Ο Τάκης Χατζηδημητρίου στον «Π»: Οι νέοι είναι η ελπίδα για το Κυπριακό

Την περίοδο της ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας και των διακοινοτικών διαταραχών που ακολούθησαν αγγίζει στο νέο του βιβλίο ο βετεράνος πολιτικός, επικεφαλής της δικοινοτικής επιτροπής για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς Τάκης Χατζηδημητρίου. Το βιβλίο του «Κυπριακή Δημοκρατία 1959-1964 Κράτος και Παρακράτος» πραγματεύεται μία από τις δυσκολότερες περιόδους της νεότερης ιστορίας της Κύπρου και ο κ. Χατζηδημητρίου την καταγράφει λέει βιωματικά, όπως την έζησε από κοντά. Ο κ. Χατζηδημητρίου, εντοπίζει για την υπό αναφορά εποχή αδυναμία στην ελληνοκυπριακή πλευρά να διαβλέψει τους κινδύνους που θα ακολουθούσαν από την κρίση με τους Τουρκοκύπριους, ενώ σημειώνει πως ενώ από τότε δοκιμάσαμε Ε/Κ και Τ/Κ την πορεία της κρίσης και της σύγκρουσης, δεν δοκιμάσαμε ποτέ την πορεία της συνεννόησης και της επίλυσης. Παρά τα απογοητευτικά δεδομένα σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στο Κυπριακό, βλέπει την ελπίδα να γεννάται από τους νέους. «Αν δώσεις στη νέα γενιά κάτι χειροπιαστό, κάτι ουσιαστικό για συνεργασία το αρπάζει» αναφέρει, συμπληρώνοντας πως το βλέπουμε να γίνεται μέσα από την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Ως παράδειγμα δίνει τη μεγάλη ανταπόκριση στο κάλεσμα της τεχνικής επιτροπής για τον πολιτισμό για πρεσβευτές πολιτιστικών μνημείων. «Καλέσαμε νέους να συμβάλουν στο έργο της επιτροπής. Ζητήσαμε 30-40 ανθρώπους και παρουσιάστηκαν 500» είπε, συμπληρώνοντας ωστόσο ότι τα κίνητρα για να ενεργοποιηθεί αυτό το ενδιαφέρον είναι σχεδόν ανύπαρκτα.

Είναι μια περίοδος στην οποία αναφέρεται το βιβλίο σας 1959-1964 πολύ δύσκολη για τη νεότερη ιστορία της Κύπρου, κατά την οποία πρώτα ιδρύεται η Κυπριακή Δημοκρατία και ακολουθούν διακοινοτικές διαταραχές για τις οποίες μάλιστα δεν υπάρχουν πολλές αναφορές. Σας ήταν δύσκολη η συγγραφή;

Το βιβλίο έχει την ιστορία του. Το βιβλίο το συνέγραψα ως άνθρωπος που έζησε από κοντά την ιστορία του Κυπριακού από τη δεκαετία του 1950. Εκείνο που με απασχόλησε περισσότερο αρχικά ήταν η περίοδος της χούντας, το πραξικόπημα και η εισβολή. Μπορώ να πω ότι το κατέγραψα, μάλιστα ήταν σχεδόν το κείμενο μου τελειωμένο, αλλά έφτασα στο συμπέρασμα ότι τα γεγονότα δεν ήταν απομονωμένα. Δηλαδή δεν ήρθε ξαφνικά η χούντα, δεν έγινε ξαφνικά το πραξικόπημα, δεν ήρθε ξαφνικά η εισβολή. Υπήρχε προϊστορία και υπόβαθρο. Έτσι, αναζήτησα αυτή την πορεία των πραγμάτων για να δω και τη λογική τους. Επίσης, συνέγραψα άλλο ένα βιβλίο για την εποχή 1950-1959 που αφορούσε τον αντιαποικιακό αγώνα, τον αγώνα της ΕΟΚΑ και το πώς οδηγηθήκαμε στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου. Οπότε αυτό το βιβλίο είναι η συνέχεια χρονικά. Στάθηκα στην περίοδο λοιπόν της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την εποχή που πήρε η Κύπρος την ανεξαρτησία της, έστω και δεσμευμένη, την εποχή που όλοι οι παίχτες ήταν επί σκηνής, Ε/Κ, Τ/Κ, Ελλάδα, Τουρκία, η είσοδος της Κύπρου στους διεθνείς οργανισμούς, ΗΕ, Κοινοπολιτεία, ΔΝΤ, Συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ. Αυτή λοιπόν την περίοδο που ξεκίνησα να μελετώ, άφησα τα πράγματα όπως ακριβώς εξελίχθηκαν και θα το θεωρήσω σημαντικό αν το βιβλίο θεωρηθεί σημείο συζήτησης γιατί δεν έγραψα ένα βιβλίο δογματικό, ένα βιβλίο που να θέλει να αποδείξει κάτι.

Αδυναμία εκτίμησης εξελίξεων

Και τι είδατε αυτή την περίοδο;

Εκεί λοιπόν, διαφάνηκε η έλλειψη της πίστης μας στην έννοια της Δημοκρατίας. Ή η αδυναμία μας να εκτιμήσουμε τα γεγονότα όπως ακριβώς συνέβαιναν.

Επειδή μιλάμε για μια περίοδο μετά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενός δικοινοτικού κράτους, όταν λέτε «μας» εννοείτε ποιους;

Εννοώ τους Ε/Κ και να σας πω γιατί. Διότι ήταν η πλειοψηφία. Διότι οι εξουσίες ήταν στα χέρια των Ε/Κ. Οι Τ/Κ είχαν προνόμια υπερβολικά, αλλά ήταν προνόμια. Η εξουσία ήταν στα χέρια των Ε/Κ, το Υπουργικό αποφάσιζε με πλειοψηφία Ε/Κ υπουργών, η Αστυνομία ήταν στα χέρια μας, η οικονομία ήταν στα χέρια των Ε/Κ, το ΥΠΕΞ στα χέρια μας. Έπρεπε να είχαμε δείξει μεγαλύτερη κατανόηση προς την άλλη πλευρά για να αποφύγουμε τις κρίσεις και τη σύγκρουση.

Ποιες ήταν λοιπόν οι λάθος εκτιμήσεις;

Προχωρήσαμε ολοταχώς προς την κρίση. Και όποια κρίση προκαλείτο, δημιουργείτο αντίδραση. Είχαν από την άλλη και οι Τ/Κ και οι Τούρκοι τα σχέδιά τους τα μακροπρόθεσμα και τελικά μπήκαμε σε έναν ανταγωνισμό κρίσεων και εντάσεων που κατέληξαν στις διακοινοτικές διαταραχές και στις μετέπειτα εξελίξεις.

Δεν δοκιμάστηκε η συνεννόηση

Το βιβλίο καταλήγει σε συμπέρασμα ως προς το ποιος φταίει;

Εκείνο στο οποίο καταλήγει το βιβλίο, δεν είναι συμπέρασμα στο ποιος φταίει. Κατ’ αρχάς, καταδεικνύει ότι αυτό που δοκιμάστηκε, είναι η έννοια των κρίσεων. Οι Ε/Κ θεωρήσαμε ότι αν καταστρεφόταν η έννοια του Συντάγματος, θα ήταν μια νίκη. Θα άνοιγε ένας καινούργιος δρόμος και έτσι δεν φοβόμασταν ούτε τις εντάσεις, ούτε τις κρίσεις, ούτε τις παραστρατιωτικές οργανώσεις, τις οποίες νομίζαμε ότι μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε μέσα σε 24 ώρες αν τυχόν επιχειρούσαν ένοπλη ένταση. Εκείνο που καταλήγει το βιβλίο είναι ότι ξέρουμε πού μας οδήγησε ο δρόμος των εντάσεων. Δυστυχώς, δεν δοκιμάσαμε ποτέ και δεν θα μάθουμε ποτέ ποια εξέλιξη θα είχε η Κύπρος εάν ακολουθούσε μια πολιτική συνεννόησης, αντιμετώπισης των κρίσεων και σταδιακής βελτίωσης των καταστάσεων.

Το ατύχημα το μεγάλο, είναι ότι ποτέ δεν κάτσαμε να επανεκτιμήσουμε τις καταστάσεις. Παραμείναμε στη γραμμή της στρατιωτικοποίησης, της σύγκρουσης, των εντάσεων, της αναμέτρησης, των απόλυτων και υπερβολικών θέσεων και αυτό αφορά και τις δύο πλευρές. Και εκείνο που δεν λογαριάσαμε εμείς, είναι ότι βάζοντάς τα με τους Τουρκοκύπριους τα βάζαμε και με την Τουρκία και στη συσχέτιση δυνάμεων ήμασταν σε αδύναμη θέση. Αυτό δεν το λογαριάσαμε.

Τα κοινά και οι συγκρούσεις

Από την άλλη όμως, από την εποχή που περιγράφει το βιβλίο σας, μέχρι και σήμερα Ε/Κ και Τ/Κ δεν ζουν μαζί. Αυτό που λέμε ότι κάποτε ζούσαμε αρμονικά, πάει πάρα πολλά χρόνια πίσω. Τι σας κάνει να πιστεύετε ότι τώρα μπορούμε να συνυπάρξουμε σε αυτό τον τόπο; Και τελικά πόσο άδικο έχουν όσοι υποστηρίζουν το «τζείνοι ποτζεί και εμείς ποδά»;

Υπάρχει μπόλικη βιβλιογραφία που δείχνει τα κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα σε Ε/Κ και Τ/Κ. Αυτό το κρατάμε ως δεδομένο, αλλά υπήρχε πάντα ο ανταγωνισμός πάνω στο θέμα των προσανατολισμών. Για παράδειγμα το θέμα της Ένωσης προκαλούσε πάντα αντιδράσεις στους Τ/Κ. Αν κοιτάξει κανείς τις σχέσεις Ε/Κ και Τ/Κ, θα δει ότι ακόμα και από την εποχή της αποικιοκρατίας, οι Τ/Κ είχαν θέμα να έχουν ισότιμη σχέση ως κοινότητα. Πάντα υπήρχαν διαφορές, οι οποίες οξύνθηκαν μετά το ’50.

Στο μεταξύ, πήραμε σήμερα, στην εποχή που ζούμε, το μάθημά μας και Ε/Κ και Τ/Κ ως προς το τι σημαίνει δημαγωγία γύρω από τα εθνικά θέματα. Και πήραν και οι Τ/Κ το μάθημά τους τι σημαίνει Τουρκία. Η ζύμωση σε ιστορικές εξελίξεις είναι εκπληκτική. Όταν για παράδειγμα μποϊκοτάρουν οι Τ/Κ πολιτικοί τον Ερντογάν ή αντιδρά η βάση με συλλαλητήρια, είναι μια σημαντική ζύμωση.

Ο πολιτισμός ενώνει

Ναι, απέναντι στην Τουρκία. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να προσπαθήσουν για μια κοινή πατρίδα;

Η νέα γενιά βαρέθηκε τα λόγια. Βαρέθηκε τους πατριωτικούς λόγους και τις διακηρύξεις. Αν της δώσεις κάτι χειροπιαστό, κάτι ουσιαστικό για συνεργασία το αρπάζει. Πώς το βλέπουμε αυτό; Το βλέπουμε ιδιαίτερα μέσα στον χώρο τον πολιτιστικό και τον πνευματικό. Η συνεργασία που υπάρχει αυτή τη στιγμή ανάμεσα σε νέους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους σε αυτούς τους τομείς δεν υπήρξε ποτέ προηγουμένως, ούτε ακόμη και στις εποχές που λέγαμε ότι υπήρχε αγαστή συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Πού κ. Χατζηδημητρίου; Στους τομείς των τεχνών, της μουσικής, της κουλτούρας, του πολιτισμού;

Ναι. Ακόμα και στο επίπεδο της τεχνικής επιτροπής για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Όταν ζητήσαμε νέους για να συμβάλουν στο έργο της επιτροπής, υπήρχε καθορισμένος αριθμός 30-40 άνθρωποι για να αποτελέσουν πρεσβευτές πολιτιστικών μνημείων, και παρουσιάστηκαν 500!

Υπερισχύουν οι μικρότητες

Μας λέτε λοιπόν ότι σε μια περίοδο που δεν υπάρχει καμία κινητικότητα ή ελπίδα σε πολιτικό επίπεδο, η ζύμωση μπορεί να έρθει από τους νέους, φτάνει να υπάρχει κίνητρο. Το κίνητρο ποιος θα το δώσει;

Σε αυτό δυστυχώς υστερήσαμε και υστερούμε. Αυτό που λείπει είναι η γενναιοψυχία και η γενναιοδωρία. Στεκόμαστε σε μικρότητες και προτιμούμε να προκαλούμε ο ένας ζημιά στον άλλο. Αντί να βλέπουμε πώς να συνενωθούμε, αντίθετα, κοιτάζουμε πώς πιο πολύ να διαχωριστούμε.

Υπάρχει κάποιο συμπέρασμα, διασυνδέοντάς το και με το βιβλίο σας και την περίοδο που πραγματεύεται;

Το συμπέρασμα είναι να κάνουμε ανοίγματα μεγαλόψυχα για μια νέα αντίληψη για την Κύπρο, ένα νέο όραμα μιας πολυπολιτισμικής Κύπρου, στην οποία έχουν θέση όλοι Ε/Κ και Τ/Κ και με αυτή την αντίληψη να προσεγγίσουμε το μέλλον, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.