνικό, οικογενειακό και βαθιά ανθρώπινο. Με τη συνεργασία του κράτους, της επιστημονικής κοινότητας και των οικογενειών, μπορούμε να προσφέρουμε αξιοπρέπεια και στήριξη σε όσους το χρειάζονται. Και κυρίως, μπορούμε να θυμίσουμε σε όλους ότι η πρόληψη και η φροντίδα της μνήμης μας είναι επένδυση για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
*Ειδικού επιστήμονα, Κέντρο Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης, Πανεπιστήμιο Κύπρου
