‘‘Ήδη οι σκέψεις μεταφράζονται σε τηλεφωνικά μηνύματα και τα αισθήματα ψηφιοποιούνται, σε μια ατέρμονη ψευδαισθησιακή επικοινωνία η οποία καταργεί την αφή, το βλέμμα, τις εκφράσεις, την όσφρηση: με άλλα λόγια εξισώνει τον άνθρωπο με τον υπολογιστή ─ «έξυπνο τηλέφωνο»’’, αναφέρει ο λογοτέχνης Κωνσταντίνος Μακρής.
Η συνέντευξη που παραχωρεί στον «Π» γίνεται με αφορμή την τελευταία του νουβέλα «Δικτύων Δυνάστευση» (εκδόσεις Αφή), που θα παρουσιαστεί την ερχόμενη Παρασκευή στη Λεμεσό. Στις σελίδες πραγματεύεται ένα οικείο γι’ αυτόν πεδίο - στην καθημερινότητά του άλλωστε είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής-, τη μάστιγα των ηλεκτρονικών εξαρτήσεων. Με όχημα τη μυθοπλασία ο συγγραφέας φωτίζει το θέμα σε όλες του τις πτυχές. Ραβδοσκοπεί σε σημεία της καθημερινότητας μας, όπου η ζωή του ανθρώπου διολισθαίνει σε τεχνητούς – επίπλαστους, ηλεκτρονικούς κόσμους. Την ίδια ώρα η κριτική σκέψη, η ζητούμενη ασπίδα προστασίας, απειλείται από την παγίδα της «ευκολίας», η οποία, τονίζει και στη συνέντευξη, ταλανίζει την εποχή μας. Ένα βιβλίο – γροθιά στο στομάχι, το οποίο μας καλεί να εκτιμήσουμε καλύτερα την αξία του φυσικού - απτού μας κόσμου.
-H νουβέλα εκτυλίσσεται στο διάστημα των 20 περίπου χρόνων της ζωής του ήρωα, του Αλέξανδρου. Με το ερχομό του στη ζωή καλωσορίζεται από τον κόσμο των δικτύων, δηλαδή των «μου αρέσει» και των κοινοποιήσεων, ενώ σταδιακά ο ίδιος, όπως και οι άνθρωποι γύρω του, εγκλωβίζεται όλο και περισσότερο σε τεχνητούς κόσμους, στο «λαβύρινθο των οπτικών ινών». Στην ουσία τι κάνεις εδώ; Προβλέπεις ένα μέλλον ή παρουσιάζεις μια πτυχή του παρόντος, που ενδεχομένως να διαφεύγει της αντίληψης πολλών από εμάς;
Στην ουσία εισηγούμαι και τα δύο. Τόσο το παρόν, η ενασχόληση, η καταβύθιση σε τεχνητούς – επίπλαστους, ηλεκτρονικούς κόσμους είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο της εποχής— αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις α-κοινωνικές παρέες των καφετεριών και των χώρων εστίασης για να το διαπιστώσει. Δεν ομιλώ μόνο για νέους σε ηλικία. Αυτό το φαινόμενο σχεδόν να μην κάνει διακρίσεις στις μέρες μας. Όπως λέει κι ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ένας από τους πρώτους πατέρες της ορθοδοξίας: Κόλαση είναι το να μην βλέπεις το πρόσωπο του άλλου. Η ακοινωνησία. Κι αυτή η ακοινωνησία παίρνει μορφή επίπλαστη, κάνοντάς μας να νοιώθουμε κοινωνοί όσο είμαστε σε σύνδεση με τον κυβερνοχώρο. Το σκοτάδι όμως της αποξένωσης, γίνεται πιο έντονο στην έλλειψη δικτύου.
Την ίδια ώρα το μέλλον προδιαγράφεται ζοφερό αν δεν αντιληφθούμε στο πετσί μας όσα ανέφερα. Ήδη οι σκέψεις μεταφράζονται σε τηλεφωνικά μηνύματα και τα αισθήματα ψηφιοποιούνται, σε μια ατέρμονη ψευδαισθησιακή επικοινωνία η οποία καταργεί την αφή, το βλέμμα, τις εκφράσεις, την όσφρηση: με άλλα λόγια εξισώνει τον άνθρωπο με τον υπολογιστή ─ «έξυπνο τηλέφωνο». Οι τεχνητοί κόσμοι πολλαπλασιάζονται ραγδαία και η ουσιαστική πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, είναι το αντίδοτο σ’ αυτή την ύπουλη επιδημία η οποία τεντώνεται επικίνδυνα σε κανονικότητα.
-Οι ενέσιμες γνώσεις είναι «πανταχού παρών» στο αφήγημά σου. Τι αντιπροσωπεύουν στη ζωή μας;
Οι ενέσιμες γνώσεις αποτελούνε το ποθητό αποτέλεσμα μιας ακραιφνούς καπιταλιστικής έκφρασης κι εξίσωσης του ανθρώπου με τη μηχανή. Είναι το τέλμα. Ο άκρατος φασισμός της γνώσης. Μπορεί να αποτελεί κασσανδρικό προμήνυμα, μα δεν παύει να υφίσταται ως μια σοβαρή εξελικτική διαδικασία. Θα έλεγα πως αποτελούν μια αρνητικά ιδανική κατάσταση, στην οποία για χάριν της ευκολίας η οποία μαστίζει την εποχή μας (κι η ευκολία είναι μεγάλη παγίδα), ο άνθρωπος εμβολιάζεται με γνώσεις οι οποίες δεν τον προστατεύουν μα τον δηλητηριάζουν. Του αποστερούν εντελώς την δυνατότητα κριτικής σκέψης. Αυτό δεν είναι άλλωστε το ζητούμενο της παπαγαλίας η οποία τόσο εντέχνως καλλιεργείται συστηματικά εδώ και χρόνια; Η κριτική σκέψη ήταν ανέκαθεν επικίνδυνη κι η καταστολή της υφέρπει και ποτίζει τα κόκαλα κάθε κοινωνικής συνθήκης.
‘‘Είναι πολύ μπανάλ στις μέρες μας και μόνο η σκέψη να διαβάζει κανείς. Η γνώση θα μου πείτε; Η γνώση πια διοχετεύεται ενέσιμα. Δεν είναι ανάγκη να σκεφτόμαστε. Μη σκέφτεστε. Ιδού το σλόγκαν της εποχής μας. Πάνω σ’ αυτή τη βάση θεσπίστηκε και χτίστηκε η σημερινή υπερτεχνολογική μας κοινωνία. Οι ενέσιμες γνώσεις έλυσαν τα χέρια της επιστήμης’’. Απόσπασμα από το βιβλίο.
-Κάθε φορά που ο ήρωάς σου τρώει τα μούτρα του καταφεύγει στην ανάγνωση βιβλίων. Θα μπορούσε να ήταν μία λύση, πιστεύεις, απέναντι στα προβλήματα του ψηφιακού κόσμου που περιγράφεις;
Το καλό βιβλίο είναι πάντα μια καταφυγή. Περιέχει την αίσθηση της αφής, της όσφρησης, της ενατένισης πάνω και μέσα από τις σελίδες του και καλλιεργεί τη φαντασία και τη συναισθηματική συμπόρευση ενίοτε. Ένα λογοτέχνημα το κάνει τούτο. Ένα ιστορικό βιβλίο μπορεί να δώσει διδάγματα. Δεν ομιλώ για την πληροφορία. Η πληροφορία λειτουργεί σαν καταιγίδα στις μέρες μας και χρησιμοποιείται πανταχόθεν. Λέω για την συναισθηματική και νοητική συμπόρευση. Για τα διδάγματα και τα μαθήματα τα οποία παίρνει ο ευλαβής αναγνώστης από εκείνους τους πνευματικούς ανθρώπους οι οποίοι ενστάλαξαν σε ώρες συμπαντικής μέθης σε μελάνι και χαρτί. Είναι τα ταξίδια εκείνα που κάνουμε μέσα από το βιβλίο τα οποία μας πλουτίζουν. Δεν έχει να κάνει με χρησιμοθηρία. Έχει να κάνει με τροφή του νου και της καρδιάς. Κι όσο πιο ποιοτική είναι, τόσο το καλύτερο. Ο ψηφιακός κόσμος συρρικνώνεται κάθε φορά που η επένδυσή μας δεν του ανήκει.
-Ποια είναι η άποψή σου για τους τρόπους αντιμετώπισης ηλεκτρονικών εξαρτήσεων στην Κύπρο;
Είναι ευτυχές το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί το πρόγραμμα απεξάρτησης «Ηλέκτρα» το οποίο περιθάλπει ηλεκτρονικό-εξαρτημένους. Μπορεί να μην είναι ευρύτατα διαδεδομένο, μα υπάρχει. Ο ηλεκτρονικός τζόγος, η εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και η παιδοφιλία η οποία διαχέεται στον κυβερνοχώρο, είναι φαινόμενα τα οποία αντιμετωπίζονται θεραπευτικά μέσα από το πρόγραμμα αυτό. Είναι καλό εδώ να αναφέρουμε ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ήδη αναγνωρίσει την εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ως ασθένεια, θέτοντας μάλιστα και συγκεκριμένα σχετικά διαγνωστικά κριτήρια τα οποία λειτουργούν ως μπούσουλας και κώδικας επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών ψυχικής υγείας. Βάσει της εμπειρίας μου ως ψυχολόγος- ψυχοθεραπευτής, θα έλεγα πως το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό στον τόπο μας και χρήζει ευαισθητοποίησης η οποία να ξεκινά από το σπίτι, να πορεύεται στο σχολικό πλαίσιο και να αγκαλιάζει ευρύτερα τους κοινωνικούς θεσμούς. Δυστυχώς, εν πολλοίς, δεν ζούμε πια στην εποχή της αλάνας και του παιχνιδιού έξω από το σπίτι, αλλά στην εποχή του εθελούσιου περιορισμού ο οποίος μπορεί να λειτουργεί κατευναστικά για τους γονείς, για παράδειγμα, μα επιφέρει συνθήκες α-κοινωνικότητας για τα παιδιά και όχι μόνο.
‘‘Είναι τα ταξίδια εκείνα που κάνουμε μέσα από ένα βιβλίο τα οποία μας πλουτίζουν. Δεν έχει να κάνει με χρησιμοθηρία’’, αναφέρει στον «Π» ο Κωνσταντίνος Μακρής.
-Στο βιβλίο δε διστάζεις να αποκαλέσεις την ψυχιατρική «σύγχρονο Προκρούστη». Τι θα αντιπρότεινες;
Όταν ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ολιστικά, μα θεωρείται απλά ως ένα ον του οποίου τις εγκεφαλικές χημικές αντιδράσεις μπορείς να αλλάξεις μόνο με χάπια, τότε, ναι, μπορεί η ψυχιατρική να λειτουργήσει όχι μόνο ως Προκρούστης, μα και ως καταστολέας εκφράσεων και συμπεριφορικών – συναισθηματικών εκδηλώσεων, οι οποίες εκπέμπουν τα δικά τους, σημαντικά μηνύματα. Σε καμία περίπτωση δεν είμαι εναντίον της ψυχοφαρμακολογίας. Σ’ αυτό θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Απλά, λόγω και της ειδίκευσής μου, αλλά και της γενικότερης βιοθεωρίας μου, η οποία στην ουσία είναι ιατροφιλοσοφική, θεωρώ ότι ο καλός θεράπων, οφείλει να είναι πάνω απ’ όλα άνθρωπος και να μην λειτουργεί μόνο συμπτωματοκεντρικά, μα να αντιμετωπίζει τον άνθρωπο πολύπλευρα και ολιστικά. Σε όλες του δηλαδή τις διαστάσεις.
-Ένα τέτοιο θέμα θα μπορούσες να το αγγίξεις και γράφοντας ένα δοκίμιο ή ένα επιστημονικό άρθρο, με τη ιδιότητα του ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή. Με τη λογοτεχνία, πιστεύεις, ο κόσμος δίνει στα προβλήματα τη δέουσα προσοχή;
Η ψυχολογία είναι επιστήμη, με την έννοια του πειράματος και της απόδειξης. Εδώ δεν κάνω κανένα πείραμα. Προσπαθώ να χαρτογραφήσω την εποχή μας και ίσως- ίσως, ένα μέλλον το οποίο προδιαγράφεται. Θεωρώ πως η ποίηση και η πεζογραφία είναι υπερβατικές τέχνες. Γι’ αυτό και πιο εύγλωττα μπορούν να πουν και πιο γρήγορα μπορούν να φτάσουν στην ουσία των πραγμάτων. Τα υπαρξιακά ζητήματα δεν μπορούν να λυθούν ούτε να εξαντληθούν μέσα από εγχειρίδια πρακτικής, ούτε μέσα από καταστρεπτικές - ισοπεδωτικές και μη εξατομικευμένες «αυτοβοήθειες». Αυτά είναι απόνερα ενός συστήματος που επιδιώκει το εύκολο και το εύπεπτο. Προσωπικά και σαν θεράπων και σαν άνθρωπος αντιστρατεύομαι τα συγκεκριμένα. Ο άνθρωπος αν δεν ταυτιστεί, αν δεν παρασυρθεί ψυχή τε και καρδία στον βυθό της ενδοσκόπησης, δεν μπορεί να επιφέρει αλλαγές, ούτε προς τα μέσα, ούτε προς τα έξω. Θεραπεία θα πει επανάσταση. Αλλαγή εσωτερική η οποία διαφοροποιεί τη θεώρηση, τη στάση και την ατομική μα και τη συλλογή, με γνώμονα ένα πιο ανθρώπινο, πιο ελεύθερο και νοηματικά πληρέστερο βίο.
*Η παρουσίαση του βιβλίου του λογοτέχνη Κωνσταντίνου Μακρή με τίτλο «Δικτύων Δυνάστευση» (εκδόσεις Αφή) θα γίνει την ερχόμενη Παρασκευή 6 Μαρτίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγίου Αθανασίου (Παλαιό Δημοτικό Σχολείο) στις 19.30. Ομιλητές θα είναι οι:
Δρ. Κυριάκος Πλατρίτης. Διδάκτωρ Ψυχολογίας, Διευθυντής Σπουδών Κυπριακού Ινστιτούτου Ψυχοθεραπείας. Ανδρέας Βερναρδής: Ποιητής, Μουσικός Παραγωγός στο Κανάλι 6. Χαιρετισμό θα απευθύνει ο εκδότης, Μίμης Σοφοκλέους, Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου - Μουσείου Δήμου Λεμεσού.
Την εκδήλωση στηρίζει η Λέσχη Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ. Προγραμματίζονται παρουσιάσεις και σε Λευκωσία, Λάρνακα, Πάφο, Αθήνα.
