«Οι δώδεκα πληγές της κυπριακής οικονομίας που ζητούν θεραπεία» του Γιάννη Σεϊτανίδη

 

Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που συνοδεύει την εκτελεστική απόφαση της Συμβουλίου για την έγκριση της αξιολόγησης του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου, περιέχει μια ουσιαστική αξιολόγηση των αδυναμιών της κυπριακής οικονομίας, αδυναμίες που φιλοδοξεί να θεραπεύσει το σχέδιο ανάκαμψης.

Ειδικότερα, οι υπηρεσίες της επιτροπής περιγράφουν δώδεκα προκλήσεις που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη συνοχή, την ανθεκτικότητα και τις πολιτικές για την επόμενη γενιά.

-1ον Η πρόσβαση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε χρηματοδότηση έχει βελτιωθεί σε κάποιο βαθμό, ωστόσο εμφανίζονται πρόσθετα εμπόδια λόγω της κρίσης της Covid-19.

Παρά τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση, η πανδημία Covid-19 έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ρευστότητα των επιχειρήσεων, ιδίως στον τομέα του τουρισμού. Τα προβλήματα ρευστότητας μπορούν να εξαπλωθούν μέσω της οικονομίας, λόγω των καθυστερημένων πληρωμών των επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Παρά τα δανειοδοτικά προγράμματα που υποστηρίζονται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και άλλες διεθνείς αναπτυξιακές τράπεζες, οι τράπεζες είναι απρόθυμες να χορηγήσουν δάνεια, λόγω της υψηλής υπερχρέωσης, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη να αναπτυχθούν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, ιδίως χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια και με κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου. Οι ιδιωτικές επενδύσεις και οι τοπικές κεφαλαιαγορές είναι ιδιαίτερα ανεπαρκώς ανεπτυγμένες, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την πρόσβαση καινοτόμων ΜΜΕ σε χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια.

 

Χαμηλή παραγωγικότητα

-2ον Η Κύπρος μπορεί να βελτιώσει περαιτέρω τα οικεία συστήματα έρευνας και καινοτομίας (Ε&Κ) και εκπαίδευσης, για να στηρίξει την αύξηση της παραγωγικότητας.

Η μεταρρύθμιση του συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η ενίσχυση των μαθημάτων θετικών επιστημών, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών (STEM) στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι απαραίτητες, ώστε να μπορέσει η Ε&Κ να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η αυξημένη χρηματοδότηση της Ε&Κ, προσανατολισμένη σε καθορισμένους ή δυνητικούς νέους τομείς έξυπνης εξειδίκευσης, σε συνδυασμό με στοχευμένα μέτρα για τη συνεργασία πανεπιστημιακής κοινότητας και επιχειρήσεων, τις καινοτόμες ΜΜΕ και τις νεοφυείς επιχειρήσεις, θα μπορούσε να στηρίξει την ανταγωνιστικότητα της χώρας και να επιταχύνει την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.

-3ον Η Κύπρος αντιμετωπίζει χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας της εργασίας. Το 2018, η παραγωγικότητα της εργασίας στην Κύπρο, ανά απασχολούμενο και ανά δεδουλευμένη ώρα, ήταν περίπου στο 76% της ΕΕ-27, και παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό στάσιμη την τελευταία δεκαετία, καθώς αυξήθηκε, μόλις κατά 1%, την τελευταία τετραετία. Η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής δεν αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της Κύπρου. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2015-2018, περισσότερο από το ήμισυ της αύξησης του ΑΕΠ οφειλόταν στην απασχόληση. Δηλαδή, η αύξηση του πληθυσμού (τροφοδοτούμενη από τη μετανάστευση προς την Κύπρο) έδωσε ώθηση στο ΑΕΠ. Από το 2013, η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής έχει βελτιωθεί σε κάποιο βαθμό, ωστόσο παραμένει σχετικά χαμηλή.

 

Διαφοροποίηση οικονομίας

-4ον Η κρίση λόγω Covid-19 ανέδειξε την ανάγκη περαιτέρω διαφοροποίησης της οικονομίας και ενίσχυσης της βιωσιμότητας του τομέα του τουρισμού.

Η οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από λίγους τομείς, όπως ο τουρισμός, οι κατασκευές κατοικιών με ξένα κεφάλαια και οι επαγγελματικές υπηρεσίες, που συνδέονται με αλλοδαπές εταιρείες. Η ψηφιακή μετάβαση μπορεί να συμβάλει στη διαφοροποίηση της οικονομίας σε τομείς με αναπτυξιακό δυναμικό. Η βιώσιμη διαχείριση και η αποδοτική χρήση των φυσικών πόρων της χώρας έχουν ουσιώδη σημασία για την Κύπρο, ιδίως για τον τομέα του τουρισμού, ώστε να εξασφαλιστεί βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο τομέας του τουρισμού, ακόμη και πριν από την πανδημία, αντιμετώπιζε μακροπρόθεσμες διαρθρωτικές προκλήσεις, όπως υψηλή εξάρτηση από περιορισμένο αριθμό αγορών, χαμηλή παραγωγικότητα και χαμηλή απορρόφηση καινοτομίας. Επιπλέον, όσον αφορά το μέγεθος και τη σύνθεση των επενδύσεων, από το 2011, ο ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, υπολείπεται του μέσου όρου της ζώνης του ευρώ κατά 3,7 ποσοστιαίες μονάδες. Από το 2015 και μετά, το χάσμα μειώθηκε στις 2,8 ποσοστιαίες μονάδες, όμως, εξαιτίας της κρίσης της Covid-19, επιδεινώθηκε περαιτέρω, και επί του παρόντος, προβλέπεται να αυξηθεί στις 3,8 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2022.

 

Τράπεζες

-5ον Η διασφάλιση της συνολικής ευρωστίας του τραπεζικού συστήματος και η διαχείριση των κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα έχουν καθοριστική σημασία για την ανάκαμψη από την κρίση της Covid-19 και για την υποστήριξη της οικονομίας.

Ενώ η σταθερότητα του τραπεζικού τομέα βελτιώθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια, η πανδημία δημιουργεί πιέσεις στις τράπεζες, λόγω αύξησης του πιστωτικού κινδύνου και πιέσεων, όσον αφορά την κερδοφορία και την κεφαλαιοποίηση. Τα τρωτά σημεία και τα προβλήματα οφείλονται στον υπερχρεωμένο ιδιωτικό τομέα και σε υψηλό απόθεμα ΜΕΔ, που περιορίζουν το πεδίο της πιστωτικής στήριξης. Ο τραπεζικός τομέας της Κύπρου έχει τον δεύτερο υψηλότερο δείκτη ΜΕΔ στη ζώνη του ευρώ. Ως εκ τούτου, οι προσπάθειες μείωσης των ΜΕΔ εξακολουθούν να αποτελούν προτεραιότητα, ιδίως για την αντιμετώπιση των παλαιών ΜΕΔ που είχαν καταστεί ληξιπρόθεσμα, πολύ πριν από την έναρξη της πανδημίας Covid-19.

Αναμένονται σημαντικές προκλήσεις, καθώς λήγει η ισχύς των μέτρων στήριξης, όπως η αναστολή πληρωμών και η σχετική κανονιστική ανοχή και χαλάρωση των απαιτήσεων χορήγησης δανείων. Η επίτευξη περαιτέρω προόδου, όσον αφορά την κρατική Κυπριακή Εταιρεία Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (ΚΕΔΙΠΕΣ), μεταξύ άλλων, σε σχέση με το οργανωτικό μοντέλο και τη στρατηγική της, εξακολουθεί να έχει ουσιαστική σημασία.

Η χρησιμοποίηση του προγράμματος ΕΣΤΙΑ (ένα σύστημα κρατικής στήριξης με στόχο την προώθηση της μείωσης των ΜΕΔ) ήταν απογοητευτική, πράγμα που σημαίνει ότι τυχόν μελλοντικά μέτρα θα πρέπει να λάβουν υπόψη την κοινωνική διάσταση και να εξισορροπήσουν καλύτερα τον στόχο της προστασίας των ευάλωτων δανειοληπτών και της βελτίωσης της νοοτροπίας αποπληρωμής.

Οι τροποποιήσεις του πλαισίου κατασχέσεων, οι οποίες εγκρίθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Ιούνιο του 2020, ενδέχεται να προκαλέσουν καθυστερήσεις και να υπονομεύσουν την ασφάλεια δικαίου για τους πιστωτές. Στο πλαίσιο αυτό, η ενίσχυση της αναγκαστικής εκτέλεσης των απαιτήσεων και η ενίσχυση της χρήσης του πλαισίου αφερεγγυότητας θα συμβάλουν στη στήριξη της βιώσιμης αναδιάρθρωσης επισφαλών δανείων. Εξακολουθεί να είναι σημαντική η μείωση των καθυστερήσεων στην έκδοση τίτλων ιδιοκτησίας, μέσω της εφαρμογής διαρθρωτικής λύσης, για να εξαλειφθούν οι ανεπάρκειες που παρουσιάζει το σύστημα συναλλαγών επί ακινήτων (δηλαδή η έκδοση και μεταβίβαση τίτλων ιδιοκτησίας).

 

Επιχειρηματικό περιβάλλον

-6ον Μολονότι το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Κύπρο βελτιώνεται, εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για την τόνωση των επενδύσεων στη χώρα.

Ο νόμος που αποσκοπεί στην απλούστευση της διαδικασίας απόκτησης αδειών από στρατηγικούς επενδυτές έχει τροποποιηθεί, αλλά δεν έχει ακόμη ψηφιστεί. Οι διαδικασίες για την έκδοση οικοδομικών αδειών είναι πολύπλοκες και χρονοβόρες. Το επενδυτικό δυναμικό παρεμποδίζεται, επίσης, από την αργή πρόοδο των ιδιωτικοποιήσεων. Η Κύπρος σημειώνει καλές επιδόσεις στον τομέα της επιχειρηματικότητας, ωστόσο το πλαίσιο αφερεγγυότητας δεν διευκολύνει τη δυνατότητα δεύτερης ευκαιρίας για τους καλόπιστους επιχειρηματίες. Μολονότι ο κανονιστικός φόρτος είναι γενικά μέτριος, η Κύπρος έχει πιο περιοριστικές κανονιστικές ρυθμίσεις σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, σε σχέση με ορισμένα νομοθετικά κατοχυρωμένα επαγγέλματα. Στον τομέα του λιανικού εμπορίου είναι αναγκαία η μείωση των κανονιστικών φραγμών, καθώς και η πραγματοποίηση επενδύσεων στην ψηφιοποίηση. Η Κύπρος διαθέτει, επίσης, περιορισμένους πόρους για την εφαρμογή των κανόνων της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, γεγονός που είναι επιζήμιο για την περαιτέρω ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς αγαθών και υπηρεσιών. Η Κύπρος έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, ωστόσο εξακολουθεί να υφίσταται ισχνός ανταγωνισμός (με τη μορφή διαδικασιών, με μία μόνο προσφορά, ή απευθείας αναθέσεων).

 

Η δημόσια διοίκηση

-7ον Η αντιμετώπιση των προκλήσεων και των ανεπαρκειών της δημόσιας διοίκησης της Κύπρου θα αυξήσει τις δυνατότητες ταχείας ανάκαμψης από την κρίση της Covid-19.

Πρώτον, η βελτίωση του συντονισμού μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης και η αντιμετώπιση του κατακερματισμού σε πολλούς δήμους έχει κρίσιμη σημασία για τη διασφάλιση της συνεκτικής εφαρμογής, της πραγματοποίησης επενδύσεων και της παροχής υπηρεσιών στη χώρα.

Δεύτερον, εξακολουθεί να εκκρεμεί η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης που αποσκοπεί στη μετάβαση προς ένα σύστημα που προωθεί τις επιδόσεις, την κινητικότητα και την προαγωγή του ειδικευμένου προσωπικού και τη μετάβαση από ένα σύστημα που βασίζεται στην αρχαιότητα σε ένα σύστημα ανταμοιβής των επιδόσεων. Ειδικότερα, πρέπει να εγκριθούν και να εφαρμοστούν σημαντικά νομοσχέδια, σχετικά με ένα νέο σύστημα αξιολόγησης και προαγωγών.

Τρίτον, η βελτίωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης της δημόσιας διοίκησης, η διαλειτουργικότητα και η διασύνδεση των συστημάτων ΤΠ και της γενικής κυβέρνησης έχουν καθοριστική σημασία για την παροχή υπηρεσιών καλύτερης ποιότητας στο κοινό. Ο διορισμός υφυπουργού Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής αποτελεί ένα πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

 

Δικαιοσύνη

-8ον Το δικαστικό σύστημα πάσχει από σχεδόν πλήρη έλλειψη ψηφιοποίησης, ενώ πολύ λίγες πληροφορίες σχετικά με το δικαστικό σύστημα είναι διαθέσιμες στο κοινό.

Δεν παρέχεται ηλεκτρονική πληροφόρηση για την πρόοδο των υποθέσεων, ούτε υφίσταται ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης των υποθέσεων. Το ζήτημα αυτό επισημάνθηκε, επίσης, στην έκθεση της επιτροπής του 2020 για το κράτος δικαίου — κεφάλαιο για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Κύπρο, η οποία εκδόθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2020. Η καθιέρωση ηλεκτρονικού συστήματος διαχείρισης στα δικαστήρια αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους των υπό εξέλιξη μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, η υλοποίησή του και οι σχετικές διαδικασίες δημόσιων συμβάσεων βρίσκονται σε καθυστέρηση από το 2017. Η θέσπιση σύγχρονων κανόνων πολιτικής δικονομίας έχει επίσης καθυστερήσει πολύ. Με βάση τα πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2021 (επίκειται η δημοσίευσή του), ο χρόνος που απαιτείται για την εκδίκαση των αστικών, εμπορικών και διοικητικών υποθέσεων στα πρωτοβάθμια δικαστήρια (882 ημέρες το 2019, σε σύγκριση με 737 ημέρες το 2018) εξακολουθεί να είναι μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Στη διοικητική δικαιοσύνη, η διάρκεια των διαδικασιών, σε πρώτο βαθμό, αυξήθηκε (495 ημέρες το 2019 έναντι 487 ημερών το 2018) και τα ποσοστά διεκπεραίωσης μειώθηκαν (περίπου 170% το 2019, έναντι περίπου 219% το 2018).

 

Η διαφθορά

-9ον Η αντίληψη περί διαφθοράς στην Κύπρο παραμένει υψηλή στο επιχειρηματικό πλαίσιο.

Οι παγκόσμιοι δείκτες διακυβέρνησης και άλλοι δείκτες δείχνουν μείωση των επιδόσεων της Κύπρου, όσον αφορά τον έλεγχο της διαφθοράς (WGI, 2019, TI, 2019). Η αντίληψη περί διαφθοράς βελτιώθηκε στην τελευταία έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, παρότι οι βαθμολογίες παραμένουν υψηλές, καθώς το 88% των κυπριακών επιχειρήσεων θεωρεί ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη στη χώρα τους (έναντι 100% το 2017). Το 86% των επιχειρήσεων πιστεύει ότι η δωροδοκία και η δικτύωση είναι, συχνά, ο ευκολότερος τρόπος για την εξασφάλιση ορισμένων δημόσιων υπηρεσιών, ένα ποσοστό μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019). Η υλοποίηση δράσεων για την καταπολέμηση της διαφθοράς σημειώνει πρόοδο, αλλά η ικανότητα συντονισμού παραμένει ανεπαρκής, ενώ εκκρεμεί η θέσπιση βασικής νομοθεσίας για την πρόληψη της διαφθοράς.

 

Φορολογικό σύστημα

-10ον Η διαφοροποίηση της φορολογικής διάρθρωσης έχει καθοριστική σημασία για τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών, με παράλληλη προώθησή της, χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.

Τα φορολογικά έσοδα της Κύπρου, ως ποσοστό του ΑΕΠ, εξακολουθούν να είναι χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ και η αύξηση των εσόδων συγκεντρώνεται ιδιαίτερα σε λίγα στοιχεία εσόδων (ΦΠΑ και φόρος εισοδήματος εταιρειών). Οι μεταρρυθμίσεις για τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και τη διαφοροποίηση των πηγών εσόδων, όχι μόνο θα στηρίξουν τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών, αλλά θα προσφέρουν επίσης μεγάλες δυνατότητες για βελτίωση της αποδοτικότητας του φορολογικού συστήματος, το οποίο θα καταστήσουν πιο αναδιανεμητικό. Για τον σκοπό αυτό, υπάρχει περιθώριο για τη θέσπιση μέτρων που σχετίζονται με την πράσινη φορολογία και, που διευκολύνουν, παράλληλα, την πράσινη μετάβαση.

Οι φορολογικοί κανόνες της Κύπρου χρησιμοποιούνται από εταιρείες και ιδιώτες που επιδίδονται σε επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Είναι σημαντικό να ενισχυθεί η καταπολέμηση της φοροαποφυγής και να καλυφθούν τα κενά που μπορούν να οδηγήσουν σε καταστάσεις διπλής μη φορολόγησης. Τα υψηλά επίπεδα εισερχόμενων και εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα μερισμάτων και πληρωμών τόκων ως ποσοστό του ΑΕΠ, υποδηλώνουν ότι οι φορολογικοί κανόνες της Κύπρου χρησιμοποιούνται από εταιρείες και ιδιώτες που επιδίδονται σε επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι, κατά μέσο όρο, το 90% των συνολικών πληρωμών μερισμάτων από την Κύπρο εστάλησαν σε τρίτες χώρες, κατά την περίοδο 2013-2017.


-11ον Η Κύπρος αντιμετωπίζει σειρά διαρθρωτικών κοινωνικών προκλήσεων και προκλήσεων στην αγορά εργασίας.

Το ποσοστό των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού -παρόλο που παρουσιάζει μείωση- παρέμεινε υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2019 γενικά (22,3% στην Κύπρο έναντι 20,9 % στην ΕΕ), όσον αφορά τα παιδιά (23% στην Κύπρο έναντι 22,2% στην ΕΕ), για τα άτομα με αναπηρία (38,7% στην Κύπρο έναντι 34,6% στην ΕΕ), καθώς και για τα άτομα που ζουν εκτός των μεγάλων πόλεων (24,6% στην Κύπρο έναντι 22,4 % στην ΕΕ).

Οι ανεπάρκειες της αγοράς εργασίας και το εργατικό δυναμικό χαμηλής ειδίκευσης, ιδίως στις αγροτικές περιοχές, έχουν ως αποτέλεσμα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στον αγροτικό πληθυσμό απ' ό,τι στις αστικές περιοχές. Οι τρέχουσες προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας και της οικονομικής προσιτότητας της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας αποτελούν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα παρέχει υψηλές αποδόσεις όσον αφορά τα χωρίς αποκλεισμούς εκπαιδευτικά αποτελέσματα, καθώς και τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και, δεδομένων των προκλήσεων και της τρέχουσας χαμηλής ικανότητας, θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω, ιδίως για τα παιδιά ηλικίας κάτω των τριών ετών. Η θέσπιση και η προώθηση ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσαν να στηρίξουν περαιτέρω την ενεργοποίηση των ατόμων με ευθύνες φροντίδας και προβλήματα κινητικότητας στην αγορά εργασίας. Οι κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να ενισχυθούν, λαμβανομένων επίσης υπόψη των εδαφικών ανισοτήτων εντός της Κύπρου, προκειμένου να παρασχεθεί στήριξη στα πλέον ευάλωτα άτομα και για να επιτευχθεί συνεργασία με τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης (ΔΥΑ) για να διευκολυνθεί η στήριξη της ενεργοποίησης των ατόμων αυτών.

Εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα όσον αφορά την κάλυψη των παροχών, ιδίως κατά τη διάρκεια της κρίσης της Covid-19 (τα άτομα που ζουν σε συνθήκες με χαμηλή ένταση εργασίας ή εργάζονται σε πλαίσιο αδήλωτης εργασίας και οι εργαζόμενοι σε άτυπες μορφές απασχόλησης καλύπτονται λιγότερο από την κοινωνική προστασία). Είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι πολιτικές προσέγγισης και επέκτασης με στόχο τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη διευκόλυνση της μετάβασης στην εργασία, καθώς και οι δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης και τα μέτρα στήριξης της ενεργοποίησης, ιδίως για τους νέους που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης (ΕΑΕΚ), σύμφωνα με τη σύσταση για την αποτελεσματική ενεργό στήριξη της απασχόλησης (EASE), στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής για την ενεργητική πολιτική για την αγορά εργασίας που πρόκειται να ολοκληρωθεί έως τα μέσα του 2021. Η ενίσχυση των πρωτοβουλιών στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για τη στήριξη της απασχόλησης των νέων (YES) θα μπορούσε να βοηθήσει τους νέους να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους και να στηρίξει τη διττή μετάβαση.

12ον Η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση απαιτούν μεγαλύτερη εστίαση στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και τις δεξιότητες.

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση προχωρεί με αργούς ρυθμούς. Τα μαθησιακά αποτελέσματα και οι επιδόσεις στις βασικές δεξιότητες, όπως μετρώνται από το Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών (PISA) έχουν ακόμη περιθώριο βελτίωσης όσον αφορά τους μαθητές από κάθε κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, καθώς υπάρχει μεγάλο χάσμα όσον αφορά τα επιτεύγματα των μαθητών χαμηλής και υψηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης (29,2 ποσοστιαίες μονάδες στην Κύπρο έναντι 25,5 ποσοστιαίων μονάδων στην ΕΕ, 2018).

Η ένταξη των αιτούντων άσυλο στην εκπαίδευση εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Η βελτίωση των διαδικασιών πρόσληψης και κατάρτισης των εκπαιδευτικών και η εφαρμογή της μακροχρόνιας μεταρρύθμισης της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Παρά τον πληθυσμό της Κύπρου με υψηλό μορφωτικό επίπεδο (το 59,8% των ατόμων ηλικίας 30-34 ετών διαθέτουν τίτλους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, 2020), οι απόφοιτοι στους τομείς της υγείας, καθώς και στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) εξακολουθούν να είναι λίγοι και παρατηρούνται αναντιστοιχίες δεξιοτήτων. Η ψηφιακή εκπαίδευση αποτελεί εστίαση πολιτικής, ωστόσο πρέπει να βελτιωθεί η εφαρμογή, καθώς η χαμηλή ψηφιακή διείσδυση λειτουργεί επίσης ως εμπόδιο στην εξ αποστάσεως μάθηση. Μολονότι η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) προσφέρει διάφορα νέα και επικαιροποιημένα προγράμματα σπουδών για τη βελτίωση των δεσμών με την αγορά εργασίας, τα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής στην ανώτερη δευτεροβάθμια ΕΕΚ δυσχεραίνουν την κάλυψη των εργασιακών απαιτήσεων. Η συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, ιδίως μεταξύ των ατόμων χαμηλής ειδίκευσης και των ανέργων που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Η επιτάχυνση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και η ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για τις δεξιότητες, με στόχο την αντιμετώπιση, κατά τρόπο ολοκληρωμένο, των προκλήσεων που έχουν εντοπιστεί, θα μπορούσαν να στηρίξουν την ανάκαμψη της Κύπρου μετά την κρίση της Covid-19 και να συμβάλουν στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.