Τρεις μήνες πριν από τις εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι συζητήσεις που γίνονται και οι σημαντικές εκκρεμότητες που υπάρχουν καταμαρτυρούν τον βαθμό ετοιμότητας του κράτους για να εφαρμόσει μια ιστορική μεταρρύθμιση, για την οποία οι σχετικές νομοθεσίες ψηφίστηκαν πριν από δύο χρόνια ακριβώς.
Ήδη η γενική εικόνα που κυριαρχεί, προτού υλοποιηθούν οι πρόνοιες των νομοθεσιών, είναι ότι τα προβλήματα που θα προκύψουν θα είναι αρκετά και θα προκαλέσουν νέο κύκλο συζητήσεων και πιθανόν αλληλοεπίρριψη ευθυνών. Είναι επίσης παραδεκτό ότι με την περιβόητη και πολυδιαφημισμένη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με το αλισβερίσι που προηγήθηκε ώστε να μείνουν όλοι ικανοποιημένοι στο πλαίσιο του πάρε-δώσε, έχουν δημιουργηθεί στρεβλώσεις και παραδοξότητες οι οποίες αποτελούν κυπριακή πρωτοτυπία και πατέντα. Ιδιαίτερα σοβαρό είναι το ενδεχόμενο κάποιοι από τους νεοσύστατους δήμους να μην είναι οικονομικά βιώσιμοι, κάτι που επεσήμανε και ο υπουργός Εσωτερικών, προκαλώντας νέο κύκλο συζητήσεων και συσκέψεων για την πορεία υλοποίησης της μεταρρύθμισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Μερικές από τις αστοχίες που εντοπίζονται, όπως έχει διαπιστωθεί, οφείλονται στην απουσία τεχνοοικονομικών δεδομένων στις μελέτες που εκπονήθηκαν από τους εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες του Υπουργείου Εσωτερικών.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα δήμοι όπως η Πάφος και ο Στρόβολος να μένουν μόνοι τους, ενώ οι αρχικές δεσμεύσεις και τοποθετήσεις ήταν ότι «κανένας από τους υφιστάμενους δήμους δεν θα μείνει μόνος». Το άλλο που εντοπίζεται είναι ότι μικροί σε μέγεθος δήμοι, λόγω των αντιδράσεών τους, συνενώνονται με μικρό αριθμό κοινοτήτων, όπως οι Δήμοι Ιδαλίου, Στροβόλου, Ύψωνα, Κάτω Πολεμιδιών, Αθηένου, Αραδίππου, Παραλιμνίου, Αγίας Νάπας, Γεροσκήπου και Πέγειας.
Η εκτίμηση που υπάρχει είναι ότι αυτές οι διαπιστώσεις θα έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μη βιώσιμων δήμων, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις δεν δημιουργούνται η κρίσιμη πληθυσμιακή μάζα που απαιτείται ούτε και τα οικονομικά οφέλη από τις συνενώσεις. Πέραν των πιο πάνω, η Βουλή των Αντιπροσώπων κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου προέβη σε πρόσθετες τροπολογίες μετά από προτάσεις νόμου που κατέθεσαν βουλευτές, με αποτέλεσμα τη διεύρυνση των Δήμων Πέγειας και Πόλεως Χρυσοχούς με μεγάλο αριθμό μικρών κοινοτήτων της περιοχής Ακάμα.
Τεράστιος αριθμός αντιδημάρχων
Το άλλο μεγάλο θέμα που έχει προκύψει από τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός αντιδημάρχων, 93 στο σύνολο. Η συζήτηση επικεντρώνεται στη χρησιμότητα των θέσεων των αντιδημάρχων, στα καθήκοντά τους αλλά και στο μεγάλο κόστος που θα επιφέρει η καταβολή της αντιμισθίας τους. Από τη δημιουργία θέσεων αντιδημάρχων και του μεγάλου αριθμού έχουν εντοπιστεί ορισμένες σημαντικές στρεβλώσεις, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις είναι τουλάχιστον προκλητικές. Όπως για παράδειγμα στον νέο Δήμο Πόλεως Χρυσοχούς στον οποίο εκτός του δημάρχου θα υπάρχουν 14 αντιδήμαρχοι και μόλις 2 δημοτικοί σύμβουλοι. Το παράδοξο αυτό γεγονός, όπως εξηγήθηκε αρμοδίως στον «Π», οφείλεται στις αναλογίες του πληθυσμού των περιοχών, με αποτέλεσμα οι αντιδήμαρχοι να είναι επταπλάσιοι από τους δημοτικούς συμβούλους.
Σε άλλα παραδείγματα, στον Δήμο Δυτικής Λεμεσού θα υπάρχουν 9 αντιδήμαρχοι και 11 δημοτικοί σύμβουλοι, στον Δήμο Ανατολικής Λεμεσού 9 αντιδήμαρχοι και 16 δημοτικοί σύμβουλοι, στον Δήμο Ακάμα 7 αντιδήμαρχοι και 9 δημοτικοί σύμβουλοι, στον Δήμο Λευκάρων 7 αντιδήμαρχοι και 9 δημοτικοί σύμβουλοι και στον Δήμο Νότιας Λευκωσίας 6 αντιδήμαρχοι και 14 δημοτικοί σύμβουλοι.
Αντιμισθία από €717 μέχρι €2.987
Σε ό,τι αφορά την αντιμισθία που θα λαμβάνουν οι 93 αντιδήμαρχοι, θα κυμαίνεται από €717 μέχρι €2.987 τον μήνα, με ετήσιο κόστος €2,3 εκατ. Ειδικότερα, οι αντιμισθίες των αντιδημάρχων καθορίζονται ως ακολούθως:
- Για δημοτικά διαμερίσματα των οποίων οι εκλογείς δεν υπερβαίνουν τους 300: 20% της αντιμισθίας του δημάρχου.
- Για δημοτικά διαμερίσματα των οποίων οι εκλογείς υπερβαίνουν τους 300 αλλά δεν υπερβαίνουν τους 500: 30% της αντιμισθίας του δημάρχου.
- Για δημοτικά διαμερίσματα των οποίων οι εκλογείς υπερβαίνουν τους 500 αλλά δεν υπερβαίνουν τους 1.000: 40% της αντιμισθίας του δημάρχου.
- Για δημοτικά διαμερίσματα των οποίων οι εκλογείς υπερβαίνουν τους 1.000: 50% της αντιμισθίας του δημάρχου.
Οι αρμοδιότητες των αντιδημάρχων εξακολουθούν να αφορούν περιορισμένα καθήκοντα, υπό την αίρεση της μεταβίβασης τέτοιων αρμοδιοτήτων μετά από απόφαση του δημάρχου (ενδεχομένως και όχι) σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος. Ένας κίνδυνος που υπάρχει σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι η συμπερίληψη πρόσθετων αρμοδιοτήτων πιθανόν να δημιουργήσει σύγκρουση μεταξύ δημάρχου και αντιδημάρχων.
Σημειώνεται ότι ο αντιδήμαρχος εκλέγεται από τους δημότες του οικείου δημοτικού διαμερίσματος (π.χ. ο αντιδήμαρχος Αγλαντζιάς εκλέγεται από τους δημότες Αγλαντζιάς μόνο). Σε κάθε συμβούλιο συμμετέχει ένας αντιδήμαρχος για κάθε δημοτικό διαμέρισμα από αυτά που συναποτελούν τον οικείο δήμο.
Ο δήμαρχος εκχωρεί αρμοδιότητες στους αντιδημάρχους που αφορούν το δημοτικό τους διαμέρισμα. Μεταξύ άλλων, οι αρμοδιότητες αυτές αφορούν τη λειτουργία των δημοτικών υπηρεσιών του δημοτικού τους διαμερίσματος, την παρακολούθηση της εξέλιξης των έργων/εργασιών που εκτελούνται στο δημοτικό διαμέρισμα, την υπογραφή βεβαιώσεων, πιστοποιητικών και λοιπών διοικητικών εγγράφων που εκδίδονται από τις δημοτικές υπηρεσίες, κ.ο.κ.
Και ξαφνικά… 20 δήμοι
Μετά από ένα μεγάλο παζάρι, εν τέλει το Υπουργείο Εσωτερικών, η Ένωση Δήμων και τα πολιτικά κόμματα κατέληξαν σε συμφωνία για δημιουργία 20 δήμων. Τον Μάρτιο του 2022 η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε τρεις νόμους με τίτλο «Ο περί Δήμων Νόμος του 2022», «Ο περί Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης Νόμος του 2022» και «Ο περί Κοινοτήτων (Τροποποιητικός Αρ.2) Νόμος του 2022» που αφορούσαν τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο.
Στη συνέχεια, το Υπουργείο Εσωτερικών ξεκίνησε τη διαδικασία που προβλέπεται στο μεταβατικό στάδιο μέχρι και την εφαρμογή του νέου νομοθετικού πλαισίου, το οποίο αναμένεται να εφαρμοστεί με τη διεξαγωγή των επόμενων δημοτικών και κοινοτικών εκλογών που θα διεξαχθούν στις 9 Ιουνίου 2024, μαζί με τις εκλογές ανάδειξης των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο περί Δήμων Νόμων του 2022 προβλέπει τη δημιουργία των νέων δήμων, με διοικητική και οικονομική αυτονομία στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με ενισχυμένους μηχανισμούς εσωτερικού ελέγχου και διαφάνειας, αυξημένες αρμοδιότητες και μεγαλύτερη δυνατότητα συμμετοχής του πολίτη στη λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, η Ένωση Δήμων μετατρέπεται σε ένα σύγχρονο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, ένα ισχυρό συλλογικό όργανο για την προώθηση των συμφερόντων και των αναγκών των τοπικών κοινωνιών. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργούνται 18 νέοι δήμοι οι οποίοι προκύπτουν από τη συνένωση 28 δήμων και 63 κοινοτήτων. Επιπλέον, δύο δήμοι (Στρόβολος και Πάφος) παραμένουν ως έχουν και συμπληρώνεται έτσι ο συνολικός αριθμός των νέων δήμων στους 20. Όλες οι υπό συνένωση τοπικές αρχές θα αποτελούν τα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου.
Οι νέοι δήμοι θα έχουν διευρυμένες αρμοδιότητες (ίδρυση δημοτικής αστυνομίας, αρμοδιότητες σχολικών εφορειών από το 2029, συντήρηση οδικού δικτύου), δεν θα έχουν όμως την αρμοδιότητα της αδειοδότησης της ανάπτυξης (έκδοση πολεοδομικών αδειών και αδειών οικοδομής), η οποία μεταφέρεται στους Επαρχιακούς Οργανισμούς Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ).
Η κρατική χορηγία προς τους δήμους εντάσσεται πλέον στον νόμο ως σταθερό ποσό συνολικού ύψους €117 εκατ. κατ' έτος, το οποίο είναι αυξημένο κατά €45 εκατ. (ποσοστό 62%) από το ποσό που χορηγείτο κατά τα τελευταία χρόνια στους δήμους από το κράτος (€72 εκατ.). Η κατανομή δε της κρατικής χορηγίας θα στηρίζεται πλέον σε πιο διευρυμένα κριτήρια (δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά, διοικητικά και περιβαλλοντικά) και θα αποφασίζεται κατόπιν διαβούλευσης με την Ένωση Δήμων. Ο έλεγχος που θα γίνεται για την έγκριση του προϋπολογισμού των δήμων από τα συναρμόδια Υπουργεία Εσωτερικών και Οικονομικών θα είναι περιορισμένος και δεν θα απαιτούνται εγκρίσεις για δημιουργία και πλήρωση θέσεων προσωπικού.
Ανησυχία για τους ΕΟΑ
Πέρα από τα υπόλοιπα ζητήματα, έντονες ανησυχίες διατυπώνονται και για τους Επαρχιακούς Οργανισμούς Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ), με τους υποστηρικτές αυτής της άποψης να θεωρούν ότι η συμπερίληψη πολλών ή/και ανόμοιων αρμοδιοτήτων σε επίπεδο επαρχίας δημιουργεί πέντε μεγάλους και ενδεχομένως βραδυκίνητους οργανισμούς.
Η συμπερίληψη των Συμβουλίων Αποχετεύσεων των Κοινοτήτων, αλλά και η ύδρευση των κοινοτήτων σε όλη την επικράτεια της επαρχίας εκτιμούν ότι θα επιφέρουν αρχικά τουλάχιστον σημαντικά προβλήματα στον νέο οργανισμό. Γι' αυτόν τον σκοπό αποφασίστηκε, τουλάχιστον οι 287 κοινότητες που δεν εντάσσονται στους 20 δήμους, να συνεχίσουν να διαχειρίζονται τις υπηρεσίες υδατοπρομήθειας της κοινότητάς τους για περίοδο ακόμα πέντε ετών (μέχρι το 2029).
Η συμπερίληψη της αρμοδιότητας της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στους ΕΟΑ θεωρήθηκε πρόωρη ίσως και βιαστική, και αποφασίστηκε να τροποποιηθεί ο υπό αναφορά νόμος και να δοθεί περίοδος μέχρι τρία χρόνια για τη μεταφορά της αρμοδιότητας από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και τα υφιστάμενα συμβούλια στους ΕΟΑ.
Η μεταφορά της αδειοδότησης της ανάπτυξης (έκδοση πολεοδομικών και οικοδομικών αδειών) αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ τόσο των πολιτικών κομμάτων όσο και του Υπουργείου Εσωτερικών και της Ένωσης Δήμων Κύπρου. Η Ένωση Δήμων εξέφρασε διαχρονικά την έντονη αντίδρασή της στη μεταφορά της εν λόγω αρμοδιότητας στους ΕΟΑ. Εναλλακτικές επιλογές που είχαν κατατεθεί αφορούσαν την παραμονή των τεσσάρων Δήμων (Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου) ως πολεοδομικές και οικοδομικές αρχές και, παράλληλα, την ένταξη νέων δήμων οι οποίοι θα δημιουργούνταν μέσα από τις συνενώσεις και θα είχαν τη δυνατότητα (capacity) να εκδίδουν τέτοιες άδειες. Κάποιοι μικρότεροι δήμοι θα παρέμεναν μόνο ως οικοδομικές αρχές. Με την επιλογή αυτή θα καλύπτονταν μόνο τα αστικά κέντρα και για τις κοινότητες που θα παρέμεναν εκτός συνενώσεων η πολεοδομική αρχή θα συνέχιζε να είναι το Τμήμα Πολεοδομίας και η οικοδομική αρχή η οικεία επαρχιακή διοίκηση. Η Βουλή των Αντιπροσώπων, με τη σύμφωνο γνώμη της τότε πολιτικής ηγεσίας, αποφάσισε τη μεταφορά του συνόλου της αδειοδότησης της ανάπτυξης στους πέντε ΕΟΑ.
Το εγχείρημα αυτό έρχεται να προσθέσει μια σημαντική και πρωτόγνωρη αρμοδιότητα στους νέους οργανισμούς, οι οποίοι από 1.7.2024 θα έχουν όλες τις προαναφερθείσες αρμοδιότητες. Είναι γεγονός ότι αναμένεται να υπάρξουν προβλήματα και προκλήσεις, αφενός, λόγω του μεγάλου αριθμού εκκρεμουσών υποθέσεων που θα μεταφερθούν στους νέους οργανισμούς (αυτή τη στιγμή είναι περί τις 20.000 υποθέσεις παγκύπρια), της έλλειψης επαρκούς και έμπειρου προσωπικού, των αποθηκευτικών χώρων (πέραν των 900.000 φακέλων), των κτηριακών εγκαταστάσεων, των υποδομών κ.ά.
