Στην τελευταία του του ομιλία το 1977 για καταδίκη του πραξικοπήματος και της εισβολής, ο Μακάριος διακήρυξε τον «μακροχρόνιο αγώνα». Ήταν ένα σύνθημα που προσυπέγραψαν, μεταξύ άλλων, οι Τάσσος Παπαδόπουλος, ο Μιχάλης Δούντας, ο διπλωμάτης που υπηρέτησε ως πρέσβης της Ελλάδας στην Κύπρο, και πολλοί άλλοι. Ο μακροχρόνιος έγινε τότε το πιο δημοφιλές σύνθημα και όλοι οι πολιτικοί τον πιπιλούσαν σε κάθε ομιλία και μνημόσυνο. Μιλώντας στους «Sunday Τimes» στις 10 Οκτωβρίου του 1976, ο Μακάριος είπε τα εξής: «Μακροχρόνιος αγώνας σημαίνει ότι δεν θα αποδεχθώ οποιαδήποτε ντε φάκτο κατάσταση. Δεν θα αποδεχτώ τίποτα από αυτήν και από τη στρατιωτική εισβολή έστω και αν περάσουν εκατό χρόνια, ίσως και χίλια». Με άλλα λόγια, ο μακροχρόνιος αγώνας έχει έναν ορίζοντα μέχρι χιλίων ετών! Δεδομένου ότι με πόλεμο δεν μπορούμε να διώξουμε τον κατοχικό στρατό, θα διερωτάται ο στοιχειωδώς νοήμων πολίτης, τι είναι αυτό που θα αλλάξει το πολιτικό ή στρατιωτικό σκηνικό και να ανατρέψει θεαματικά τα τετελεσμένα; Όντως είναι μια εύλογη απορία, διότι ο Μακάριος όταν μιλούσε για μακροχρόνιο αγώνα δεν αναφερόταν σε πολεμικό αγώνα αλλά σε μακροχρόνια αναμονή.
Οι θερμοί υποστηρικτές του μακροχρόνιου αγώνα παραγνωρίζουν το γεγονός ότι ο χρόνος παγιώνει τα τετελεσμένα της τουρκικής κατοχής και συρρικνώνει τον Ελληνισμό της Κύπρου υπό την έννοια ότι το ποσοστό των κατοίκων της Κύπρου που είναι Ελληνοκύπριοι μειώνεται διαρκώς λόγω της μαζικής εισροής Τούρκων εποίκων. Όμως, το πιο σημαντικό επακόλουθο του μακροχρόνιου αγώνα που φαίνεται ότι δεν έχουμε ακόμα αντιληφθεί, είναι ότι ο χρόνος δημιουργεί δίκαιο. Δεν έχουμε διδαχθεί από την παγκόσμια Ιστορία. Για παράδειγμα, η άφιξη των Ευρωπαίων εποίκων στην Αμερική έγινε εφιάλτης για τον γηγενή πληθυσμό – τους Ινδιάνους της Αμερικής. Όταν οι Ευρωπαίοι έποικοι εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Αμερική, ανάγκασαν τους Αμερικανούς Ινδιάνους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και κατέλαβαν τα εδάφη τους μέσω πολέμου. Για όσους δεν ήταν πρόθυμοι να μετακινηθούν, οι εισβολείς χρησιμοποίησαν το στρατό για να τους εκδιώξουν ή ακόμη και να τους σφάξουν! Κατά τη διαδικασία της μετακίνησης προς τη Δύση, οι Αμερικανοί Ινδιάνοι αντιμετωπίζονταν συχνά με βία από τους Αμερικανούς στρατιώτες και την πολιτοφυλακή, και ο τεράστιος αριθμός των Αμερικανών Ινδιάνων υπέστη αφάνταστη δυστυχία. Αυτά είναι γεγονότα που κανένας ιστορικός δεν αμφισβητεί. Τούτων λεχθέντων, μπορεί σήμερα ένας Ινδιάνος, προσκομίζοντας αδιάψευστη μαρτυρία στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, ότι πριν 200 χρόνια έποικοι δολοφόνησαν τον προπάππου του και ότι του πήραν τη γη του που ήταν 100 σκάλες, να απαιτήσει (α) αποζημιώσεις και (β) να φύγουν όλοι οι επίγονοι των Ευρωπαίων; Μια τέτοια προσφυγή θα ήταν βέβαια γελοία αλλά αποδεικνύει ότι ο χρόνος αλλάζει τα πάντα δημιουργώντας δίκαιο. Ένα άλλο τρανταχτό παράδειγμα είναι η μεταχείρηση των ιθαγενών στην Αυστραλία. Οι Άγγλοι έποικοι και οι απόγονοί τους απαλλοτρίωσαν τη γη των ιθαγενών και απομάκρυναν τους ιθαγενείς, αποκόπτοντάς τους από τους διατροφικούς τους πόρους, και προέβησαν σε γενοκτονικές σφαγές. Πράγματι, τελευταία δόθηκε μια αποζημίωση στους Αβοριγίνους ( ιθαγενείς της Αυστραλίας), αλλά αν σκεφτεί κανείς ότι σκοτώθηκαν ίσως εκατομμύρια και έχασαν όλη τη γη τους, η αποζημίωση είναι σταγόνα στον ωκεανό. Είναι ενδεικτικό ότι στις επετείους της εθνικής εορτής της Αυστραλίας οι Αβοριγινοί θρηνούν, δεν εορτάζουν.
Αυτό που συνέβη στη βόρειο Κύπρο το 1974 είναι mutatis mutandis παρόμοιο με τον εποικισμό της Αμερικής και Αυστραλίας. Αν υποθέσουμε ότι το παρόν στάτους κβο δεν θα αλλάξει σε 100 χρόνια, ποιος Ε/Κ δικαστής το έτος 2125 θα απορρίψει αίτηση Τ/Κ κατοίκου (αν υπάρχουν Τ/Κ τότε) της ‘τδβκ’ για απόκτηση κυπριακής ιθαγένειας με το σκεπτικό ότι «ο προ-προπάππους του αιτούντος ήρθε στην Κύπρο παράνομα πριν 150 χρόνια»; Εν τω μεταξύ, με τους ρυθμούς που αυξάνεται ο πληθυσμός του παράνομου καθεστώτος, είναι θέμα χρόνου να υπερσκελίσει τον πληθυσμό των ελεύθερων περιοχών. Εν ολίγοις, ο μακροχρόνιος αγώνας συμφέρει την Τουρκία. Σε βάθος χρόνου τα ΗΕ και η ΕΕ πιθανότατα θα αναθεωρήσουν τη στάση τους και θα αναγνωρίσουν την ‘’τδβκ’’. Συνηθίσαμε να απορρίπτουμε σχέδια λύσης χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τις μακροχρόνιες συνέπειες, ίσως επηρεασμένοι από τη «σοφία» του μακροχρόνιου αγώνα. Όταν, για παράδειγμα, καταψηφίστηκε το Σχέδιο Ανάν το 2004, πόσοι απ΄ αυτούς που το απέρριψαν, σκέφτηκαν αν θα είχαμε μια άλλη ευκαιρία να πάρουμε πίσω την Αμμόχωστο, του Μόρφου και 65 χωριά;
Ο μακροχρόνιος αγώνας για «δικαίωση» έχει κάνει τη φλόγα της επιστροφής να τρεμοσβήνει. Και αυτή η φλόγα θα σβήσει εντελώς σε λίγα χρόνια όταν δεν θα υπάρχει κανένας εκτοπισμένος. Η κανονικοποίηση της ντε φάκτο διχοτόμησης έχει κάνει το σύνθημα «εμείς απ' εδώ και οι Τούρκοι απ' εκεί» να φαντάζει πραγματιστικό και επιθυμητό, κυρίως μεταξύ των νεότερων που έζησαν όλη τους τη ζωή στη νότια Κύπρο. Αλλά και πολιτικοί κύκλοι στα ανώτατα δώματα εξουσίας φλερτάρουν διακριτικά με την ιδέα της λύσης δύο κρατών. Ακόμα δεν εκδηλώνονται για να μην ταυτιστούν με τον Τατάρ και τους γκρίζους λύκους. Υπάρχουν όμως και οι «αδιάκριτοι» που δεν ελέγχουν τις ηδονοβλεπτικές τους τάσεις όταν φλερτάρουν, όπως ο πρώην ΠτΔ που εκμυστηρεύθηκε τον πόθο του για δύο κράτη στον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Τσαβούσογλου, στον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Β΄, στον Ι. Κασουλίδη και Κύριος οίδε σε πόσους άλλους.
Τελικά, ο μακροχρόνιος αγώνας αποτελεί ένα τέλειο αμάλγαμα ασυναρτησίας, τυχοδιωκτισμού και αβδηριτισμού. Η επιχείρηση δικαίωσης των προσδοκιών μας μακροχρόνια κατέληξε σε καταβαράθρωση του Κυπριακού βραχυχρόνια.
Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
