Στην άκρη της παραλίας της Βυζακιάς, εκεί όπου ο λόφος «Νησιά» αγναντεύει τη θάλασσα, αποκαλύπτονται τα ίχνη μιας άλλης εποχής. Πρόκειται για τον νεολιθικό οικισμό στη θέση «Νησιά» που άνοιξε πρόσφατα [28 Ιουλίου 2025] μετά την ανανέωση που έτυχε, προκειμένου να μπορούν, πλέον, οι επισκέπτες να προσεγγίσουν τον χώρο και να ενημερωθούν μέσα από πινακίδες με πληροφοριακό και εποπτικό υλικό για τη ζωή στο νεολιθικό χωριό και τα ευρήματα της ανασκαφής. Το «Π», με αφορμή τη νέα διαμόρφωση του χώρου, επικοινώνησε με το Τμήμα Αρχαιοτήτων, το οποίο, μέσα από μία σειρά ερωτήσεων, συστήνει εκ νέου τον χώρο και παρουσιάζει τις ιδιαιτερότητές του.
Τι σηματοδοτεί η νέα διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στη θέση «Νησιά» για την τοπική κοινότητα του Παραλιμνίου, αλλά και για το ευρύτερο αρχαιολογικό τοπίο της Κύπρου;
Η νέα διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στη θέση «Νησιά» αποτελεί μια σημαντική δράση του Τμήματος Αρχαιοτήτων για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής του Παραλιμνίου και ευρύτερα της Κύπρου. Για την τοπική κοινότητα, το άνοιγμα του χώρου στον επισκέπτη προσφέρει μια αμεσότερη επαφή με το παρελθόν, ενισχύοντας το αίσθημα ταυτότητας με την ιστορία του τόπου. Είναι μια ευκαιρία να προβληθεί η αρχαιολογική κληρονομιά της περιοχής και να συνδεθεί η σύγχρονη ζωή με το ιστορικό της παρελθόν. Σε ευρύτερο επίπεδο, η διαμόρφωση συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ορατότητας του προϊστορικού αρχαιολογικού τοπίου της Κύπρου, καθώς ο συγκεκριμένος χώρος αποτελεί κομμάτι ενός δικτύου νεολιθικών οικισμών, που φωτίζουν τις πρώτες ανθρώπινες δραστηριότητες στο νησί. Επιπλέον, με την ανάδειξη του χώρου, η Κύπρος ενισχύει το προφίλ της ως πολιτιστικός προορισμός, με αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, προσελκύοντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες.
Πώς οι πινακίδες και το εποπτικό υλικό συμβάλλουν στο να πλησιάσει και να κατανοήσει ο επισκέπτης την καθημερινότητα στο νεολιθικό χωριό του 5200 έως 4800 π.Χ.;{TEXTBOLD}
Οι πινακίδες που τοποθετήσαμε έχουν κείμενα και εποπτικό υλικό. Αυτά παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία γέφυρας επικοινωνίας ανάμεσα στο παρελθόν και τον σύγχρονο επισκέπτη. Μέσω σχεδίων, φωτογραφιών και σύντομων κειμένων, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν την οργάνωση του νεολιθικού χωριού, τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή εργαλείων και τα κοινωνικά έθιμα. Το υλικό έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι προσιτό σε κάθε επίπεδο γνώσεων, ενισχύοντας την αίσθηση ζωντανής επαφής με την ιστορία. Με αυτό τον τρόπο, ο χώρος δεν αποτελεί μόνο ένα επιστημονικό εύρημα, αλλά και μέσο ώστε ο επισκέπτης να φανταστεί τη ζωή των ανθρώπων πριν από 7.000 χρόνια.
Ποιες είναι οι πιο ενδιαφέρουσες δομές ή ίχνη οικιών που αποκαλύφθηκαν στον λόφο; Τι μας αποκαλύπτουν για την αρχιτεκτονική της εποχής;
Οι ανασκαφές έγιναν μεταξύ 1995 και 2001 από τον τότε έφορο Αρχαιοτήτων Παύλο Φλουρέντζο. Αποκαλύφθηκαν ίχνη 40 περίπου οικιών, σε κάτοψη τετράπλευρου με στρογγυλεμένες γωνίες, με θεμέλια από λίθους και τοιχοποιίες από ωμοπλίνθους. Οι στέγες υποβαστάζονταν από ξύλινα δοκάρια. Τα δάπεδα ήταν από πατημένο χώμα, ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις είχαν στρώση από βότσαλα. Αρχικά ο οικισμός περικλειόταν από τείχος σε σχήμα πετάλου. Σιγά-σιγά μεγάλωσε, οι οικίες επεκτάθηκαν εκτός τείχους και αυτό έπεσε σε αχρηστία. Αυτές οι δομές αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι γνώριζαν τεχνικές σταθερής και ανθεκτικής κατασκευής, προσαρμοσμένες στο τοπικό κλίμα και το περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από απλότητα αλλά και λειτουργικότητα, με κεντρικούς χώρους που πιθανόν να λειτουργούσαν ως σημεία κοινωνικής συναναστροφής. Η διάταξη των οικιών και η ύπαρξη του τείχους αντανακλά μια οργανωμένη κοινότητα, με σαφή διαχωρισμό χώρων για κατοίκηση, αποθήκευση και παραγωγή.
Τι είδους ευρήματα, όπως κεραμικά, εργαλεία ή φυλακτά, έχουν έρθει στο φως, και πώς φωτίζουν τις πνευματικές και ταυτοτικές διαστάσεις της νεολιθικής κοινότητας;
Τα ευρήματα περιλαμβάνουν κεραμικά αγγεία με γραπτά γεωμετρικά και εγχάρακτα μοτίβα, λίθινα εργαλεία όπως λεπίδες, καθώς και πήλινα και λίθινα ειδώλια, ορισμένα ανθρωπόμορφα και άλλα σε μορφή ζώων. Τα πήλινα αγγεία μαρτυρούν την τεχνογνωσία των κατοίκων, ενώ τα ειδώλια πιθανόν σχετίζονται με θρησκευτικές ή τελετουργικές πρακτικές, δείχνοντας ότι οι άνθρωποι συνδέονταν με το περιβάλλον και τη φύση μέσω πίστεων και παραδόσεων. Συνολικά, αυτά τα ευρήματα προσφέρουν μια ολοκληρωμένη εικόνα όχι μόνο της καθημερινότητας αλλά και της ταυτότητας και των αξιών των κατοίκων.
Γιατί η συγκεκριμένη θέση, που ανασκάφηκε την περίοδο 1995 έως 2001, θεωρείται ο μεγαλύτερος νεολιθικός οικισμός που έχει αποκαλυφθεί στην επαρχία Αμμοχώστου;
Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε πέντε διαφορετικές φάσεις στην ιστορία του οικισμού. Και οι πέντε φάσεις ανήκουν σε μια προχωρημένη φάση της Νεολιθικής περιόδου, η οποία στην Κύπρο ξεκινά περίπου την 9η χιλιετία π.Χ. Η συνεχιζόμενη χρήση και ανάπτυξη του οικισμού για σχεδόν 500 χρόνια τον καθιστούν σημαντικό τόπο κατοίκησης στην όψιμη Νεολιθική περίοδο στην επαρχία της Αμμοχώστου. Ο οικισμός στη θέση «Νησιά» προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την εξέλιξη της κοινωνικής οργάνωσης, της οικονομίας και της τεχνολογίας εκείνης της περιόδου. Η έκταση και η πολυπλοκότητα των καταλοίπων το ξεχωρίζουν ως σημαντικό νεολιθικό κέντρο στην επαρχία και το μοναδικό που έχει ανασκαφεί στην ελεύθερη περιοχή της επαρχίας Αμμοχώστου.
Πώς η νέα πρόσβαση στον χώρο ανοίγει έναν διάλογο ανάμεσα στον επισκέπτη και το παρελθόν, ειδικά σε ένα τοπίο τόσο κοντινό στη θάλασσα, όπως η παραλία της Βυζακιάς;
Η αναβάθμιση της πρόσβασης μετατρέπουν τον χώρο σε ζωντανό μουσείο, όπου ο επισκέπτης μπορεί να προσεγγίσει τους χώρους όπου κινούνταν, ζούσαν και δραστηριοποιούνταν οι νεολιθικοί του κάτοικοι. Η γειτνίαση με τη θάλασσα ενισχύει την αίσθηση της σύνδεσης με το φυσικό περιβάλλον και τη ζωή των κατοίκων του, καθώς η θάλασσα ήταν πηγή τροφής, μέσο επικοινωνίας και στοιχείο ταυτότητας. Ο επισκέπτης μπορεί να προσεγγίσει την ιστορία που δεν είναι απομακρυσμένη αλλά άμεσα βιώσιμη, προκαλώντας σκέψεις για την ανθρώπινη παρουσία, το πέρασμα του χρόνου και τη διατήρηση της μνήμης.
Ποια ήταν η σχέση της νεολιθικής κοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον, τις πηγές νερού, τη θάλασσα και την τοπογραφία, και τι τους οδήγησε να επιλέξουν αυτή τη συγκεκριμένη τοποθεσία για εγκατάσταση;
Η επιλογή της θέσης στα «Νησιά» για εγκατάσταση σχετίζεται με την πρόσβαση σε νερό (ο οικισμός γειτνιάζει με τις εκβολές ενός χειμάρρου), με την ύπαρξη γόνιμων εδαφών και τη γειτνίαση με τη θάλασσα, που εξασφάλιζαν πόρους για γεωργία, κτηνοτροφία και αλιεία. Η τοπογραφία του λόφου προσέφερε φυσική προστασία και ορατότητα, σημαντικά για την ασφάλεια και την επικοινωνία. Οι νεολιθικοί κάτοικοι αξιοποίησαν το περιβάλλον με σεβασμό, διαμορφώνοντας τον χώρο ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκαν κοινωνικές δομές, που αντανακλούσαν την αλληλεπίδραση ανθρώπου και φύσης. Αυτή η σύνθεση φυσικών και πολιτιστικών παραγόντων οδήγησε στη μακροχρόνια και σταθερή εγκατάσταση στη συγκεκριμένη περιοχή.
