Έναν χρόνο μετά το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού στην Κύπρο - Τα συν και τα πλην της πανδημίας

 

Ήταν 9 Μαρτίου όταν για πρώτη φορά το Υπουργείο Υγείας ανακοίνωνε πως η πανδημία του κορωνοϊού έχει εξαπλωθεί και στην Κύπρο. Τα δύο πρώτα κρούσματα έκαναν την εμφάνισή τους και μια εβδομάδα μετά ανακοινώνεται το πρώτο lockdown, ενώ πριν φτάσουμε στο τέλος Μαρτίου είχαμε και τον πρώτο θάνατο. Από εκείνη την ημέρα έχουμε συνολικά 35 χιλιάδες κρούσματα στην Κύπρο, ενώ οι θάνατοι ξεπέρασαν τους 220. Έναν χρόνο μετά την εξάπλωση του ιού γίναμε πιο έμπειροι, ξεκίνησαν οι εμβολιασμοί, ο κορωνοϊός δυστυχώς αποτελεί μέρος της ζωής μας, χάνουμε συνανθρώπους μας, μάθαμε την τηλεκπαίδευση ή την τηλεργασία, δοκιμάσαμε τις αντοχές μας και το σύστημα υγείας μας, ενώ πολλοί συνάνθρωποί μας έχουν χάσει τη δουλειά τους και δεν ξέρουμε ποιες θα είναι οι ακριβείς οικονομικές επιπτώσεις όταν τελειώσει η πανδημία. Σε μια κρίση που ξεσπά ξαφνικά δεν υπάρχουν ποτέ μόνο θετικά ή μόνο αρνητικά, γι' αυτό και επιχειρούμε μια πρώτη καταγραφή των όσων έχουμε ζήσει έναν χρόνο από την εμφάνιση των δύο πρώτων κρουσμάτων στην Κύπρο.

Είμαστε ήδη στο στάδιο του εμβολιασμού

Όταν εξαπλώθηκε η πανδημία δεν ήταν σίγουρο ότι θα είχαμε σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα ένα εμβόλιο. Σύμφωνα με τον Νικόλα Διέτη, καθηγητή Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, ένα φάρμακο σε μη έκτακτες συνθήκες απαιτεί περίπου 12-15 χρόνια ερευνητικές μελέτες μέχρι να πάει από την αρχική ιδέα στην κλινική. Από αυτά τα χρόνια, η μεγαλύτερη περίοδος αφιερώνεται στο προ-κλινικό στάδιο της ανακάλυψης και της έρευνας (δηλαδή στο ερευνητικό εργαστήριο, πριν δοκιμαστεί το φάρμακο στον άνθρωπο). Και ο χρόνος αυτός είναι απαραίτητος, αφού μιλάμε για μια νέα ανακάλυψη ή εφεύρεση που απαιτεί πολλή προσπάθεια για να απαντηθούν αναρίθμητα ερωτήματα. Την τελευταία δεκαετία όμως οι επιστήμονες άρχισαν να εφαρμόζουν μια νέα τακτική: να μελετάνε παλαιά φάρμακα για νέες ασθένειες. Τα εμβόλια ανακαλύφθηκαν και βγήκαν στον ελάχιστο χρόνο που μπορούσε αυτό να γίνει εφικτό χωρίς να γίνουν συμβιβασμοί σε θέματα ασφάλειας, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη της μεγάλης πλειονότητας του κόσμου στην επιστήμη και στον ορθολογισμό. Την ίδια στιγμή χάρη στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέραμε να έχουμε στην Κύπρο ικανοποιητικό αριθμό εμβολίων, με τις θετικές προβλέψεις του Υπουργείου Υγείας να λένε πως μέχρι το καλοκαίρι θα έχουμε εμβολιάσει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η εμπιστοσύνη μας στη μεγάλη μας πατρίδα που είναι η ΕΕ. Αυτή τη στιγμή η Κύπρος και η ΕΕ έχουν 3 διαφορετικά διαθέσιμα εμβόλια, ενώ αναμένεται να εγκριθεί το 4ο μέσα στον Μάρτιο και το 5ο & το 6ο μέχρι τέλη Μαΐου. Προτεραιότητα του Υπουργείου Υγείας μέσα από το εμβολιαστικό πλάνο είναι να προστατευθούν οι υψηλού ρίσκου ομάδες του πληθυσμού, αφού όπως προκύπτει από μελέτη του Κέντρου Δημόσιας Υγείας της Σκωτίας τα αποτελέσματα από σχεδόν 1,5 εκατ. εμβολιασμούς έδειξαν ότι μία δόση των εμβολίων της Pfizer και της ΑstraΖeneca είναι αποτελεσματική και μειώνει σημαντικά τις εισαγωγές στα νοσοκομεία. Οι παραλαβές των δόσεων όλων των εμβολίων από τη χώρα μας υπερβαίνουν κατά πολύ το 100% του πληθυσμού μας διότι ο αριθμός των δόσεων που έχει συμφωνήσει η ΕΕ για αυτά τα εμβόλια είναι 2,4 δισ. δόσεις, ενώ ο πληθυσμός της Ευρώπης είναι μόνο 450 εκατ. και άρα χρειάζεται μόνο 900 εκατ. δόσεις για να καλύψει το 100% του πληθυσμού της. Αυτό σημαίνει ότι οι δόσεις που θα δοθούν σε κάθε χώρα υπερκαλύπτουν τις ανάγκες της. Επομένως, οι μόνοι παράγοντες που θα καθορίσουν τον χρόνο κάλυψης του όποιου ποσοστού εμβολιασμού του πληθυσμού είναι ο ρυθμός παραλαβής των δόσεων και ο ρυθμός εμβολιασμού. Μέχρι στιγμής έχει εμβολιαστεί πλήρως (με 2 δόσεις) το 3% του πληθυσμού της Κύπρου.

Υπήρχε συμμόρφωση των πολιτών

Έστω και αν υπήρχαν πολλές αντιδράσεις για τα μέτρα και το lockdown, έστω και αν θεωρήσουμε πως πολλά ήταν σκληρά / άδικα ή όχι, δεν μπορεί κανείς να πει πως οι πολίτες δεν συμμορφώνονται με τα μέτρα. Από το πρώτο lockdown και τα μηνύματα, το κλείσιμο καταστημάτων, χώρων εργασίας, εργοταξίων, αεροδρομίων οι αντιδράσεις ήταν μεμονωμένες και το κοινό συμμορφώθηκε με τα μέτρα που εφαρμόζονταν από το κράτος. Ακόμη και στο δεύτερο lockdown, κατά το οποίο ήταν εμφανής η κόπωση των πολιτών, είχαμε συμμόρφωση σε πολύ υψηλά ποσοστά, με τους… Λεμεσιανούς να χαρακτηρίζονται κατά τι περισσότερο απειθάρχητοι σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Κατά μέσο όρο έχουμε κοντά στις 100 καταγγελίες σε υποστατικά τα Σαββατοκύριακα από την Αστυνομία. Δεν λειτουργούν όλα ρολόι και δεν περιμέναμε 100% συμμόρφωση από τους πολίτες, αλλά αν κρίνουμε από το γεγονός πως αντιδρούμε με το παραμικρό στο καθετί, σαφέστατα υπάρχει μέχρι στιγμής ικανοποιητικό ποσοστό συμμόρφωσης, κάτι που εκφράζεται και από την πολιτεία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αστυνομίας, από 01/01/2021 μέχρι 23/02/2021 διενεργήθηκαν συνολικά 54.216 έλεγχοι παγκύπρια, από τους οποίους προέκυψαν 6.605 καταγγελίες πολιτών και 97 καταγγελίες υποστατικών. Πρωταθλήτρια στις καταγγελίες είναι η Λεμεσός με 2.369, ακολουθεί η Λευκωσία με 1.645, ενώ από 700-800 έχουν Λάρνακα, Λεμεσός και Πάφος.

Λειτούργησε ο μηχανισμός του κράτους

Όσο κι αν θέλουμε να κατηγορήσουμε το κράτος για την ολιγωρία του, εντούτοις δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει κανείς πως ο μηχανισμός του λειτούργησε σε θετικά επίπεδα στην περίοδο της πανδημίας. Ειδικά στο πρώτο lockdown, τα συναρμόδια υπουργεία κατάφεραν να διαχειριστούν μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Μάλιστα, είναι από τις λίγες φορές που στις έρευνες που είδαν το φως της δημοσιότητας το κράτος παίρνει περισσότερες θετικές ψήφους παρά αρνητικές. Μέσα σε 25 μέρες δημιουργήθηκε μια νέα Μονάδα Εντατικής Θεραπείας από το Υπουργείο Υγείας, ενώ σε περίοδο κανονικότητας θα θέλαμε περισσότερο από έναν χρόνο συσκέψεων και άλλον έναν χρόνο επιστολών μέχρι να καταλήξουμε στο πώς θα ετοιμαστεί μια καινούργια ΜΕΘ. Πέραν τούτου, τα νοσοκομεία εξοπλίστηκαν γρήγορα και επαρκώς, ενώ ετοιμάστηκαν σωστά οι ΜΑΦ και οι ΜΕΘ, ώστε το υπουργείο να είναι σε ετοιμότητα. Το γεγονός φυσικά πως έχουμε νεκρούς δίνει τη δυνατότητα σε κάποιους να εκφράζονται αρνητικά για το Υπουργείο Υγείας, ωστόσο ουδείς μπορούσε να ξέρει με βεβαιότητα την εξέλιξη της πανδημίας, αφού ακόμη και τώρα οι μεταλλάξεις προκαλούν νέους φόβους στους επιστήμονες. Προσθέτουμε σε αυτά και το γεγονός πως το κράτος ήταν αυτό που στάθηκε αρωγός στους πολίτες με τα σχέδια υπηρεσίας που εξαγγέλθηκαν στο πρώτο κύμα της πανδημίας, ενώ Υπουργεία Εργασίας και Οικονομικών έπρεπε να επιδοτούν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού όταν παρέλυσαν τα πάντα και έκλεισαν επιχειρήσεις. Εάν έκανε κάποιος μια πρόβλεψη κατά πόσον θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε ως κράτος σε μια πανδημία, σαφέστατα όλοι θα είχαμε δώσει αρνητική απάντηση. Ωστόσο, δοκιμάστηκαν οι δυνάμεις και κυρίως τα αντανακλαστικά στα θέματα λειτουργικότητας του κράτους, το οποίο απέδειξε πως υπάρχει ένας ισχυρός δημόσιος τομέας, ανεξαρτήτως κυβέρνησης και αποφάσεων, ο οποίος μπορεί να σηκώσει το βάρος μιας απρόβλεπτης συνθήκης όπως είναι η πανδημία. Φυσικά, αξίζει να σημειωθεί πως για να έχουμε μια πλήρη εικόνα θα πρέπει να ελεγχθεί η πανδημία, οπότε θα μετρήσουμε τα κουκιά μας αν όντως λειτουργεί και ο μηχανισμός στήριξης του κράτους, ειδικά όσον αφορά την οικονομική πορεία της χώρας.

Εκ φύσεως ψυχικά ανθεκτικοί

Η πανδημία δοκίμασε και τις δυνάμεις μας ως ανθρώπων, αφού έπρεπε να μείνουμε κλεισμένοι στο σπίτι με όλες τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η απαγόρευση της ελευθερίας μας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν μπορούσε να πάει στη δουλειά του και εργαζόταν από το σπίτι, ενώ απαγορεύτηκαν οι επισκέψεις και η διασκέδαση. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Frederick, όπως ήταν αναμενόμενο επηρεάστηκε η ποιότητα ζωής του 1/3 του πληθυσμού, ενώ υπήρχε ένα 10%-20% που εμφάνισε συμπτώματα κοινωνικής δυσλειτουργίας ψυχοσωματικά στον ευρύτερο πληθυσμό. Ωστόσο, κατά τον λέκτορα Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Ψυχολογίας και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Frederick Δημήτρη Χατζηχαραλάμπους, ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ψυχικά ανθεκτικός και έχει μάθει να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις, είτε αυτές είναι η απώλεια ενός προσώπου είτε είναι μια γενικά δύσκολη κατάσταση σε ένα κράτος, όπως είναι ο πόλεμος ή η πανδημία που ζούμε αυτή την περίοδο. Από το σύνολο του πληθυσμού μόνο ένα 10%-15% κατά τον κύριο Χατζηχαραλάμπους επηρεάζεται παγκοσμίως από τις επιπτώσεις μιας δύσκολης περιόδου. Το 90% των ερωτηθέντων της έρευνας του πανεπιστημίου ανέφερε πως θεωρεί τον εαυτό του άτομο που ανακάμπτει εύκολα από τις αντιξοότητες και το 79% θεωρεί πως προσαρμόζεται εύκολα στις αλλαγές. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, κατά την περίοδο του lockdown η οικογένεια ως ευρύτερη έννοια (γονείς, αδέλφια κ.λπ.) έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο, αφού είναι ένα υποστηρικτικό δίκτυο για τον καθένα από εμάς και στηρίξαμε ο ένας τον άλλον σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που περνούμε. Σύμφωνα με την έρευνα σημαντικό ρόλο στην ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας έπαιξε και η ηλικία, με τους νεότερους να εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά και τους 40+ να έχουν περισσότερες αντοχές, ενώ διαζευγμένοι και χήροι / χήρες φαίνεται να διαχειρίζονται καλύτερα την πανδημία απ' ό,τι κάποιος ο οποίος ήταν μόνος του ή και παντρεμένος. Στην έρευνα αναφέρεται πως η κατάθλιψη είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες, ενώ σαφέστατα παίζει σημαντικό ρόλο και το εργασιακό τους υπόβαθρο, αφού είναι δεδομένο πως ένας άνεργος αντιμετωπίζει περισσότερα ψυχοσωματικά προβλήματα.

Μάθαμε την τηλεργασία

Η τηλεργασία δεν αποτελεί νέα μορφή απασχόλησης, ωστόσο, η πανδημία την έφερε στο προσκήνιο, αφού υποχρεωτικά επιβλήθηκε σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέσω των υπουργικών διαταγμάτων που εκδίδονται βάσει του περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμου. Είναι πλέον διαδεδομένη και επειδή αποτέλεσε διέξοδο για την εύρυθμη λειτουργία επιχειρήσεων λόγω των περιορισμών που επίσης επιβλήθηκαν, του αυτοπεριορισμού και της ανάγκης παροχής διευκολύνσεων σε εργαζομένους εξαιτίας του κορωνοϊού. Εξ ανάγκης προέκυψε και θέμα ρύθμισής της και διαχείρισης αρκετών ζητημάτων που προκύπτουν λόγω της διεύρυνσης της εξ αποστάσεως εργασίας. Η τηλεργασία θα αποτελέσει το όχημα για ομαλή μετάβαση στο διαμορφούμενο εργασιακό πεδίο που σηματοδοτεί η ψηφιοποίηση της οικονομίας. Μέχρι να ρυθμιστεί και να δείξει τα… δόντια της εργοδοτικής πλευράς (λιγότερο κόστος, χαμηλότεροι μισθοί), μάθαμε πως ο συνδυασμός της οικογενειακής ζωής με την τηλεργασία είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος εργασίας. Η τηλεργασία μας έδωσε τον χρόνο να ζήσουμε περισσότερο με την οικογένειά μας, ενώ πλέον δεν είμαστε τόσο τεχνολογικά αναλφάβητοι όσο ήμασταν προ πανδημίας. Και ένας σωστός συνδυασμός τηλεργασίας και εργασίας ίσως να μπορέσει να μας δώσει περισσότερο ποιοτικό χρόνο.

Φυσικά, αξίζει να σημειωθεί πως η τηλεργασία έχει και τα αρνητικά της, αφού δεν έχει καθοριστεί ακόμη ένα σωστό νομικό πλαίσιο που θα προστατεύει τον εργαζόμενο. Παρά το ότι ήταν ένα αναγκαίο μέτρο προστασίας, δεν ήταν λίγοι αυτοί που υπέστησαν με βίαιο τρόπο τις επιπτώσεις της τηλεργασίας, αφού εργοδότες άδραξαν την ευκαιρία να επεκτείνουν τα ωράρια και τις ημέρες εργασίας, καταργώντας παράλληλα τις υπερωρίες και μειώνοντας τις ημέρες ασθενείας ή απουσίας λόγω κωλύματος. Ακόμη, μειώθηκαν τα έξοδα των εργοδοτών τα οποία μετακύλισαν στις πλάτες των εργαζομένων, ενώ οδυνηρές ήταν οι ψυχικές και σωματικές συνέπειες στους εργαζόμενους, ενώ γυναίκες, δε, υπέστησαν ένα επιπλέον βάρος, καθώς κλήθηκαν να συνδυάσουν την τηλεργασία με άλλες δραστηριότητες που, ελέω πατριαρχίας, θεωρούνται δική τους υποχρέωση. Έτσι οξύνθηκε ακόμη περισσότερο η εκμετάλλευση των γυναικών και η ανισότητα των φύλων. Ιδιαίτερα επικίνδυνο, όμως, είναι και το φαινόμενο της αποξένωσης των εργαζομένων, γι' αυτό και η τηλεργασία θα πρέπει να ρυθμιστεί για να λειτουργεί προς όφελος και των δύο μερών.

Κάθε θάνατος μια χαμένη μάχη

Ένα μικρό χωριό χάθηκε στον έναν χρόνο που πέρασε από την πανδημία. 232 συμπολίτες μας χάθηκαν με τελική αιτία τη νόσο COVID-19 σε αυτόν τον δύσκολο έναν χρόνο που έχουμε περάσει. Και σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς θετική μια πανδημία όταν υπάρχουν νεκροί, έστω και αν αμφισβητείται από τους απανταχού συνωμοσιολόγους η τελική αιτία θανάτου ενός συνανθρώπου μας που πεθαίνει. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, το 67% των θανόντων είναι άντρες και το 33% γυναίκες, ενώ ο μέσος όρος ηλικίας των νεκρών από την ασθένεια είναι τα 79 έτη. Συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης η Κύπρος έχει χαμηλό ποσοστό θνητότητας, ωστόσο κάθε φορά που πεθαίνει ένας συνάνθρωπός μας είναι μια χαμένη μάχη με τον κορωνοϊό. Ειδικά αν σκεφτεί κανείς και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πεθαίνει ένας άνθρωπος από τη νόσο, με τους συγγενείς να μην μπορούν να τον επισκεφθούν και τους γιατρούς να δίνουν μάχη μέχρι την τελευταία στιγμή.

Οι σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις

Η ύφεση-σοκ, η βουτιά του τουρισμού, η αλλαγή του επενδυτικού τοπίου αλλά και ο ωκεανός ρευστότητας και στήριξης που διοχετεύθηκε από την πλευρά της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής διεθνώς ήταν μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης, η οποία ακόμα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, με τον «σύμμαχο» που λέγεται εμβόλια ωστόσο να μην έχει δώσει ένα πρώτο χρονοδιάγραμμα για το «πότε» θα μπορούσε να ελεγχθεί και να επιτρέψει τη μερική επιστροφή στη νέα κανονικότητα, η οποία σίγουρα δεν θα μοιάζει με αυτήν που ξέραμε πριν 12 μήνες. Χωρίς αμφιβολία, οι τελευταίοι 12 μήνες αποτελούν ένα σημαντικό κεφάλαιο στη χρηματοοικονομική ιστορία και θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για πολλές δεκαετίες στη συνέχεια. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου («Parlemeter 2020»), το 58% πιστεύει ότι η οικονομία θα βρίσκεται σε χειρότερη θέση σε έναν χρόνο από σήμερα και το 24% πιστεύει ότι θα είναι στην ίδια κατάσταση. Το αντίστοιχο μέσο ποσοστό στην Ευρώπη των «27» είναι 5 μονάδες χαμηλότερο (53%). Ήδη η πανδημία έδειξε τα δόντια της, αφού τα πραγματικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι η συρρίκνωση του ΑΕΠ στην Κύπρο για όλο το 2020 είναι της τάξης του 5,1%, σημαντικά μικρότερη από τις όποιες προβλέψεις είχαν γίνει κατά τη διάρκεια του έτους, ενώ κατά την Κομισιόν οι εισπράξεις από τον τουρισμό μειώθηκαν κατά 85% το 2020. Οι πολίτες ανησυχούν και στηρίζουν περισσότερο τις ελπίδες τους στη βοήθεια που θα προκύψει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πάντως, δεν φαίνεται να γλυτώνουμε το κλείσιμο επιχειρήσεων και ένα τσουνάμι ανεργίας, το οποίο θα προκύψει όταν η Κύπρος επιστρέψει στην κανονικότητα. Και τα παγκόσμια στοιχεία δείχνουν το τι έρχεται στη χώρα μας: Οι νέοι ακραία φτωχοί παγκοσμίως ως αποτέλεσμα της πανδημίας εκτιμάται ότι κυμαίνονται μεταξύ 119 και 124 εκατομμυρίων το 2020, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ θα αγγίξουν τα 150 εκατ. το 2021.

Οι συνωμοσίες κάνουν θραύση

Είναι ο κορωνοϊός επινόηση των ΜΜΕ, της φαρμακοβιομηχανίας ή των Κινέζων; Όλα γίνονται για το 5G; (Στο 3G δεν κολλάς, στο συν 2G κολλάς). Τα κάνει όλα ο Bill Gates που ελέγχει από τη θεία στο Κολόσσι μέχρι την κυρία που πίνει τον καφέ της στις ακτές του Παναμά; Ή όλα γίνονται για να σταματήσει να υπάρχει η θρησκεία μας (όποια κι αν είναι αυτή) και να μας κάνουν άθεους; Ή γίνονται τα πάντα για να μας ελέγχουν και να μας παρακολουθούν; Περισσότερες από 2.300 διαφορετικές ανυπόστατες φήμες και θεωρίες συνωμοσίας ανά τον κόσμο σχετικά με τη νόσο COVID-19 φαίνεται πως υπάρχουν σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν στην εξάπλωση των ψευδών ειδήσεων, ενώ το γεγονός πως ο καθένας μπορεί να ποστάρει το οτιδήποτε οδηγεί τους πολίτες σε ακόμη πιο επικίνδυνα μονοπάτια. Άλλωστε είναι η πρώτη φορά που μια πανδημία είναι σε εξέλιξη στην εποχή των social media και η πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση ενέτεινε το κύμα των αντιεμβολιαστών και συνωμοσιολόγων. Στην Κύπρο, στον έναν χρόνο της πανδημίας είδαμε ανθρώπους να διαδηλώνουν για τα lockdowns στη Λεμεσό, να καταστρέφονται κεραίες των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, ενώ υπήρχαν και μπροστάρηδες των θεωριών συνωμοσίας επιστήμονες που έπιασαν στο πρώτο lockdown στασίδι στις τηλεοπτικές εκπομπές. Χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Κοινωνικό Παρατηρητήριο για την Παραπληροφόρηση και την Ανάλυση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (SOMA) έχει ενώσει τις δυνάμεις όλων των μελών του προκειμένου να καταρριφθούν κάθε λογής μύθοι. Και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες η αφήγηση της παραπληροφόρησης ακολουθεί τέσσερις διακριτούς άξονες: ότι τα εμβόλια δεν έχουν δοκιμαστεί αρκετά ώστε να είναι ασφαλή, ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας των εμβολίων, ότι τα εμβόλια έχουν σοβαρές παρενέργειες και, τέλος, ότι τα εμβόλια μπορούν να τροποποιήσουν το DNA μας. Η επιστημονική κοινότητα κάνει από τότε αγώνα να απαντήσει.