Όταν οι θεσμοί σιωπούν, τα social media μιλούν, θα μπορούσε να πει κανείς. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερες οικογένειες θυμάτων ή απλοί πολίτες στρέφονται στα social media για να βρουν υποστήριξη, να ακουστούν, να κινητοποιήσουν. Εκεί που η Πολιτεία ολιγωρεί, τα social media προσφέρουν ένα νέο είδος δημόσιου βήματος, κάπως ανορθόδοξο βέβαια, αλλά για εκείνους που ψάχνουν διακαώς τρόπο για να δικαιωθούν, είναι μια λύση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σύγκρουση των δύο τρένων στα Τέμπη. Οι συγγενείς των θυμάτων, άτομα που ήταν στο τρένο, απλοί πολίτες που έχουν αγανακτήσει μετά και τις αποκαλύψεις για το σύστημα τηλεδιαχείρησης που δεν δούλευε, το μπάζωμα που άρχισε μόλις κάποιες ώρες μετά τη σύγκρουση, κατέκλυσαν για μέρες μετά το περιστατικό τα social media. Βιντεάκια, κείμενα, φωτογραφίες γεμίσαν tik tok, facebook και instagram. Θα περίμενε κανείς ότι η όλη «φασαρία» θα διαρκούσε κάποιες μέρες, το πολύ εβδομάδες.
Και όμως, η επιρροή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), και το πώς μπορούν να κρατήσουν ένα θέμα στην επικαιρότητα και στη δημόσια συζήτηση ακόμη και για χρόνια, φάνηκε από τις συγκεντρώσεις και τις διαμαρτύριες σε Ελλάδα και Κύπρο στα τέλη του περασμένου Φεβρουαρίου.
Στην Κύπρο, άλλη μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί η υπόθεση του Θανάση Νικολάου. Ένα παιδί βρέθηκε νεκρό το 2005 κάτω από γέφυρα, σε συνθήκες που από πολλούς χαρακτηρίστηκαν ύποπτες. Για χρόνια, οι ειδικοί έλεγαν για αυτοκτονία. H μητέρα του, που δεν πίστεψε ποτέ ότι το παιδί της επέλεξε να έχει αυτό το τέλος, δεν σιώπησε. Χρησιμοποιώντας και τα ΜΚΔ, κατάφερε να κρατήσει το θέμα στην επικαιρότητα, να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη και —ίσως το πιο δύσκολο απ’ όλα— να υποχρεώσει τους θεσμούς να επανεξετάσουν την υπόθεση. Ένα απλό βίντεο με φωτογραφίες, μουσική και την αλήθεια μιας μάνας, μίλησε δυνατότερα από χιλιάδες σελίδες επίσημων εγγράφων και πορισμάτων, και αυτό είναι κάτι που φαίνεται σε εκδηλώσεις, πορείες διαμαρτυρίας έξω απο το Προεδρικό και τη Νομική Υπηρεσία, με εκατοντάδες, σε κάποιες περιπτώσεις χιλιάδες, κόσμο, να στέκεται στο πλευρό της μάνας και της υπόλοιπης οικογένειας. Στέκονται δίπλα σε μια μάνα για τον αγώνα της οποίας οι πλείστοι έμαθαν μέσω των ΜΚΔ.
Αυτός ο νέος «χώρος» που δημιουργούν τα social media δεν είναι απλώς ένα εναλλακτικό κανάλι επικοινωνίας. Είναι ένδειξη κρίσης εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς θεσμούς, όπως είναι η Δικαιοσύνη και η Αστυνομία. Όταν ο πολίτης αισθάνεται ότι δεν ακούγεται, αναζητά τρόπους να φωνάξει. Και τα social media, με την αμεσότητα και τον συναισθηματικό του αντίκτυπο, έχει εξελιχθεί σε εργαλείο πίεσης και αφύπνισης.
Ωστόσο, αυτή η «Δικαιοσύνη των social media» δεν είναι χωρίς κινδύνους. Πίσω από τη δύναμή της κρύβονται σοβαρές προκλήσεις: παραπληροφόρηση, στοχοποίηση αθώων, ευκολία στην κατασκευή «ενόχων» πριν ακόμα υπάρξουν στοιχεία. Η δύναμη του πλήθους είναι ισχυρή, αλλά και ασταθής. Η συναισθηματική φόρτιση ενός viral βίντεο δεν υποκαθιστά την τεκμηριωμένη έρευνα, ούτε τη θεσμική εγγύηση της δίκαιης διαδικασίας.
Τα social media, δεν είναι το πρόβλημα — είναι το σύμπτωμα. Αν ένα παιδί, μια μητέρα, μια οικογένεια πρέπει να δικαιωθεί μέσα από hashtags και views, τότε έχουμε αποτύχει ως κοινωνία δικαίου. Η κοινωνία ζητά απαντήσεις, διαφάνεια, λογοδοσία. Όσο δεν τα βρίσκει στους θεσμούς, θα συνεχίσει να τα ψάχνει στα social media — όχι από επιλογή, αλλά από ανάγκη.
