Συνέντευξη του ακαδημαϊκού Κ. Κωνσταντίνου στον «Π»: «Αν έχει φαντασία η Τουρκία θα μας αποδομήσει»

 

 

Για το διπλωματικό κόστος που προκαλεί η απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να σχίσει τη σελίδα στο βιβλίο αγγλικών όπου γίνεται αναφορά στον Κεμάλ Ατατούρκ και την αναξιοπιστία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Κυπριακό λόγω των αμφιταλαντεύσεων του Προέδρου Αναστασιάδη, μίλησε στον «Π» ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Κύπρου, Κώστας Μ. Κωνσταντίνου. Εξηγεί επίσης τους λόγους που χρειάζεται η Κυπριακή Δημοκρατία να εφαρμόσει μια ανατρεπτική δημόσια και ολιστική διπλωματία, αξιολογεί τις διμερείς και τριμερείς συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο και προβαίνει σε μια ερμηνεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

 

Σε πρόσφατη παρουσία σας στην Επιτροπή Εξωτερικών της Βουλής θέσατε το θέμα της αξιόπιστης διπλωματίας. Δεν είμαστε διπλωματικά αξιόπιστοι;

Είμαστε σε πολλά θέματα, απέχουμε στο Κυπριακό. Αυτό είπε εμμέσως πλην σαφώς και ο ίδιος ο διαπραγματευτής μας, ότι δεν πείθουμε διεθνώς για την αξιοπιστία μας. Υπόψη, όμως, ότι δεν πρόκειται απλά ή πάντοτε θέμα έλλειψης ειλικρίνειας. Είναι και θέμα αναποφασιστικότητας, μιας διαπραγματευτικής φοβίας που μας διακατέχει μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, πως η διευθέτηση που διαπραγματευόμαστε τελικά δεν θα είναι η προσδοκώμενη ή θα μας αδικεί ή δεν θα είναι εφαρμόσιμη. Άρα ελισσόμαστε πέραν του δέοντος, αναλώνουμε κεφάλαιο σε τακτικισμούς που κουράζουν τους μεσολαβητές οι οποίοι τελικά αποχωρούν μέχρι να τους ζητήσουμε και πάλι να εμπλακούν. Οι πρόσφατες αμφιταλαντεύσεις από την διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία στην «ιδεοθύελλα» των δύο κρατών και ακολούθως στην πρόταση για επιστροφή στο Σύνταγμα του 1960 - με όλες τις αντιφάσεις και αναιρέσεις των βασικών μας θέσεων - πλήττουν περαιτέρω την αξιοπιστία μας. Αν έχει λίγη διπλωματική φαντασία η Τουρκία θα μας αποδομήσει πλήρως. Θα δεχθεί να συζητήσει και την επιλογή επιστροφής στο Σύνταγμα του 1960 με όλες τις πρόνοιες του, επιμένοντας στο βέτο του Τ/κ αντιπροέδρου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας, και στο μονομερές επεμβατικό της δικαίωμα και διατήρησης στρατού εσαεί, που κατοχυρώνονται από το άρθρο 181 του Συντάγματος.

 

Η Τουρκία και η τ/κ πλευρά είναι αξιόπιστοι σε διπλωματικό επίπεδο;

Tο κύριο ζήτημα εδώ είναι η δια της βίας, ντε φάκτο διχοτόμηση του νησιού και η συνεχιζόμενη παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Τουρκία. Υπάρχει θεσμική αναξιοπιστία, επίκληση της Συνθήκης Εγγυήσεως για την επέμβαση της στο νησί, την ίδια στιγμή που η Συνθήκη απαγορεύει ρητά τη διχοτόμηση και συνδέει την οποιαδήποτε δράση των εγγυητριών δυνάμεων με επαναφορά της συνταγματικής τάξης. Η δικαιολογία ότι οι Ε/Κ υπέσκαψαν πρώτοι την συνταγματική τάξη και έκαναν πραξικόπημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, δεν νομιμοποιεί την απόσχιση και δημιουργία νέου κράτους. Αυτό έχει καταγραφεί ξεκάθαρα από το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ στο Ψήφισμα 541. Βέβαια, περιοδικά κερδίζει βαθμούς αξιοπιστίας η τουρκική πλευρά και μειώνει την θεσμική της αναξιοπιστία, στηρίζοντας λύσεις στη βάση πλαισίων που έχουν διαπραγματευθεί οι ε/κ και τ/κ ηγεσίες και μεσολαβήσεων των ΗΕ. Κεφαλαιοποιεί αυτή την αξιοπιστία για στήριξη των επιδιώξεων της σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, όπως και για έμμεση αποδοχή των «πραγματικοτήτων» και ανοχή των νέων τετελεσμένων που δημιουργεί.

 

Πολιτικό κόστος

Ποιο είναι το κόστος της αναξιοπιστίας ενός κράτους;

Εξαρτάται από το γεωπολιτικό εκτόπισμα και τις δυνατότητες του κάθε κράτους. Ο ισχυρός έχει διπλωματικό κεφάλαιο να αναλώσει, ο λιγότερο ισχυρός λιγότερο κεφάλαιο. Ακόμη και μη αξιόπιστη να θεωρηθεί η Τουρκία σε σχέση με εμάς, ακόμη και μακροπρόθεσμα να μην παραμείνει στρατηγικός εταίρος της Δύσης και της ΕΕ, θα παραμείνει σοβαρός παίκτης στο διεθνές σύστημα λόγω γεωπολιτικού μεγέθους, και πάντοτε θα έχει την δυνατότητα συναλλακτικής διπλωματίας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την ΚΔ. Δηλαδή, αναλόγως του προβλήματος, θα έχει η Τουρκία πράγματα να δώσει σε ενδιαφερόμενα μέρη και θα λαμβάνει ανταλλάγματα. Ως αποτέλεσμα, θα έχει και την ευχέρεια να απορροφά ή/και να περιορίζει το πολιτικό κόστος που περιοδικά της δημιουργεί η κυπριακή διπλωματία.

 

Μιλήσατε επίσης για την ανάγκη εφαρμογής μιας ανατρεπτικής δημόσιας διπλωματίας. Δηλαδή;

Δεν είναι αρκετό να πείθεις στο τραπέζι διαπραγμάτευσης στη βάση μόνο λογικών επιχειρημάτων, γεφύρωσης συμφερόντων και εξισορρόπησης ισχύος. Είναι σημαντικό να ελκύεις ακροατήρια, συνδυάζοντας δημιουργικά τον ορθολογισμό και τα συναισθήματα, για να αναδείξεις τις αξίες, τις προθέσεις και γενικά αυτά που εκπροσωπείς. Αυτή είναι η ιδέα της ήπιας ισχύος. Ιδιαίτερα σημαντική πρακτική για εμάς που προσπαθούμε να επανενώσουμε την πατρίδα μας και να κερδίσουμε ή να επηρεάσουμε ακροατήρια τα οποία η Τουρκία χειραφετεί ή θεωρεί ότι ελέγχει. Τι ανοίγματα κάνουμε σε αυτό τον τομέα; Πως προάγουμε μια εικόνα αποδοχής του πολιτισμού του άλλου, αναγνώρισης προβλημάτων του παρελθόντος, και κουλτούρων συνύπαρξης στις περιοχές που ελέγχει η ΚΔ; Αν αυτό γίνει στοχαστικά και στοχευμένα, όχι περιστασιακά και προπαγανδιστικά, θα αυξήσει την ήπια ισχύ της ΚΔ στην Κύπρο και στο εξωτερικό, θα διεμβολίσει το διχοτομικό αφήγημα, και θα στηρίξει τις τ/κ πολιτικές δυνάμεις που είναι υπέρ της επανένωσης και μάχονται ενάντια στον παρεμβατισμό. Αν φυσικά γίνει απλά για το θεαθήναι, π.χ. την ίδια στιγμή που σχίζουμε σελίδες σχολικών βιβλίων που κάνουν αναφορές στον Ατατούρκ, θα αναγνωσθεί ως τέτοιο εγχείρημα και δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα.

 

Ολιστική προσέγγιση

Ποιες άλλες ελλείψεις εντοπίζετε στην διπλωματία της Κυπριακής Δημοκρατίας;

Να αναφέρω δύο. Πρώτο, δεν υπάρχει ολιστική αντίληψη της διπλωματίας, δηλαδή ότι η διπλωματία αφορά όλη την κυβέρνηση, όλα τα υπουργεία, και όλη την κοινωνία. Αντίθετα ζούμε ακόμη στον αστερισμό της μοναδικότητας και της αποκλειστικότητας του ΥΠΕΞ και του επαγγελματία διπλωμάτη, μολονότι και άλλα υπουργεία και η κοινωνία πολιτών εμπλέκονται στη διαχείριση διεθνών σχέσεων και επίλυση σύνθετων προβλημάτων. Δεν είναι πρόβλημα που εντοπίζεται μόνο στην Κύπρο, διότι γενικώς τα ΥΠΕΞ είναι συντηρητικοί οργανισμοί που κουβαλούν μια αυλική, ιεραρχική παράδοση. Έχουν όμως προχωρήσει τα πράγματα τον 21^ο αιώνα, ιδιαίτερα σε ΗΠΑ και σκανδιναβικές χώρες που αντιλαμβάνονται την σημασία να φύγουν οι διπλωμάτες από τα σαλόνια, να έρχονται σε επαφή με τα πεδία, τους ανθρώπους και τα ζητήματα που ασχολούνται, και να δημιουργούν συνέργειες και συνεργασίες με μη-κρατικούς δρώντες. Το δεύτερο, χρειάζεται καλύτερη αξιοποίηση της ψηφιακής διάστασης της διπλωματίας, και ήδη έχει ξεκινήσει το ΥΠΕΞ σε αυτό τον τομέα. Η ψηφιακή δυνατότητα δεν αφορά απλά τη δημοσιοποίηση επίσημων συναντήσεων, δηλώσεων των υπουργών Εξωτερικών, παρουσίαση διαπιστευτηρίων στην ιστοσελίδα και στα tweets, αλλά πρέπει να λειτουργεί δημιουργικά μέσα από διασυνδεσιμότητα. Δηλαδή να προβάλλονται και να συνδέονται οικουμενικές αξίες και πολυσχιδές έργο, π.χ. το έργο Κυπρίων της διασποράς, διεθνείς επιστημονικές συνεργασίες, στήριξη ξένων πολιτισμών και ανθρώπων που ζουν στην Κύπρο, διεθνής ανθρωπιστική βοήθεια, κλπ. Αυτά ενισχύουν την εικόνα του κράτους, και στον βαθμό που υπάρχει συνέχεια και συνέπεια προβολής και πράξης, την αξιοπιστία μας διεθνώς.

 

Τριμερείς συνεργασίες

Πώς αξιολογείτε τις διμερείς και τις τριμερείς συνεργασίες που συνάπτει η Κύπρος με κράτη της περιοχής;

Είναι μεγάλο ερώτημα και για να απαντηθεί σωστά χρειάζεται να εξεταστεί η κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Ως θέμα αρχής είναι σημαντικό να προάγεται η πολυθεματική συνεργασία στην περιοχή μας και επίσης θεμιτή η δραστήρια προσπάθεια αναβάθμισης του στάτους μας που προάγει το ΥΠΕΞ.  Την ίδια στιγμή πρέπει να συνυπολογίζονται και να ελέγχονται τα πολιτικά ρίσκα, ιδιαίτερα συνεργασίες με κράτη που διακρίνονται από ηγεμονισμό, επεμβατισμό και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να σας δώσω ένα μόνο παράδειγμα. Στις συμφωνίες που έχουμε υπογράψει με το Ισραήλ και την Αίγυπτο για οριοθέτηση των ΑΟΖ μας, έχουμε αφήσει εντελώς εκτός την Παλαιστίνη, με την σιωπηρή προτροπή τόσο του Ισραήλ όσο και της Αιγύπτου, που δεν έχουν υπογράψει συμφωνία μεταξύ τους. Η Παλαιστίνη έχει πρόσφατα ανακηρύξει ΑΟΖ και καταθέσει χάρτες στα ΗΕ διεκδικώντας θαλάσσιες ζώνες, ειδικά από το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η αναμενόμενη απάντηση του Ισραήλ ήταν ότι οριοθετεί μόνο με αναγνωρισμένα κράτη και της Αιγύπτου ότι δεν αναγνωρίζει την παλαιστινιακή οριοθέτηση διότι έχει ήδη οριοθετήσει τις περιοχές που διεκδικεί η Παλαιστίνη με την ΚΔ. Υπάρχουν αθέατες πτυχές και ηθικά ζητήματα που παραλείπονται στην  επιλεκτική παρουσίαση των συνεργασιών των κρατών, και αυτό φυσικά δεν αφορά μόνο την ΚΔ.

 

 

Η 2^η δεκαετία του Ερντογάν

Ποια είναι η δική σας ερμηνεία για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας;

Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας την δεύτερη δεκαετία της διακυβέρνησης Ερντογάν, χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας. Διαφέρει από την πρώτη δεκαετία όπου κυριαρχούσε βασικά μια λογική αλληλεξάρτησης και στόχευσης σε μηδενικά προβλήματα, καθώς και η αποδυνάμωση του εσωτερικού στρατιωτικού κατεστημένου, μέσα από εξωτερικές συμμαχίες με δυτικούς θεσμούς, όπως η ΕΕ. Αυτή η επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας συνάδει πλέον με την αναβάθμιση της Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη που μπορεί να δρα αυτόβουλα και χωρίς εξαρτήσεις, με χρήση σκληρής ισχύος. Είναι θεωρώ μια καθόλα ρεαλιστική κατανόηση των δυνατοτήτων της Τουρκίας, όπως έχει διαφανεί και μέσα από την εμπλοκή της στην Συρία, τη Λιβύη και το Νακόρνο Καραπάχ. Την ίδια στιγμή, όμως, η Τουρκία φιλοδοξεί, μέσα από την επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας, να καταστεί και μια αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη. Αυτή η επιδίωξη είναι σίγουρα λιγότερο ρεαλιστική, κρίνω ότι είναι και πολιτικά υβριστική, αλλά δεν σταματά την τουρκική εξωτερική πολιτική από το να δραστηριοποιείται και σε αυτό το πιο φιλόδοξο επίπεδο. Χαρακτηριστικά αυτής της προσπάθειας είναι οι στρατιωτικές βάσεις της Τουρκίας, πέρα από το Κατάρ, στη Σομαλία, η πρόταση για έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ, η διάνοιξη διώρυγας που παρακάμπτει το Βόσπορο και ενδεχομένως τη Σύμβαση του Μοντρέ, και ιδιαίτερα η αναπτυξιακή βοήθεια που προσφέρει σε χώρες του Νότου. Αυτή η βοήθεια αλληλεγγύης φυσικά κεφαλαιοποιείται ως ήπια ισχύς. Παρόλο, που είναι ξεκάθαρο ότι η γεωπολιτική διείσδυση που επιδιώκει η Τουρκία δεν είναι πάντοτε αποδεκτή, και ενίοτε βρίσκει σθεναρές αντιστάσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

 

*Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στον «Π» τη Δευτέρα, 13 Σεπτεμβρίου.