Η ένταξη ενός ανθρώπου στη μοναστική ζωή συνιστά μια βαθιά και ριζική αλλαγή της ύπαρξής του. Δεν πρόκειται για απλή μεταβολή στάτους ενώπιον του κράτους, αλλά για εσωτερική και εξωτερική μεταμόρφωση που εδράζεται στην οικειοθελή παραίτηση από τον εαυτό προς χάριν της εν Χριστώ τελείωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η υπακοή δεν είναι θεσμική υποχρέωση, αλλά θεολογική αναφορά· μια σχέση ζωής και εμπιστοσύνης μεταξύ του μοναχού και του πνευματικού του πατέρα, που δεν δύναται να ερμηνευθεί ούτε με εργαλεία κοσμικού δικαίου, ούτε με όρους σύγχρονης φιλελεύθερης ατομικότητας.
Η Εκκλησία της Κύπρου, σεβόμενη απολύτως τη νομοθεσία της Πολιτείας και τις ευρωπαϊκές διατάξεις περί προστασίας προσωπικών δεδομένων, αναγνωρίζει ότι κάθε άνθρωπος διατηρεί τα δικαιώματά του ως πολίτης, ακόμη και μετά την κουρά του ως μοναχού. Δεν επιδιώκει να παρακάμψει ή να υποκαταστήσει το δίκαιο της Πολιτείας. Εντούτοις, είναι σαφές ότι η μοναστική πολιτεία, ως ελεύθερη επιλογή ζωής, διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο πνευματικό και λειτουργικό περιβάλλον, εντός του οποίου κάποιες πτυχές της προσωπικής ελευθερίας και ατομικότητας εκουσίως μεταβάλλονται ή επανανοηματοδοτούνται.
Ο μοναχός, όταν εισέρχεται στο κοινόβιο, δεν το κάνει ως απλός φιλοξενούμενος ή εργαζόμενος σε θεσμικό πλαίσιο· αφιερώνεται ψυχή τε και σώματι στη ζωή της αδελφότητας και δεσμεύεται με όρκους υπακοής, ακτημοσύνης και παρθενίας. Η υπακοή δεν αφορά μόνο τις εξωτερικές εντολές, αλλά τη συνολική του στάση έναντι της πνευματικής καθοδήγησης και μοναχικής επιτήρησης, που ελεύθερα αποδέχεται. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η επικοινωνία του ηγουμένου ή του μητροπολίτη με τον μοναχό προϋποθέτει την εμπιστοσύνη και τη διαφάνεια· δεν νοείται πνευματική καθοδήγηση και έλεγχος χωρίς τη δυνατότητα γνώσης βασικών πληροφοριών για τον μοναχό, την κατάσταση της υγείας του, την ψυχική του πορεία, την εν γένει συμπεριφορά του.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι ο ηγούμενος ή ο μητροπολίτης ενεργεί κατά βούληση ή αυθαιρετεί. Η Εκκλησία δεν αποδέχεται, ούτε ενθαρρύνει την καταχρηστική χρήση προσωπικών πληροφοριών. Η όποια διαχείριση προσωπικών στοιχείων γίνεται πάντοτε εντός του πλαισίου της διακονίας, της ποιμαντικής ευθύνης και της προστασίας της μοναχικής πολιτείας και διαβίωσης, και όχι για σκοπούς περιορισμού της ανθρώπινης ελευθερίας. Η ευθύνη του επισκόπου ή ηγουμένου δεν είναι νομική, αλλά πατρική. Δεν αποσκοπεί στην υποδούλωση, αλλά στη θεραπεία της ψυχής και στην πρόοδο του αδελφού στον πνευματικό αγώνα.
Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR) έχει εφαρμογή και εντός της Εκκλησίας, όμως δεν έρχεται να καταργήσει την εσωτερική τάξη της μοναστικής ζωής. Αντιθέτως, καλείται να ερμηνευθεί με διάκριση, ώστε να προστατεύει μεν τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων, αλλά χωρίς να υπονομεύει τον πνευματικό χαρακτήρα των μοναστηριών και τη λειτουργική τους οργάνωση και ενότητα. Άλλωστε, η ίδια η μοναχική ζωή προϋποθέτει τη συνειδητή παραίτηση από ορισμένες εκφάνσεις της ατομικότητας για χάρη της κοινής σωτηρίας – όχι με καταναγκασμό, αλλά με ελευθερία.
Ένας επίσκοπος της Εκκλησίας της Κύπρου, δεν διεκδικεί τον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων κανενός μοναχού. Εκείνο που του αναγνωρίζεται, βάσει τόσο της πνευματικής του ευθύνης όσο και του καταστατικού της Εκκλησίας, είναι η υποχρέωσή του να γνωρίζει, να φροντίζει και να προστατεύω τα μέλη και την εν γένει μοναχική πολιτεία που τελεί υπό την εποπτεία του και κατ’ ουσίαν εκκλησιαστική κυριότητά του. Και αυτό δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς αμοιβαία εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια στη σχέση, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει περιορισμό της έννοιας της ιδιωτικότητας και τη χρήση αποτελεσματικών εντός της μονής μεθόδων πληροφόρησης, που εκ των πραγμάτων απορρέουν από την εκούσια συγκατάθεση του ιδίου του μοναχού με την εθελούσια αφιέρωσή του ψυχή τε και σώματι στη ζωή της αδελφότητας και τη δέσμευση του με όρκους υπακοής.
Συμπερασματικά, το ζήτημα δεν είναι νομικό, αλλά εκκλησιολογικό και θεολογικό. Αν η υπακοή είναι φόβος και καταναγκασμός, τότε η ζωή ενός μοναχού έχει αποτύχει. Αν όμως είναι αγάπη, εμπιστοσύνη και κοινή πορεία προς τη θέωση, τότε δεν τίθεται καν το ερώτημα περί δικαιωμάτων και ελέγχου. Τίθεται μόνο το ερώτημα της αλήθειας της σχέσης, που είναι το μόνο που σώζει.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
