Γράφει η Μαρία Θεριστή
- Το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης δεν μπορεί να διαχωριστεί πλήρως από αυτό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι. Η προσωπίδα που έφερε επιγραφή πολιτικού περιεχομένου, δεν ήταν προστατευτικό όπλο.
- Μια ειρηνική διαδήλωση δεν θα πρέπει να υπόκειται στον κίνδυνο ποινικών κυρώσεων.
- Ένας διαδηλωτής δεν παύει να απολαμβάνει το δικαίωμα στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης ως αποτέλεσμα αξιόποινων πράξεων που διαπράττονται από άλλους.
Στις 20 Μαΐου 2025 το Ε.Δ.Δ.Α. εξέδωσε μια απόφαση η οποία φέρνει τα πάνω κάτω σε νόμους και προτάσεις νόμων που σχετίζονται με απαγορεύσεις αναφορικά με την περιβολή διαδηλωτών, οι οποίοι μετέχουν σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας.
Πρόκειται για την απόφαση RUSS v. GERMANY (Application no. 44241/20) όπου το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, έκρινε ότι η ποινική καταδίκη που επιβλήθηκε από γερμανικό Δικαστήριο στον προσφεύγοντα, επειδή αυτός φορούσε αυτοσχέδια πλαστική προσωπίδα κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης, αποτελούσε παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της συνάθροισης, όπως αυτό κατοχυρώνεται στην Ε.Σ.Δ.Α.
Έκρινε περαιτέρω, ότι δεν υπήρξε επαρκής αιτιολόγηση στην ποινική καταδίκη του.
Η πιο πάνω υπόθεση μπορεί να κρίθηκε στη βάση άλλου ισχύοντος νόμου που ίσχυε στη Γερμανία κατά τον επίδικο χρόνο, προκύπτει όμως ξεκάθαρα ότι οι προβληματισμοί του Ε.Δ.Δ.Α. σχετικά με το ζήτημα της περιβολής διαδηλωτή με προσωπίδα ή κουκούλα, τίθενται απαρέγκλιτα υπό τη βάσανο της αναλογικότητας, οποιουδήποτε νόμου που ισχύει ή θα ισχύσει σε κράτη μέλη περί απαγόρευσης της κουκούλας, με την ελευθερία της συνάθροισης και την ελευθερία έκφρασης, έτσι που να μην απολήγει σε παρέμβαση στα δικαιώματα αυτά.
Σημειώνεται ακόμα σε μια άλλη σημαντική παράμετρο, ότι σε αντίθεση με μια αντίληψη που ακούστηκε εκτεταμένα σε νομικές αναλύσεις που έγιναν στην Κύπρο πολύ πρόσφατα -και με βάση τις οποίες, το Ε.Δ.Δ.Α. πιο συχνά περιορίζεται να επιδικάσει παραδειγματικές αποζημιώσεις- σε αυτή την απόφαση, πέραν των αποζημιώσεων, παρέπεμψε την υπόθεση και για επανεκδίκαση στα γερμανικά Δικαστήρια, υπό το φως των αποφασισθέντων από το Δικαστήριο του Στρασβούργου ότι υπήρξαν παραβιάσεις της ελευθερίας του συνέρχεσθαι.
Σύμφωνα με τα πραγματικά γεγονότα, ο προσφεύγων, Benjamin Russ, Γερμανός υπήκοος, συμμετείχε σε διαδήλωση κατά των εγκαινίων της νέας έδρας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη στις 18 Μαρτίου 2015.
Η διαδήλωση έφερε τον τίτλο «πολύχρωμη, θορυβώδης – αλλά ειρηνική». Ο προσφεύγων, φορούσε πλαστική προσωπίδα στο μέτωπο και τα μάτια, δεμένη με λάστιχο, και έφερε το σύνθημα «Smash Capitalism». Τον Ιούνιο του 2016, το Περιφερειακό Δικαστήριο της Φρανκφούρτης καταδίκασε τον αιτητή με πρόστιμο αναφέροντας στην απόφαση του, ότι ο Russ είχε φορέσει προσωρινά μια πλαστική προσωπίδα στο πρόσωπό του με σκοπό την προστασία του από αστυνομικά μέτρα, όπως η χρήση σπρέι πιπεριού.
Το γερμανικό δικαστήριο έκρινε ότι η χρήση της πλαστικής προσωπίδας ήταν παραβίαση άρθρων σχετικού γερμανικού νόμου για τις δημόσιες συνελεύσεις και πομπές, που απαγορεύει τη χρήση προστατευτικών όπλων σε δημόσιες εκδηλώσεις. Όρισε δε, με παραπομπή στο νόμο, τα προστατευτικά όπλα ως «αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για άμυνα έναντι επιθέσεων και συνήθως αποδίδονται σε αυτόν τον σκοπό τη στιγμή της κατασκευής». Το γερμανικό Δικαστήριο έκρινε ότι το πλαστικό γείσο, παρά την απλή κατασκευή του, σχεδιάστηκε για να είναι ένα τέτοιο προστατευτικό όπλο, καθώς ήταν ικανό «να αποτρέψει την άμεση έκθεση των ματιών σε υγρά ή αέρια, ιδίως σε σπρέι πιπεριού, και έτσι να εξασφαλίσει ή τουλάχιστον να παρατείνει την ικανότητα του χρήστη της πλαστικής προσωπίδας να αμυνθεί σε περίπτωση που χρησιμοποιούνται τέτοια μέτρα καταναγκασμού».
Όσον αφορά την επιγραφή «smash capitalism» στο πλαστικό γείσο, το δικαστήριο έκρινε, ότι ο σκοπός της προσωπίδας δεν ήταν μόνο η έκφραση γνώμης.
Aκολούθησε εξάντληση ένδικων μέσων στη Γερμανία και άρνηση του ανώτερου Δικαστηρίου να παραμερίσει την καταδίκη.
Ενώπιον του Ε.Δ.Δ.Α. ο προσφεύγων υποστήριξε ότι η ποινική καταδίκη του συνιστά παραβίαση:
- του Άρθρου 7 της Ε.Σ.Δ.Α. (καμία ποινή χωρίς νόμο),
- του Άρθρου 10 (ελευθερία έκφρασης) και
- του Άρθρου 11 (ελευθερία συνάθροισης),
καθώς η προσωπίδα δεν ήταν απαγορευμένη και η ερμηνεία του όρου «προστατευτικό όπλο» ήταν υπερβολική.
Στην απόφαση του το Ε.Δ.Δ.Α. επεσήμανε ότι το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης δεν μπορεί να διαχωριστεί πλήρως από αυτό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι. Παρά τον αυτόνομο ρόλο του και το ιδιαίτερο πεδίο εφαρμογής του, το Άρθρο 11, έπρεπε απεφάνθη, να εξεταστεί και υπό το πρίσμα του Άρθρου 10 της Σύμβασης.
Στο επιχείρημα της γερμανικής κυβέρνησης ότι δεν υπήρξε παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, προβάλλοντας ότι η συνάθροιση δεν ήταν ειρηνική, το Ε.Δ.Δ.Α. απεφάνθη ότι ένα άτομο, δεν παύει να απολαμβάνει το δικαίωμα στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης ως αποτέλεσμα σποραδικής βίας ή άλλων αξιόποινων πράξεων που διαπράττονται από άλλους κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης, εάν το εν λόγω άτομο παραμένει ειρηνικό στις δικές του προθέσεις ή συμπεριφορά. Το απλό γεγονός ότι πράξεις βίας συμβαίνουν κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης δεν μπορεί από μόνο του να επαρκεί για να διαπιστωθεί ότι οι διοργανωτές της είχαν βίαιες προθέσεις, υπέδειξε παραπέμποντας σε προηγούμενη νομολογία.
Εκτίμησε περαιτέρω, ότι ενώ η γερμανική κυβέρνηση υπέβαλε πληροφορίες σχετικά με πράξεις βίας, επιθέσεις εναντίον αστυνομικών και περαστικών και άλλα ποινικά αδικήματα που διαπράχθηκαν εκείνη την ημέρα στη Φρανκφούρτη, δεν τεκμηριώθηκε ότι αυτές οι πράξεις βίας είχαν λάβει χώρα στη διαδήλωση.
Σύμφωνα με τα ίδια ευρήματα, η γερμανική κυβέρνηση δεν υποστήριξε ότι ο ίδιος ο αιτών είχε επιδείξει βίαιες προθέσεις κατά την ένταξή του στη συγκέντρωση.
Το Ε.Δ.Δ.Α., επανέλαβε ότι οι ποινικές κυρώσεις απαιτούν ειδική αιτιολόγηση και ότι, κατ' αρχήν, μια ειρηνική διαδήλωση δεν θα πρέπει να υπόκειται στην απειλή ποινικών κυρώσεων. Κατά την εξέταση της ποινικής ευθύνης ενός διαδηλωτή, τα ποινικά δικαστήρια πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι και να αποφασίζουν εάν μια ποινική καταδίκη είναι αναλογική και «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία» κατά την έννοια του Άρθρου 11 της Σύμβασης.
Το Δικαστήριο θεωρεί ότι τα εθνικά δικαστήρια, ενώ έλαβαν υπόψη την ελευθερία έκφρασης του αιτούντος, δεν εξισορρόπησαν το δικαίωμα του αιτούντος στην ελευθερία του συνέρχεσθαι με τον θεμιτό στόχο της πρόληψης της διατάραξης της τάξης και της βίας· ούτε αξιολόγησαν τις συγκεκριμένες περιστάσεις της διαδήλωσης. Υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις της υπόθεσης, το ΕΔΔΑ, κατέληξε ότι τα γερμανικά δικαστήρια δεν εξήγησαν γιατί η χρήση της απλής προσωπίδας συνιστούσε απειλή για τη δημόσια ασφάλεια, η οποία καθιστούσε απαραίτητη την ποινική καταδίκη του αιτούντος σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, οι λόγοι που επικαλέστηκαν τα εθνικά δικαστήρια για να δικαιολογήσουν την ποινική καταδίκη του αιτούντος, δεν ήταν επαρκείς. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στο εν λόγω δικαίωμα της συνάθροισης, δεν μπορεί να θεωρηθεί «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία».
