Η λέξη «εγκλωβισμένος» στην Κύπρο φέρει μαζί της ένα βαρύ ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό φορτίο. Δεν πρόκειται μόνο για έναν όρο που αναφέρεται σε φυσικό περιορισμό. Είναι ένας όρος που αποκρυσταλλώνει την τραυματική εμπειρία της εισβολής του 1974, τις συνέπειες της κατοχής και τις πληγές της διαίρεσης. Οι εγκλωβισμένοι είναι οι Κύπριοι που παρέμειναν στα κατεχόμενα χωριά τους μετά την τουρκική εισβολή, επιλέγοντας –ή αναγκαζόμενο– να ζήσουν υπό κατοχή, σε ένα καθεστώς ελέγχου, παρακολούθησης και στέρησης βασικών δικαιωμάτων.
Αν και ο αριθμός των εγκλωβισμένων έχει μειωθεί δραματικά με την πάροδο των δεκαετιών –καθώς οι περισσότεροι απεβίωσαν ή μετακινήθηκαν στις ελεύθερες περιοχές– ο όρος παραμένει επίκαιρος και συμβολικός. Η ύπαρξή τους υπενθυμίζει ότι η Κύπρος παραμένει μια χώρα διαιρεμένη και σκλαβωμένη, με ανθρώπους που συνεχίζουν να βιώνουν την αδικία στο σώμα και την καθημερινότητά τους.
Όμως, πέρα από τη νομική και πολιτική έννοια, «εγκλωβισμένος» σήμερα μπορεί να πάρει και νέες διαστάσεις. Μπορεί να σημαίνει τον νέο που δεν μπορεί να φύγει από τη χώρα λόγω οικονομικών περιορισμών. Τον φοιτητή που αισθάνεται αποκλεισμένος από ευκαιρίες. Τον πρόσφυγα του 1974 που, μισό αιώνα μετά, δεν έχει επιστρέψει στον τόπο του. Τον πολίτη που νιώθει παγιδευμένος ανάμεσα σε μια παγωμένη διαπραγματευτική διαδικασία και τη ρουτίνα μιας de facto κατάστασης. Ο εγκλωβισμός στην Κύπρο δεν είναι μόνο γεωγραφικός ή πολιτικός. Είναι και υπαρξιακός. Είναι η αίσθηση του ανεκπλήρωτου, της απαισιόδοξης αναμονής, της συνήθειας που σκοτώνει τη μνήμη. Είναι η εικόνα ενός λαού που περιμένει, που ζει με το παρελθόν χωρίς να διαβλέπει καθαρά το μέλλον.
Το τι σημαίνει εγκλωβισμένος στην Κύπρο είναι τελικά ζήτημα ταυτότητας και αυτογνωσίας. Είναι κάλεσμα για αναστοχασμό. Και το ερώτημα βασανιστικό: Είναι η ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή κοινότητα διατεθειμένες να αποδεχθούν τη διαίρεση ως μόνιμη διευθέτηση; Ή θα ακολουθήσουν με πολιτικό θάρρος και ωριμότητα τον δρόμο της απελευθέρωσης και επανένωσης, χωρίς αυταπάτες και ανέφικτες προσδοκίες; Η απάντηση είναι απλή. Βρίσκεται στο να πάψουμε να αποδεχόμαστε τον εγκλωβισμό –σε όποια μορφή κι αν παίρνει– ως φυσική κατάσταση. Να τον αναγνωρίσουμε, να τον ονομάσουμε, να τον ερμηνεύσουμε, να τον υπερβούμε και να απαλλαγούμε από αυτόν στην πράξη. Αυτή θα είναι η αληθινή απελευθέρωση.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
