Δύο χρόνια μετά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Νοέμβριο του 1962, ο Πρόεδρος Μακάριος είχε επισκεφθεί την Τουρκία. Ο Μακάριος, ο οποίος έτυχε υποδοχής με μια φαντασμαγορική τελετή, είχε βρει την ευκαιρία να συναντηθεί και με τον τότε Πρωθυπουργό της Τουρκίας, Ισμέτ Ινονού. Διαμείφθηκε μια ενδιαφέρουσα συνομιλία μεταξύ τους. Ο Μακάριος παραπονέθηκε στον Ινονού για τις παρεμποδίσεις στη λειτουργικότητα της νεαρής Κυπριακής Δημοκρατίας. Αναφέρθηκε στο γεγονός ότι βίωναν δυσκολίες να καλύψουν το ποσοστό του 30 τοις εκατό που τους αναλογούσε οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι είχαν αποκτήσει το δικαίωμα να απασχολούνται στο Δημόσιο με αναλογία 70-30. Για παράδειγμα, αν θα προσλαμβάνονταν δέκα άτομα στην Κεντρική Τράπεζα και τα 7 από αυτά θα ήταν Ελληνοκύπριοι και τα 3 Τουρκοκύπριοι, οι Τούρκοι διόριζαν, λέει, δασκάλους εκεί αντί τραπεζικούς. Και έτσι οι δουλειές δεν προχωρούσαν, λέει. Ο Ινονού άκουσε προσεχτικά τον Μακάριο. Και του είπε: «Κάντε υπομονή, δώστε λίγο χρόνο».
Αυτό το διάστημα ο Μακάριος επισκέφθηκε και την Αμερική. Και εκεί συναντήθηκε με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι. Μίλησε και σε αυτόν για τα εμπόδια που υπήρχαν ενώπιον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παραπονέθηκε για τα εμπόδια που έβαζε η τουρκική πλευρά. Δυσκολευόταν να θεσπίσει νόμο, λέει. Συχνά βρισκόταν αντιμέτωπος με το βέτο των Τούρκων, λέει. Δεν μπόρεσαν να περάσουν ακόμα και τον προϋπολογισμό, λέει. Η τουρκική πλευρά έθετε βέτο και σε αυτόν. Αφότου άκουσε τον Μακάριο, ο Κένεντι του είπε: «Ε, και εμένα με εμποδίζει η Γερουσία εδώ, υπάρχει δημοκρατία, θα την υπομείνετε και εσείς». Μου τα διηγήθηκε αυτά ένας έμπειρος διπλωμάτης.
Ουσιαστικά αξίζει να μελετηθεί η περίοδος της Δημοκρατίας, ο ελληνοτουρκικός συνεταιρισμός. Φαίνεται πως καμία πλευρά δεν ήθελε να ζήσει αυτή η δημοκρατία. Υπήρχε μια εξαναγκαστική διαδικασία. Ήταν δραστήριες οι υπόγειες οργανώσεις και των δύο πλευρών. Διεξαγόταν εκκαθάριση αριστερών στο νησί. Η ΕΟΚΑ καθάριζε τους δικούς της αριστερούς και η ΤΜΤ τους δικούς της. Το δε 1962 ήταν η χρονιά κατά την οποία κλιμακώθηκε αυτή η τρομοκρατία και οι προκλήσεις. Έβαλαν φωτιά στο δικηγορικό γραφείο του Ραούφ Ντενκτάς στο Σαράι, κάτι το οποίο, κατ’ εμένα, ήταν προβοκάτσια του Ντενκτάς. Τοποθετήθηκαν βόμβες στα τζαμιά Μπαϊρακτάρ και Ομεριγιέ, κάτι το οποίο ήταν δουλειά της ΤΜΤ. Και πάλι μέσα στον ίδιο χρόνο δολοφονήθηκαν ένα βράδυ οι δύο Τουρκοκύπριοι δικηγόροι Αϊχάν Χικμέτ και Αχμέτ Γκιουρκάν. Ήταν και αυτό δουλειά της ΤΜΤ. Η τοποθέτηση βόμβας στο άγαλμα του Μάρκου Δράκου ήταν ακόμα ένα λιθαράκι στον δρόμο για τα αιματηρά γεγονότα του 1963. Όμως, αυτό ήταν δουλειά του Γιωρκάτζη, όχι της ΤΜΤ.
Μπορούν να λεχθούν πολλά ακόμα. Όμως, κοντολογίς λέω το εξής: και οι δύο πλευρές έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να καταρρεύσει η Κυπριακή Δημοκρατία και να χαλάσει ο ελληνοτουρκικός συνεταιρισμός. Γιατί δεν ήταν ευχαριστημένη από τις συμφωνίες για τη δημοκρατία η ελληνοκυπριακή πλευρά; Για δύο λόγους: Είχαν δοθεί περισσότερα δικαιώματα τα οποία δεν άξιζε στην τουρκική πλευρά που ήταν το 18% του πληθυσμού. Και το δεύτερο, είχε φράξει ο δρόμος της ένωσης. Η τουρκική πλευρά γιατί δεν ήταν ευχαριστημένη; Διότι είχε παρεμποδιστεί η διχοτόμηση που ήταν ο ουσιαστικός στόχος της. Είχε φραχθεί και αυτής ο δρόμος, όπως της ένωσης.
Όταν υπογράφονταν οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, είχε υπογραφεί και μια «πολύ μυστική» συμφωνία ανάμεσα στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Καραμανλή και τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας Μέντερες. Πέντε σημείων. Στο δεύτερο σημείο αναφέρεται σε απαγόρευση του κομουνιστικού κόμματος και των κομουνιστικών δραστηριοτήτων και ανατίθεται ευθύνη στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον αντιπρόεδρο πάνω σε αυτό το θέμα. Δηλαδή, θεωρήθηκαν ως μεγάλος κίνδυνος οι κομουνιστικές δραστηριότητες σε αυτή τη δημοκρατία στην οποία ήταν εγγυήτριες δυνάμεις τρεις χώρες του ΝΑΤΟ.
Κάποιοι από εμάς λένε ότι η ελληνική πλευρά έδιωξε την τουρκική πλευρά από τη δημοκρατία το 1963. Και γι’ αυτό η Κυπριακή Δημοκρατία βρίσκεται τώρα υπό την κατοχή της ελληνικής πλευράς. Πάντα αυτό προβάλλουν σε απάντηση εκείνων που αναφέρονται στην τουρκική κατοχή. Ψέμα. Οι Τουρκοκύπριοι δεν εκδιώχθηκαν από τη δημοκρατία, αποκόπηκαν οι ίδιοι. Έστω και αν ο Ισμέτ Ινονού απηύθυνε έκκληση στην τουρκοκυπριακή ηγεσία λέγοντας «επιστρέψτε στα καθήκοντά σας στη Δημοκρατία», δεν επέστρεψαν. Διότι στόχος τους ήταν η διχοτόμηση. Στο τέλος, πέθανε η ένωση, ενώ η διχοτόμηση ζει!
