Βρυξέλλες, του Κωστή Πιτσιλλούδη
Η Κύπρος βρίσκεται και πάλι στην «πράσινη μέγκενη» της Κομισιόν για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής, καθώς η τέταρτη σχετική επισκόπηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποκαλύπτει πως η απόσταση μέχρι την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων παραμένει μεγάλη. Η φετινή έκθεση, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, σκιαγραφεί μία εικόνα με θετικές πινελιές αλλά και πολλές εκκρεμότητες και κενά. Σύμφωνα με την έκθεση, η Κύπρος βρίσκεται πίσω στους στόχους όσον αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας, της κυκλικής οικονομίας και της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης, κινδυνεύοντας να συρθεί και πάλι στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δίκτυο Natura με κενά
Η προστασία της φύσης δεν έχει ακόμη θωρακιστεί πλήρως, καθώς το κυπριακό δίκτυο Natura 2000 παραμένει ημιτελές. Όπως σημειώνεται στην πολυσέλιδη έκθεση, η Κύπρος έχει σημειώσει κάποια πρόοδο όσον αφορά τις δράσεις προτεραιότητας που θέσπισε η ΕΕ αλλά είναι αναγκαίο να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την επιτάχυνση και την ολοκλήρωση των σχετικών εργασιών.
Η εξαετής προθεσμία που ορίζει η Οδηγία για τους οικοτόπους με χαρακτηρισμό «Τόποι Κοινοτικής Σημασίας» (ΤΚΣ) ως ειδικών ζωνών διατήρησης και τον καθορισμό κατάλληλων στόχων και μέτρων διατήρησης έχει λήξει για 37 τόπους στην Κύπρο. Η Κύπρος έχει χαρακτηρίσει επίσημα 37 τόπους ως ειδικές ζώνες διατήρησης αλλά δεν έχει ακόμη καθορίσει επαρκείς στόχους και μέτρα διατήρησης για όλους τους τόπους. Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Κομισιόν, η ποιότητα των στόχων και των μέτρων διατήρησης που έχει καθορίσει η Κύπρος για πέντε τόπους είναι ανεπαρκής. Ως εκ τούτου, τα είδη και οι οικότοποι στους εν λόγω τόπους δεν προστατεύονται επαρκώς.
Η ΕΕ ορίζει ως δράσεις προτεραιότητας για το 2025 την ολοκλήρωση της διαδικασίας χαρακτηρισμού τόπων Natura 2000. Την ολοκλήρωση του καθορισμού ειδικών ανά τόπο στόχων και μέτρων διατήρησης για όλους τους τόπους Natura 2000 (μεταξύ άλλων με την έγκριση των σχεδίων διαχείρισής τους) και τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής τους.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, η Κύπρος βρίσκεται ψηλά στη λίστα της ΕΕ και πάνω από τον μέσο όρο των κρατών μελών, όσον αφορά τις περιοχές που καλύπτονται από το δίκτυο Natura 2000 όσο και άλλες εθνικά χαρακτηρισμένες προστατευόμενες περιοχές, με το ποσοστό να ανέρχεται στο 37,8 % των χερσαίων εκτάσεών της (κάλυψη στην ΕΕ: 26,1%).
Προστατευόμενα είδη
Η έκθεση παρουσιάζει επίσης την εικόνα της κατάστασης διατήρησης των προστατευόμενων ειδών, όπου με βάση τα στοιχεία της περιόδου 2013-2018, το 63,64% αξιολογήθηκαν ως είδη σε καλή κατάσταση.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, οι κύριες πιέσεις και απειλές που υφίστανται οι οικότοποι και τα προστατευόμενα είδη στην Κύπρο σχετίζονται με τη γεωργία, την ανάπτυξη υποδομών, την ανάπτυξη και λειτουργία συστημάτων μεταφορών και τις φυσικές διεργασίες.
Ένα ιδιαίτερο αγκάθι για την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας είναι η παράνομη παγίδευση μεταναστευτικών πτηνών, κυρίως των γνωστών αμπελοπουλιών. Παρά την αυστηροποίηση των ποινών το 2017, η έκθεση αναφέρει πως οι παράνομες πρακτικές με δίχτυα, ξόβεργα και ηχομιμητικές συσκευές συνεχίζονται, τροφοδοτούμενες από τη ζήτηση που παρουσιάζεται. Η Κομισιόν ανησυχεί ιδιαίτερα για την τροποποίηση του νόμου το 2020, που μείωσε τα πρόστιμα για μικρής κλίμακας παραβάσεις, θεωρώντας ότι αυτό υπονομεύει την αποτρεπτική ισχύ των κυρώσεων. Ζητείται η αυστηρή επιβολή της νομοθεσίας, η εναρμόνιση των προστίμων για όλα τα είδη και η εντατικοποίηση των ελέγχων τόσο στις περιοχές παγίδευσης όσο και στα εστιατόρια που προσφέρουν παράνομα το κρέας αυτών των πτηνών.
Απόβλητα
Ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο στην έκθεση της Κομισιόν είναι η διαχείριση των αποβλήτων, όπου χωρίζεται σε διάφορες υποκατηγορίες, όπως της επεξεργασίας, της ανακύκλωσης και της αξιοποίησης.
Στην επισκόπηση του 2022 είχαν τεθεί εννέα δράσεις προτεραιότητας, ωστόσο σε αρκετές από αυτές η πρόοδος που σημείωσε η Κύπρος είναι μηδενική. Δεν έγινε καμία κίνηση για τη θέσπιση και σταδιακή αύξηση φόρων υγειονομικής ταφής που θα οδηγούσαν στον τερματισμό της ταφής ανακυκλώσιμων και ανακτήσιμων υλικών, ενώ πάγωσε και η αποκατάσταση των δύο τελευταίων χωματερών που εξακολουθούν να εκκρεμούν.
Πιο συγκεκριμένα, παρά το γεγονός πως όλοι οι χώροι υγειονομικής ταφής έχουν πλέον παύσει να λειτουργούν, δύο δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί. Εάν η Κύπρος δεν συμμορφωθεί, κινδυνεύει να παραπεμφθεί στο δικαστήριο για δεύτερη φορά, με επιβολή οικονομικών κυρώσεων. Υπενθυμίζεται ότι, το 2011, η Κομισιόν κίνησε διαδικασία επί παραβάσει κατά της Κύπρου, καθώς ορισμένοι χώροι υγειονομικής ταφής εξακολουθούσαν να λειτουργούν κατά παράβαση της νομοθεσίας για τα απόβλητα. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδίκασε τις ενέργειες της Κύπρου τον Ιούλιο του 2013.
Στην έκθεση τονίζεται, επίσης, πως η Κύπρος πρέπει να εφαρμόσει και να εναρμονίσει τη σταδιακή αύξηση των φόρων υγειονομικής ταφής, με στόχο τη σταδιακή κατάργηση της υγειονομικής ταφής ανακυκλώσιμων και ανακτήσιμων αποβλήτων.
Αντίθετα, σημαντική πρόοδος σημειώθηκε στον περιορισμό των εισαγόμενων αποβλήτων προς αποτέφρωση, με την Κύπρο να απαγορεύει πλέον την ταφή υλικών που έχουν συλλεχθεί χωριστά και προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση. Έχει επίσης τεθεί σε εφαρμογή πρόγραμμα υποστήριξης των δήμων για την ενίσχυση της χωριστής συλλογής και την αύξηση της ανακύκλωσης.
Διαχείριση νερού
Στο μέτωπο των υδάτινων πόρων η Κύπρος δέχεται επίσης αυστηρή κριτική από την Κομισιόν. Παρά την υποχρέωση που απορρέει από την οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα, όπου καλεί στη θέσπιση προγράμματος για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού, το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μέτρα για τον έλεγχο των διαφόρων τύπων χρήσης νερού, η Κύπρος δεν έχει προχωρήσει στη δημιουργία σχετικής νομοθεσίας. Υπενθυμίζεται ότι, το 2024, η Κομισιόν κίνησε διαδικασία επί παραβάσει κατά της Κύπρου για τη μη συμμόρφωσή της.
Για το τρέχον έτος, η Κομισιόν καλεί την Κύπρο να θεσπίσει σύστημα περιοδικής επανεξέτασης των αδειών χρήσης νερού, ώστε να προστατευθεί ένας πόρος που ήδη βρίσκεται στα όρια της αντοχής του.
Χωρίς «έμπνευση»
Η Κύπρος εξακολουθεί να υστερεί στην εφαρμογή της οδηγίας Inspire («έμπνευση»), η οποία στοχεύει στη διασυνοριακή ανταλλαγή χωρικών και περιβαλλοντικών πληροφοριών, υπό την έννοια της «περιφερειακής» προσέγγισης.
Στην έρευνα, ο προσδιορισμός και η τεκμηρίωση των σχετικών δεδομένων από την πλευρά της Κύπρου χαρακτηρίζονται ως «περιορισμένης προόδου» και τα επίπεδα εφαρμογής εξακολουθούν να είναι «πολύ περιορισμένα».
Η Κομισιόν επαναλαμβάνει την ανάγκη για ευρύτερη διαθεσιμότητα και επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων, δίνοντας έμφαση στα σύνολα υψηλής αξίας για την περιβαλλοντική νομοθεσία.
Στο σκέλος της συμμετοχής του κοινού η χώρα καλείται να ενισχύσει τις διαβουλεύσεις και τη διαφάνεια τόσο στο στάδιο σχεδιασμού όσο και στην υλοποίηση έργων, ώστε να μεγιστοποιηθεί η κοινωνική αποδοχή.
Τρέχουσες επενδύσεις
Στην έκθεση δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην κυκλική οικονομία, καθώς, όπως τονίζεται, έχει σημαντικές δυνατότητες να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και να προωθήσει επίσης την καινοτομία.
Όπως υπογραμμίζεται, οι ετήσιες επενδύσεις της Κύπρου στην κυκλική οικονομία φτάνουν τα 70 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027, ωστόσο, για να καλυφθεί το χάσμα και να επιτευχθούν οι ευρωπαϊκοί στόχοι, η χώρα θα χρειαστεί να αυξήσει τις ετήσιες επενδύσεις της κατά περίπου 40 εκατ. ευρώ, με επιπλέον 13 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση αποβλήτων που δεν εντάσσονται στην κυκλική οικονομία.
