Το φαινόμενο του gentrification, που περιγράφει την αστική ανάπλαση περιοχών με τρόπο που συχνά εκτοπίζει τους παλαιούς κατοίκους, έχει γίνει ιδιαίτερα αισθητό στη Λεμεσό τα τελευταία χρόνια. Η πόλη εξελίσσεται σε κόμβο για ξένες επενδύσεις και πολυεθνικές εταιρείες, με αποτέλεσμα την άφιξη μεγάλου αριθμού εργαζομένων και ψηφιακών νομάδων, ενισχύοντας τη ζήτηση για κατοικία και οδηγώντας σε εκρηκτική άνοδο των ενοικίων και της αξίας της γης. Παράλληλα, η εισροή επενδύσεων και η εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου μεταμορφώνουν τις γειτονιές: παραδοσιακά καταστήματα και κοινότητες αντικαθίστανται από πολυτελή εστιατόρια, ουρανοξύστες και concept stores, αποδυναμώνοντας την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης. Οι ντόπιοι αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς το κόστος ζωής γίνεται απαγορευτικό για οικογένειες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Η Λεμεσός, από πόλη ζωντανής τοπικής κουλτούρας, μετατρέπεται σταδιακά σε προορισμό για λίγους προνομιούχους.
Η Δανάη
Η Δανάη, (@santa_nomeni στα ΜΚΔ), είναι μια δυναμική καλλιτέχνιδα που μίλησε στον «Π» για τις κοινωνικές μεταβολές που επιφέρει το gentrification στη Λεμεσό, καταγράφοντας μέσα από σύμβολα και εικόνες τη σταδιακή αλλοίωση της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης της. Την προηγούμενη εβδομάδα συμμετείχε στο Street Life Festival και δήλωσε ότι το έργο της εκπέμπει το συναίσθημα των ανθρώπων που πραγματικά παλεύουν να ζήσουν στην Κύπρο, ειδικά στη Λεμεσό. Το mural της απεικονίζει μία φίλη που ταξιδεύει συνεχώς μεταξύ Κύπρου και εξωτερικού, επειδή είναι τόσο δύσκολο να διατηρήσει είτε μια δουλειά είτε έναν τρόπο ζωής που να υποστηρίζει την οικονομική της ελευθερία. Τι θέλει να δείξει η ίδια; «Νομίζω ότι για μένα το κύριο ζήτημα είναι το γεγονός ότι δεν είναι πλέον μια βιώσιμη πόλη για τους ανθρώπους που τη δημιούργησαν. Οι περισσότεροι από τους νέους φίλους μου από τη Λεμεσό ζουν τώρα σε διάφορες χώρες του εξωτερικού. Έχουν βρει έναν τρόπο να συντηρούνται καλύτερα ή είναι νομάδες που ταξιδεύουν από ήπειρο σε ήπειρο, μαζεύουν χρήματα περιστασιακά και ζουν. Αλλά η Κύπρος δεν είναι φωλιά γι' αυτούς. Δεν θα έρθουν σπίτι για να βγάλουν χρήματα και να φύγουν.
Οικονομικοί λόγοι
Η ίδια θέτει και το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι νέοι. «Νομίζω ότι κάποιος θα μπορούσε να πει ότι πολλοί άνθρωποι ζουν με τους γονείς τους μέχρι τα 40 τους, και κάποιος θα μπορούσε να πει ότι είναι λόγω των ισχυρών οικογενειακών δεσμών που έχουμε, αλλά δεν είναι έτσι, γιατί κανείς δεν θα ήθελε να ζει από την οικονομική στήριξη τρίτων. Κανείς δεν λέει ότι αυτό είναι το όνειρό του και η νέα πραγματικότητα είναι αποτυχία της ίδιας της κοινωνίας», σημειώνει. Όπως εξηγεί, όταν έφυγε να σπουδάσει, έπρεπε να ανακαλύψει πώς είναι να σχηματίζεις φιλικές, στενές σχέσεις σε μέρη όπου δεν γνωρίζεις κανέναν. «Και αυτό ήταν το πιο δύσκολο πράγμα για μένα, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι έτσι για όλους. Βρίσκω πολλές φορές τον εαυτό μου να σκέφτεται αν θα ήταν καλύτερα να έφευγα από την Κύπρο, παρόλο που τα έχω πολύ καλά για τα κυπριακά δεδομένα. Αλλά τους φίλους που δεν έχασα λόγω του διεθνούς τρόπου ζωής, τους έχασα σε μέρη όπως το Μάντσεστερ ή το Λονδίνο. Και ο λόγος είναι ότι είναι πιο προσιτές πόλεις στην πραγματικότητα», αναφέρει.
Για τη Δανάη, το gentrification άλλαξε τη Λεμεσό. Το σκάνδαλο με τα «χρυσά» διαβατήρια έκανε τεράστια ζημιά. Χτίστηκαν κτήρια που τώρα είναι άδεια. Ήταν απλώς οχήματα για πλούσιους ανθρώπους να αποκτήσουν ευρωπαϊκό διαβατήριο. «Τώρα η Κύπρος είναι ένα νησί FinTech, όπως το Λονδίνο που θεωρείται η Silicon Valley της Ευρώπης», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Δεν χωρά τους καλλιτέχνες
Η Δανάη βλέπει πως δεν υπάρχει καθόλου στήριξη στους καλλιτέχνες από το κράτος. Η κυβέρνηση παρουσιάζει και προωθεί τα ευεργετικά οικονομικά αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτή την πρωτοβουλία, όπου έφεραν πολλές ξένες εταιρείες οι οποίες εκμεταλλεύονται τους χαμηλούς φόρους και το φιλόξενο περιβάλλον γι' αυτές. Αλλά ταυτόχρονα, οι άνθρωποι που είναι εγγενείς εδώ, ειδικά οι καλλιτέχνες, αγωνίζονται τόσο πολύ και αυτό αποτυπώνεται από τα λόγια της Δανάης: «Μία ερώτηση που θα έκανα στην κυβέρνηση σε σχέση με αυτό είναι: Ποιος πραγματικά βγάζει χρήματα από αυτές τις επενδύσεις; Αν νομίζετε ότι οι πολιτικές σας φέρνουν χρήματα στην Κύπρο, ποιος επωφελείται από αυτό; Είναι άνθρωποι που ήταν ήδη ελίτ και είχαν ήδη πολλά χρήματα; Είναι όλοι αυτοί που δεν επηρεάστηκαν από την οικονομική κρίση όπως εμείς; Οπότε, ποιο είναι το νόημα να φέρνουμε χρήματα σε αυτή τη χώρα αν πρόκειται να μείνουν με την ελίτ, και ποιο είναι το νόημα να φέρνουν χρήματα οι Ρώσοι ή οι Ισραηλινοί στην Κύπρο αν απλώς θα τα μοιραστούν; Και εμείς απλώς θα πεινάσουμε. Είναι πολύ προσβλητικό για μένα. Δεν λέω ότι θα κατηγορήσω κανέναν για την καριέρα μου. Επέλεξα αυτή τη ζωή. Επέλεξα να είμαι καλλιτέχνιδα. Δεν μπορώ να είμαι τίποτα άλλο. Θα ήμουν δυστυχισμένη αν δεν μπορούσα να δημιουργώ την τέχνη μου. Μέσα από την ιστορία, βλέπουμε ότι αυτό έκαναν οι άνθρωποι του πολιτισμού. Είχαν αυτή την ανάγκη να πουν κάτι, είτε είναι θέατρο, είτε τέχνη, είτε χορός, και όλοι αυτοί οι τομείς λείπουν στην Κύπρο, και σε όλους αυτούς τους τομείς έχουμε προβλήματα. Και τώρα βλέπουμε ότι το gentrification λαμβάνει χώρα και σε αυτούς τους τομείς, για παράδειγμα στο Παττίχειο όπου πολλές φορές μόνο ρωσικές επιγραφές αναρτώνται, και είναι πάντα γεμάτο το πρόγραμμα από ρωσικές παραγωγές. Η σκηνή των δημιουργικών ανθρώπων που υπήρχε, των ανεξάρτητων καλλιτεχνών, των τοπικών πρωτοβουλιών - όλα αυτά εξαφανίζονται σιγά-σιγά γιατί δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να υπάρχουν. Οι άνθρωποι που κάνουν τέχνη στην Κύπρο δεν έχουν πόρους. Αν δεν έχεις υποστήριξη από πηγές εκτός Κύπρου ή μια δουλειά πλήρους απασχόλησης που σε εξαντλεί, δεν μπορείς να πληρώνεις ενοίκιο και να είσαι καλλιτέχνης», αναφέρει. Όπως εξηγεί η ίδια, έχουν φτάσει στο σημείο όπου τα στούντιο πλέον είναι απλησίαστα. «Τα ενοίκια για χώρους εργασίας είναι γελοία, και συχνά οι καλλιτέχνες αναγκάζονται να μοιράζονται στούντιο με άλλους ή να δημιουργούν στα σπίτια τους, κάτι που μειώνει δραστικά την ποιότητα και τη συγκέντρωση που απαιτεί η δημιουργική εργασία. Ακόμα και το να εκθέσεις το έργο σου απαιτεί επαφές, γνωριμίες και, φυσικά, χρήματα. Οπότε, πού μας αφήνει αυτό; Σε μια πόλη που γίνεται ολοένα και πιο καθαρή, όμορφη για τουρίστες, ευνοϊκή για επενδυτές, αλλά αφιλόξενη για τους ανθρώπους της. Αν δεν συμμετέχεις σε αυτή την εικόνα -αν δεν είσαι κομμάτι αυτού του γυαλισμένου αφηγήματος επιτυχίας- τότε απλώς περιθωριοποιείσαι. Κι αυτό είναι βαθιά άδικο», λέει.
Υπάρχει δυνατότητα αλλαγής;
Πιστεύεις ότι υπάρχει ελπίδα αλλαγής; Ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον όπου και οι δημιουργοί, και οι καλλιτέχνες, και οι απλοί άνθρωποι της πόλης μπορούν να συνυπάρξουν με την ανάπτυξη, χωρίς να αποκλείονται;
Θέλω να πιστεύω πως ναι, αλλά χρειάζεται πολιτική βούληση και πίεση από την κοινωνία. Δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε να θυσιάζουμε την πολιτιστική ταυτότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη στο όνομα της ανάπτυξης. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τέχνη, η κουλτούρα και η ανθρώπινη σύνδεση είναι εξίσου σημαντικά με την οικονομική ευημερία - αν όχι περισσότερο. Οι άνθρωποι χρειάζονται σπίτια που να μπορούν να πληρώσουν, χρειάζονται χώρους όπου να μπορούν να δημιουργούν και να εκφράζονται. Και δεν χρειάζονται μόνο στήριξη με χρήματα· χρειάζονται και στήριξη από μια κοινωνία που τους βλέπει, τους ακούει, και πιστεύει ότι αξίζουν να παραμείνουν εδώ. Όχι να φύγουν.
