Η εικόνα είναι πλέον ξεκάθαρη: TikTok, το δίκτυο που ξεκίνησε ως πλατφόρμα διασκέδασης εξελίσσεται σε βασικό δίαυλο ενημέρωσης για τη νέα γενιά. Το 44% των νέων στην Κύπρο δήλωσε ότι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσής τους για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα (σε σύγκριση με 42% στον μέσο όρο της ΕΕ). Επίσης, το 83% των νέων Κυπρίων πιστεύει ότι εκτέθηκε πρόσφατα σε παραπληροφόρηση (76% στην ΕΕ), ενώ το 85% δηλώνει ότι πιστεύει πως μπορεί να την αναγνωρίσει (70% στην ΕΕ). Η Έρευνα Νεολαίας του Ευρωβαρόμετρου πραγματοποιήθηκε από την Ipsos μεταξύ 25 Σεπτεμβρίου και 3 Οκτωβρίου 2024 σε όλα τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Οι αριθμοί αυτοί αντικατοπτρίζουν μια ριζική αλλαγή στο πώς οι νέοι αντιλαμβάνονται και προσλαμβάνουν την πληροφόρηση.
Προβληματισμός
Ο Μάρκος Σουροπέτσης, είναι στο ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό στην Ψηφιακή Οπτικοακουστική Παραγωγή στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου του ΤΕΠΑΚ. Εκφράζει βαθύ προβληματισμό για αυτή τη τάση των νέων. Όπως σημειώνει, «οι νέοι παρουσιάζουν αντιδραστικότητα και αδιαφορία απέναντι στην επικαιρότητα. Δεν ενημερώνονται συστηματικά, ούτε δείχνουν ενδιαφέρον για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα». Για τον ίδιο, η ρίζα του προβλήματος είναι πιο βαθιά: «Το κυπριακό πολιτικό σύστημα επικοινωνεί με ξύλινο λόγο, μέσα από στερεοτυπικά και εθνοκεντρικά σχήματα που δεν αγγίζουν την πραγματικότητα των νέων. Τα πορίσματα και οι γιορτές είναι μακριά από την καθημερινότητά τους και, έτσι, δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη ή συμμετοχή». Ο κ. Σουροπέτσης ανησυχεί ιδιαίτερα για τις συνέπειες αυτής της αποστασιοποίησης: «Βλέπουμε μια γενιά ανήμερη, χωρίς πολιτική άποψη, άβουλη, και σε λίγα χρόνια αυτά τα άτομα θα κληθούν να λάβουν αποφάσεις. Το παράδειγμα των ΗΠΑ με την εκλογή Τραμπ, εξαιτίας της απουσίας κριτικής ενημέρωσης, είναι άκρως διδακτικό.»
Παραπληροφόρηση
Η μετάβαση στην ενημέρωση μέσω TikTok δημιουργεί μια σειρά από προκλήσεις: αν και το περιεχόμενο είναι άμεσο και προσιτό, σπάνια ελέγχεται ως προς την εγκυρότητά του. Ο κίνδυνος παραπληροφόρησης είναι υπαρκτός, ειδικά όταν οι χρήστες δεν διαθέτουν τα εργαλεία για να αξιολογούν την αξιοπιστία των πληροφοριών. Παράλληλα, η επιλογή των θεμάτων από τον αλγόριθμο σημαίνει ότι οι χρήστες εκτίθενται κυρίως σε περιεχόμενο που ήδη συμφωνεί με τις απόψεις τους, γεγονός που ενισχύει τη «φούσκα» ενημέρωσης. Σε μία «φούσκα» ο χρήστης αλληλεπιδρά μόνο με περιεχόμενο που συνάδει με τις δικές του προτιμήσεις. Το TikTok αποτελεί πλέον βασικό Μέσο ενημέρωσης για την κυπριακή νεολαία, με ευκαιρίες αλλά και σοβαρούς κινδύνους. Όπως τονίζει ο Μάρκος Σουροπέτσης, η απουσία κριτικής ενημέρωσης οδηγεί σε πολιτική απονεύρωση. Το ερώτημα δεν είναι αν θα συμβιβαστούμε με την αλλαγή, αλλά πώς θα τη διαχειριστούμε με ευθύνη, γνώση και όραμα.
Η ματιά των δημιουργών
Ο Ανδριανός Χαραλάμπους, ερευνητής πολιτικής στρατηγικής με εμπειρία στη δημοσιογραφία, χρησιμοποιεί το TikTok για να σχολιάζει την επικαιρότητα, δίνοντας έμφαση σε κοινωνικά και διεθνή θέματα. Παρατηρεί ότι ενώ το Facebook παραμένει χώρος για μεγαλύτερες ηλικίες, το TikTok προσελκύει μεν νεότερους αλλά και μεγαλύτερους χρήστες, με τους νέους να συμμετέχουν πιο επιλεκτικά. Κατά την άποψή του, η γενικευμένη καχυποψία προς τα κυπριακά ΜΜΕ και η επιρροή του κεφαλαίου στη δημοσιογραφία οδηγούν τη νέα γενιά να αναζητά εναλλακτικές μορφές ενημέρωσης. Η πολιτική παιδεία είναι ελλιπής, και τα σχολικά αφηγήματα παραμένουν παρωχημένα. Αυτό εντείνει την κοινωνική πόλωση, κάτι που παρατηρούμε με την απήχηση της ακροδεξιάς στους νέους της Κύπρου, καθώς δεν ενθαρρύνεται η αμφισβήτηση και η ερευνητική σκέψη. Ο ίδιος προσπαθεί μέσω των βίντεό του να αποδομήσει στερεότυπα και να προσφέρει ενημέρωση που ξεφεύγει από τις παραδοσιακές αφηγήσεις, ιδιαίτερα για ζητήματα πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Ωστόσο, προειδοποιεί ότι ο αλγόριθμος του TikTok συχνά ενισχύει τη δημιουργία «φουσκών», ιδιαίτερα στους νεότερους χρήστες καθώς η νέα γενιά έχει περισσότερες κοινωνικές ευαισθησίες, οδηγώντας σε παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας για αυτούς. Τέλος, υπογραμμίζει ότι η ανάγκη των Μέσων για οικονομική επιβίωση μπορεί να τα φέρει σε θέση φίμωσης, κάτι που έχει άμεσο κοινωνικό αντίκτυπο. Οι νέοι το αντιλαμβάνονται αυτό και δείχνουν αυξανόμενη αποστροφή προς παραδοσιακές μορφές ενημέρωσης.
Ο Νικόλας Λοΐζου, δημιουργός περιεχομένου στο TikTok με επίκεντρο τον κοινωνικό σχολιασμό, θεωρεί πως η πλατφόρμα αυτή καλύπτει ένα ουσιαστικό κενό στην ενημέρωση των νέων. Όπως λέει, τα παραδοσιακά ΜΜΕ έχουν χάσει την επαφή με τη νεότερη γενιά, καθώς η προσέγγισή τους είναι απρόσωπη και απόμακρη. Στο TikTok υπάρχει αυθεντικότητα αφού μιλάμε την ίδια γλώσσα και μοιραζόμαστε εμπειρίες, όπως λέει. Το σύντομο φορμάτ των βίντεο, αντί να περιορίζει, δίνει ώθηση στην κριτική σκέψη, αφού όπως υποστηρίζει, παροτρύνει τον κόσμο να ψάξει, να μην αρκείται στα έτοιμα. Αναγνωρίζει ωστόσο ότι υπάρχει κίνδυνος παραπληροφόρησης, τόσο στα social media όσο και στα παραδοσιακά Μέσα. Το θέμα είναι πώς φιλτράρεις την πληροφορία, όχι από πού την παίρνεις, σημειώνει. Δεν αντιμετωπίζει τα ΜΜΕ ως ανταγωνιστές αλλά ως μέρος ενός άλλου οικοσυστήματος ενημέρωσης καθώς απευθύνεται σε διαφορετικό κοινό. Το TikTok για τον ίδιο απλώς απαντά στις ανάγκες της εποχής. Μέσα από το περιεχόμενό του, επιδιώκει να μεταδώσει ενσυναίσθηση και συλλογικότητα. «Η αγάπη και η αποδοχή είναι το αντίδοτο στο μίσος. Αυτό προσπαθώ να περάσω στα βίντεό μου». Διαπιστώνει ότι οι χρήστες ανταποκρίνονται θετικά, με την τάση να δείχνει πως ολοένα και περισσότεροι επιλέγουν τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης για την ενημέρωσή τους. Για τον ίδιο, το TikTok δεν αντικαθιστά πλήρως την ενημέρωση, αλλά αποτελεί πλέον αναπόσπαστο εργαλείο κατανόησης του κόσμου γύρω μας.
Η Φήμη Χατζηγιάννη αξιοποιεί το TikTok για να αναδεικνύει την επικαιρότητα και να πολεμά τα κοινωνικά στερεότυπα. Όπως παρατηρεί από τα σχόλια και τις αλληλεπιδράσεις, το ενδιαφέρον για ενημερωτικό περιεχόμενο αφορά κυρίως νέους αλλά και μεγαλύτερες ηλικίες. Τονίζει ότι η μετάβαση από το Facebook προς πιο οπτικές πλατφόρμες, όπως το Instagram και το TikTok, αντανακλά τη γενικότερη κοινωνική ανάγκη για άμεση συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο. Για την ίδια, το TikTok είναι πιο «άμεσο» και πιο κοντά στις συνήθειες των νέων, καθώς προσφέρει σύντομη ενημέρωση σε μόλις λίγα δευτερόλεπτα. Παρότι αυτό διευκολύνει την πρόσβαση στην πληροφορία, ελλοχεύει ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης, λόγω απουσίας ελέγχου και επιβεβαίωσης των πηγών. Γι’ αυτό, θεωρεί ευθύνη των δημιουργών περιεχομένου να διασταυρώνουν τις πληροφορίες που μεταφέρουν. Η ίδια φροντίζει να ενημερώνεται από διάφορες πλατφόρμες, περιλαμβανομένων και των παραδοσιακών ΜΜΕ της Κύπρου. Καταλήγει ότι η δημοσιογραφία οφείλει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα των social media και να κατανοήσει ότι οι νέοι θα ασχοληθούν με ένα θέμα μόνο όταν τους αφορά άμεσα.
