Τις διεργασίες σε σχέση με την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού θέτει σε περίοπτη θέση η ειδική έκθεση Μπορέλ/Κομισιόν για τις σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας. Στο περιεχόμενο της έκθεσης και στην ανασκόπηση που επιχειρείται από πλευράς του ύπατου εκπροσώπου της ΕΕ καταγράφονται ιδιαίτερα θετικές αναφορές για το Κυπριακό αλλά και για τις μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας στο παραλιακό μέτωπο της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου. Ο Μπορέλ μάλιστα σε χθεσινές του δηλώσεις μετά το πέρας του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων στις Βρυξέλλες χαρακτήρισε τη στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό ένα από τα τέσσερα ορόσημα τα οποία θα παρακολουθεί η ΕΕ ενόψει των αποφάσεων μέχρι το καλοκαίρι. Συγκεκριμένα, καθόρισε τέσσερα ορόσημα προς αυτήν την κατεύθυνση: τις επαφές Απριλίου και όχι μόνο στο Κυπριακό, τις διερευνητικές επαφές Αθήνας - Άγκυρας, τις εξελίξεις στη Λιβύη και τα δεδομένα στο εσωτερικό μέτωπο στην Τουρκία. Ως εκ τούτου, φαίνεται να δίνεται μια περίοδος χάριτος στην Τουρκία μέχρι τον Ιούνιο. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε από πλευράς Μπορέλ και στα εσωτερικά ζητήματα στην Τουρκία, καθώς στις δηλώσεις του μίλησε για τον πόλεμο που γίνεται από πλευράς κυβέρνησης στην Άγκυρα προς το κόμμα HDP αλλά για την απόφαση Ερντογάν να αποχωρήσει από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης η χώρα του. Οι υπουργοί Εξωτερικών των κρατών μελών της ΕΕ καθόρισαν την έκθεση Μπορέλ ικανοποιητική βάση για τις συζητήσεις που θα γίνουν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την ερχόμενη Πέμπτη. Το γεγονός ότι το Συμβούλιο θα γίνει μέσω τηλεδιάσκεψης απομακρύνει το ενδεχόμενο υιοθέτησης επίσημων συμπερασμάτων, χωρίς να αποκλείεται να υιοθετηθεί τελικά κοινή δήλωση γύρω από το ζήτημα. Χθες άλλωστε ο ύπατος εκπρόσωπος είχε επικοινωνία και με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου στον οποίο μετέφερε τα όσα συζητήθηκαν για την Τουρκία στο ΣΕΥ, ενώ θα μεταφέρει και τις αντιδράσεις της Άγκυρας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Ναι μεν, αλλά...
Κατά γενική ομολογία οι αναφορές στο Κυπριακό είναι πολύ σημαντικές στην έκθεση, κυρίως ενόψει των πολυαναμενόμενων εξελίξεων του Απριλίου στη Γενεύη. Παρ' όλα αυτά, δεν μπορούμε παρά να καταγράψουμε πως οι όποιες αναφορές δεν συνοδεύονται και από συγκεκριμένες ενέργειες αν η Τουρκία δεν ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τόσο στο Κυπριακό όσο και στο θέμα των Βαρωσίων. Συγκεκριμένες πρόνοιες για πιθανή, μελλοντική λήψη περιοριστικών μέτρων υπάρχουν μόνο όμως σε περίπτωση επιστροφής της Άγκυρα σε παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου στην κυπριακή ΑΟΖ το επόμενο διάστημα. Σε σχέση με Βαρώσια και Κυπριακό δεν υπάρχει καμία ένδειξη του τι θα πράξει η ΕΕ αν δεν είναι θετική η στάση της Τουρκίας. Αυτή η προσέγγιση είναι όμως και η αναμενόμενη, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, καθώς από τη μία οποιαδήποτε άλλη δέσμευση θα «κλείδωνε» εκ των προτέρων τα κράτη μέλη σε μια συγκεκριμένη αντίδραση. Παράλληλα, πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν πως αυτή η στάση τηρείται και με τη λογική να μείνει δεσμευμένη η κυβέρνηση στην επιδίωξη λύσης στο Κυπριακό και συμβιβασμού με την τ/κ πλευρά.
Ωστόσο, όπως είπαμε, οι αναφορές έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς η έκθεση καταγράφει μεταξύ άλλων πως «η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία συνεχίζει να οδηγεί στο μπλοκάρισμα διαφορετικών οδών συνεργασίας», ενώ στέλνει σαφές μήνυμα στην Άγκυρα λέγοντας πως «η ομαλοποίηση των σχέσεων ΕΕ - Τουρκίας θα παραμείνει εξαιρετικά απαιτητική εάν δεν υπάρξει λύση στο Κυπριακό». Η έκθεση Μπορέλ χαρακτηρίζει την επίλυση του Κυπριακού βασικό στοιχείο των ισχυρών διαφωνιών της Τουρκίας με την ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο. Καταγράφει επίσης τη στήριξη της ΕΕ στην πρωτοβουλία του γ.γ. του ΟΗΕ για ταχεία επανέναρξη συνομιλιών ενώ αναφέρεται στα Βαρώσια λέγοντας πως ζήτησαν από την Τουρκία να αντιστρέψει τη μονομερή της δράση. Η Ένωση συνεχίζει να στηρίζει άλλωστε λύση στο πλαίσιο του ΟΗΕ, στη βάση των ψηφισμάτων του ΣΑ του ΟΗΕ, όπως επίσης και στις αρχές της ΕΕ. Αποδίδει δε την επιδείνωση των σχέσεων ΕΕ - Τουρκίας τα τελευταία χρόνια σε μεγάλο βαθμό στις τουρκικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο, «αμφισβητώντας τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στις θαλάσσιες ζώνες της και την απότομη αύξηση των προκλητικών ενεργειών της Τουρκίας κατά της Ελλάδας». Η συζήτηση θα συνεχιστεί στο επίπεδο των ηγετών, οι οποίοι θα καθορίσουν το πλαίσιο της πολιτικής σε σχέση με τα επόμενα βήματα στις ευρωτουρκικές σχέσεις.
«Αποδεχθήκαμε πολιτική ισότητα»
Αφού τόνισε πως περιμένει «μέτρα μαστίγια» για την παρακολούθηση της συνέπειας της Τουρκίας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξέφρασε τη θέση πως από το 1991 η ε/κ πλευρά έχει αποδεχθεί την πολιτική ισότητα. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης επισήμανε πως δεν τίθεται ζήτημα να του ζητούν κάποιοι να αποδεχθεί την πολιτική ισότητα, καθώς το έπραξε και στο Κραν Μοντανά, πάντα στη βάση του τι καταγράφεται στο ψήφισμα 716 του 1991, όπως είπε. Υπεραμύνθηκε της παρουσίας Τάσου Τζιωνή στη διαπραγματευτική ομάδα, λέγοντας πως με τις θέσεις που εκφράζουν τα μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας βοηθούν την ε/κ πλευρά να αποφύγει τους κινδύνους που θα βρεθούν ενώπιόν της, ενώ τόνισε πως δεν υπάρχει λόγος να αποπεμφθεί ο κ.Τζιωνής. Από την πλευρά του ο γ.γ. του ΑΚΕΛ σχολιάζοντας τις δηλώσεις Αναστασιάδη έστειλε το μήνυμα πως ο Πρόεδρος σε σχέση με την πολιτική ισότητα συγχύζει όποιον τον ακούει, ειδικά «όταν λέει στους Τουρκοκύπριους ότι δεν δέχεται τη σύγκλιση που υπάρχει για μια θετική ψήφο στο Υπουργικό Συμβούλιο παρά μόνο για τα ζητήματα τα οποία τους ενδιαφέρουν, εξαιρώντας μάλιστα το φυσικό αέριο από αυτά». Έκανε επίσης λόγο και για κοροϊδία.
Οι διεργασίες πάντως ενόψει της «5+1» συνεχίζονται καθώς χθες η Τζέιν Χολ Λουτ είχε στην Άγκυρα συνάντηση με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος της μετέφερε τη θέση ότι «μια βιώσιμη και ρεαλιστική λύση προς όφελος όλων των μερών στην Κύπρο είναι η συνεργασία που βασίζεται στην κυρίαρχη ισότητα των δύο κρατών». Η ε/κ πλευρά δεν αποδέχεται σε καμία περίπτωση ένα τέτοιο ενδεχόμενο συζήτησης επί αυτής της προσέγγισης, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να τονίζει πως στόχος του είναι να συμβάλει εποικοδομητικά στην άτυπη συνάντηση στη Γενεύη, όπως έπραξε και στο Κραν Μοντανά, σύμφωνα με τον ίδιο. Η Λουτ αναμένεται να επανέλθει στο νησί αρχές Απριλίου για νέες επαφές ενόψει της άτυπης συνάντησης.
Οδικός χάρτης Μπορέλ για την Τουρκία
Είτε ληφθούν τελικές αποφάσεις σε σχέση με τα ευρωτουρκικά στο επικείμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, είτε αυτές παραπεμφθούν τελικά για τον ερχόμενο Ιούνιο, η έκθεση Μπορέλ, όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελεί καθοριστικό και δεσμευτικό παράγοντα όπως και τη βάση των όποιων αποφάσεων στο εν λόγω ζήτημα. Ως εκ τούτου πέραν της περιγραφής της γενικής εικόνας σε σχέση με τη στάση της Άγκυρας σε συγκεκριμένα ζητήματα (βλ. Βαρώσια, Κυπριακό), καλό είναι να αποσαφηνιστεί το τι αποτελεί προϋπόθεση για επιβολή κυρώσεων και τι προϋπόθεση για θετική ατζέντα.
Περιοριστικά μέτρα προτείνονται αν η Τουρκία δεν προχωρήσει εποικοδομητικά στην ανάπτυξη μιας πραγματικής εταιρικής σχέσης με την ΕΕ, αλλά επιστρέψει σε ανανεωμένες μονομερείς ενέργειες ή προκλήσεις κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, με σκοπό να προκαλέσει ζημία στα συμφέροντα της ΕΕ και των κρατών μελών της, ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο (μέχρι τώρα πλαίσιο μέτρων υπάρχει μόνο για παράνομες ενέργειες σε επίπεδο ερευνητικών-γεωτρητικών ενεργειών στην ΑΟΖ με προσθήκη πρόνοιας και για Ελλάδα):
- Πρόσθετες καταχωρίσεις προσώπων
- Να εξεταστεί το ενδεχόμενο συμπερίληψης νομικών προσώπων στις καταχωρίσεις
- Περιορισμοί σε σχέση με δράσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων
- Απαγορεύσεις σε υπηρεσίες που έχουν να κάνουν με τον τουρισμό, αρνητικές ταξιδιωτικές συμβουλές κ.λπ.
- Απαγορεύσεις σε εισαγωγές/εξαγωγές ορισμένων αγαθών και τεχνολογίας σε σχέση με την ενέργεια
Η θετική ατζέντα καταγράφεται ως εξής:
- Αναβάθμιση δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας για το μεταναστευτικό (με διαδικασία επιστροφής από τα ελληνικά νησιά)
- Εντατικοποίηση επανεγκατάστασης προσφύγων από τα κράτη μέλη της ΕΕ
- Διαπραγματεύσεις για εκσυγχρονισμό και επέκταση του πεδίου εφαρμογής της τρέχουσας τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία με προϋπόθεση συγκεκριμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία αλλά και τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων από πλευράς Άγκυρας για την επίλυση των σημερινών οχλήσεων στο εμπόριο
- Διάλογοι υψηλού επιπέδου σχετικά με την οικονομία, την ενέργεια, τις μεταφορές, τις πολιτικές εξελίξεις, τις εξωτερικές πολιτικές και τις πολιτικές ασφάλειας και να ξεκινήσουν για άλλα νέα θέματα, π.χ. την πράσινη συμφωνία / κλίμα, την εσωτερική ασφάλεια, τις διαθρησκευτικές σχέσεις και τον πολιτισμό
- Διευκόλυνση της συμμετοχής της Τουρκίας στο Erasmus +, το Horizon Europe κ.λπ. στο νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο
- Ενημέρωση για την πορεία ελευθέρωσης των θεωρήσεων
Στην έκθεση Μπορέλ καταγράφεται επίσης ότι οι συνομιλίες μεταξύ των δύο κοινοτήτων, που τελικά οδηγούν σε συμφωνία, είναι απαραίτητες για τη μείωση των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Γίνεται αναφορά στην κατανομή των εσόδων από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων ανάμεσα στις δύο πλευρές, με την ΕΕ να εκφράζει ετοιμότητα να διευκολύνει το απαραίτητο τεχνικό κομμάτι. Επίσης αναφορά υπάρχει σε μια σειρά από πρακτικά ζητήματα όπως η διευκόλυνση της εξαγωγής τυριών Χαλλούμι/Helim και η διανομή εμβολίων Covid-19. Τέτοιες ενέργειες σύμφωνα με την έκθεση θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα περιβάλλον ευνοϊκό για περισσότερη εμπιστοσύνη. Σαφής αναφορά υπάρχει και στις τουρκικές μονομερείς ενέργειες στο παραλιακό μέτωπο της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου, με την ΕΕ να καταγράφει ότι έχει ήδη καλέσει την Τουρκία να αντιστρέψει τη δράση της αυτή. Παράλληλα καταγράφεται πως η δέσμευση και η υποστήριξη της ΕΕ στο Κυπριακό είναι απαραίτητη για τη μείωση των εντάσεων στην περιοχή.
