Ολιστική διαφύλαξη και προστασία του Ιερού Σπηλαίου Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας και του περιβάλλοντα χώρου ζητά το ΕΤΕΚ, και καλεί το Υπουργείο Εσωτερικών να επανεξετάσει την απόφασή του να μην προχωρήσει στην έκδοση Διατάγματος που να καθορίζει ως Λευκή Ζώνη την περιοχή καθώς και άμεση αναστολή έκδοσης πολεοδομικών και οικοδομικών αδειών.
Όπως γράφτηκε σε προηγούμενο ρεπορτάζ του «Π» (30/07/2025), ο οποίος σε σειρά ρεπορτάζ ανέδειξε το θέμα και τις αντιδράσεις γύρω από την αίτηση στον ΕΟΑ Λευκωσίας για οικοδομική ανάπτυξη πάνω από το σπήλαιο, καθώς προκύπτουν ανησυχίες για την ευστάθεια και ακεραιότητα του σπηλαίου και του ναού, το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως του Υπουγείου Εσωτερικών δε συστήνει την κήρυξη του οροπεδίου της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας στην Κάτω Δευτερά σε Λευκή Ζώνη. Για την απόφαση του να μην κάνει αποδεκτό το αίτημα των τοπικών αρχών, της κοινωνίας των πολιτών, της εκκλησιαστικής Επιτροπής, αλλά και του ΕΟΑ Λευκωσίας, στηρίχθηκε σε μελέτη του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης (Ιανουάριος 2025), με βάση την οποία, σε δύο από τις τρεις καθορισμένες ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας επιτρέπονται οι αναπτύξεις με ειδικούς όρους στις πολεοδομικές άδειες, ώστε κατά την εκτέλεση εργασιών να απαγορεύεται η χρήση κυλίνδρου ή σφύρας. Από πλευράς Υπουργείου αναφέρθηκε ότι τις επόμενες εβδομάδες θα διευθετείτο συνάντηση με τους εμπλεκόμενους, για να τους επεξηγηθεί από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως και το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης το σκεπτικό της απόφασης.
Κάλεσμα στον Υπουργό να δράσει προληπτικά
Σε επιστολή που απέστειλε προς τον Υπουργό Εσωτερικών, Κωνσταντίνο Ιωάννου, με αφορμή το δημοσίευμα του «Π» περί μη συναίνεσης του Υπουργείου στην έκδοση Διατάγματος καθορισμού Λευκής Ζώνης, το ΕΤΕΚ προβαίνει σε αυστηρές συστάσεις. Μεταξύ άλλων τονίζει ότι «βρισκόμαστε σε μια σπάνια συγκυρία στην οποία μπορούμε να δράσουμε προληπτικά και όχι πυροσβεστικά για να προφυλάξουμε ένα πολύτιμο μνημείο για τις επόμενες γενιές». Ταυτόχρονα ζητά από τον ΥΠΕΣ να προχωρήσει σε λήψη μέτρων για διαφύλαξη του μνημείου ως δημόσιο αγαθό.
Διαβάστε επίσης:
- Τρέχουν εκ των υστέρων για τα μνημεία - Το κράτος δεν δίνει τη δέουσα προσοχή για να θεσπίσει δικλίδες ασφαλείας
- Αντιδρούν για ανάπτυξη στη Χρυσοσπηλιώτισσα – Ο ΕΟΑ Λευκωσίας αναμένει απαντήσεις από ΥΠΕΣ
- Χρυσοσπηλιώτισσα: Το ΥΠΕΣ δεν συναινεί σε «φρένο» για αναπτύξεις, παρά τις αντιδράσεις
Τι προτείνει το ΕΤΕΚ στο ΥΠΕΣ
- Να προχωρήσει άμεσα η διαδικασία ολιστικής προστασίας του άνω πρανούς με όποια λύση προωθηθεί από την Πολιτεία.
- Να εκδοθεί διάταγμα προσωρινής αναστολής αδειοδοτήσεων.
- Να τεθεί σε εφαρμογή ένα σχέδιο για τη θεσμική προστασία και συνολική διαχείριση του χώρου ως δημόσιου πολιτιστικού τοπίου, ξεκινώντας από έναν συντονισμένο δημόσιο σχεδιασμό με σεβασμό στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον.
Στη μακροσκελή και επεξηγηματική επιστολή του Επιμελητηρίου σημειώνεται ότι «το ΕΤΕΚ έχει μελετήσει εις βάθος το ζήτημα, τόσο στην τεχνική του διάσταση, όσο και στο ευρύτερο πλαίσιο της διαχείρισης ενός σημαντικού πολιτιστικού μνημείου. Ως Επιμελητήριο θεωρούμε ότι η απόφαση που θα ληφθεί υπερβαίνει το θέμα της ευστάθειας και ακεραιότητας του σπηλαίου και του ναού από στατικής άποψης» και υπογραμμίζει ότι «η εξέταση του ζητήματος μόνο υπό αυτό το πρίσμα δεν απαντά στις ανησυχίες που αφορούν συνολικά την προστασία, ανάδειξη και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στον τόπο μας».
Σύμφωνα με τις Εγκεκριμένες Πολεοδομικές Ζώνες του 2018, η περιοχή χαρακτηρίζεται ως Οικιστική H5 με συντελεστή δόμησης 30%, κάλυψη 20% και μέχρι δύο ορόφους. Σήμερα το ΕΤΕΚ ζητά έκδοση διατάγματος Λευκής Ζώνης για το σύνολο της περιοχής.
Σημειώνει ακόμα ότι «το ΕΤΕΚ καταθέτει μια πρόταση ολιστικής προστασίας του Σπηλαίου ως πολιτιστικού τοπίου, με βασική παράμετρο την απαλλοτρίωση/ανταλλαγή/αποχαρακτηρισμό ζώνης ανάπτυξης (όποια λύση επιλεγεί) του άνω πρανούς και τη διαμόρφωση του ενιαίου δημόσιου χώρου γύρω από το μνημείο» και επεξηγεί ότι αυτό που προτείνεται «είναι η ολιστική διατήρηση του γεωλογικού και αισθητικού χαρακτήρα της περιοχής, η αποφυγή αποσπασματικών παρεμβάσεων και η προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάδειξη του αγροτικού τοπίου και την ήπια αξιοποίησή του ως χώρου προσβασιμότητας, αναψυχής και πολιτισμού».
Τι περιλαμβάνει η πρόταση του ΕΤΕΚ
Αναλυτικά, οι θέσεις και οι εισηγήσεις του ΕΤΕΚ για το μνημείο είναι:
1.Το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας ως μέρος ενός ενιαίου πολιτιστικού τοπίου
Το Σπήλαιο αποτελεί θρησκευτικό, πολιτισμικό και γεωολογικό σημείο αναφοράς για ολόκληρη την Κύπρο. Η αξία του δεν περιορίζεται στο εσωτερικό του αλλά επεκτείνεται στη φυσική του θέση, τις θεάσεις του, το τοπίο του Πεδιαίου και την εμπειρία προσέγγισης από τον επισκέπτη. Ως εκ τούτου, το ΕΤΕΚ υιοθετεί την προσέγγιση του Σπηλαίου ως αναπόσπαστου μέρους ενός πολιτιστικού τοπίου, με στόχο τη μακροχρόνια διατήρηση και ανάδειξη του μέσα από ένα ολιστικό θεσμικό και σχεδιαστικό πλαίσιο.
2. Aπαλλοτρίωση/ανταλλαγή/αποχαρακτηρισμός ζώνης ανάπτυξης του άνω πρανούς - Δημιουργία προστατευόμενου δημόσιου χώρου
Βασική εισήγηση του ΕΤΕΚ είναι η ολιστική προστασία από το κράτος του άνω πρανούς, δηλαδή του πλατώματος πάνω από το Σπήλαιο, το οποίο σήμερα εμπίπτει σε οικιστική ζώνη. Η προστασία αυτής της έκτασης αποτελεί το πλέον αποτελεσματικό και μόνιμο μέτρο για:
- Την αποτροπή αστοχιών ή κατολισθήσεων λόγω μελλοντικής δόμησης ή χρήσης βαρέων οχημάτων.
- Τη διατήρηση των θεάσεων και της φυσικής συνέχειας του τοπίου του Σπηλαίου.
- Την εξασφάλιση μη αναστρέψιμης προστασίας έναντι ασύμβατων χρήσεων (π.χ. υπόγεια, πισίνες, αυξημένο φορτίο).
Παράλληλα το ΕΤΕΚ εισηγείται όπως ο εν λόγω χώρος μετατραπεί σε ενιαίο δημόσιο χώρο πρασίνου, σε συνδυασμό με το επίπεδο του ποταμού, μέσω αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάδειξη πολιτισμικού και φυσικού τοπίου.
3. Αναστολή αδειοδοτήσεων-Έκδοση Διατάγματος Λευκής Ζώνης μέχρι την τελική προστασία του μνημείου με ειδικό καθεστώς.
Ενόψει της απουσίας ενιαίας γεωτεχνικής και περιβαλλοντικής τεκμηρίωσης για την περιοχή και μέχρι την απαλλοτρίωση/ανταλλαγή/αποχαρακτηρισμό ζώνης ανάπτυξης το ΕΤΕΚ υποστηρίζει:
- Την άμεση αναστολή έκδοσης πολεοδομικών και οικοδομικών αδειών στην ευρύτερη περιοχή του άνω πρανούς και πέριξ του Σπηλαίου.
- Την έκδοση διατάγματος Λευκής Ζώνης για το σύνολο της περιοχής αυτής, με στόχο τη θεσμική προστασία έως ότου θεσπιστεί το ειδικό καθεστώς διαχείρισης του χώρου που θα επιλεγεί.
«Η ανάληψη δράσης για την προστασία του μνημείου και του περιβάλλοντος χώρου του είναι ευθύνη όλων μας. Η διατήρηση του γεωλογικού και αισθητικού χαρακτήρα της περιοχής ως ενός αδιάσπαστου συνόλου με το μνημείο, αποτελεί δημόσιο αγαθό και πρέπει να διαφυλαχθεί», καταλήγει το ΕΤΕΚ.
Οι καταρρεύσεις σε ανέγερση το 2019
Οι ανησυχίες και η αμφισβήτηση της μελέτης
Αξίζει να αναφερθεί ότι όσοι αντιδρούν αμφισβητούν τη μελέτη του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης και έχουν ζητήσει από τον υπουργό Εσωτερικών την εκπόνηση νέας ολοκληρωμένης και τεκμηριωμένης επιστημονικής μελέτης. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο ρεπορτάζ του «Π» για το θέμα, μετά από έξι χρόνια επανεμφανίζονται σήμερα για όσους αντιδρούν, οι ανησυχίες σε σχέση με πιθανούς κινδύνους για την ευστάθεια και την ακεραιότητα του σπηλαίου, αλλά και του ναού εντός του, όπως και το 2019, όταν η αδειοδότηση πρατηρίου πετρελαιοειδών στην περιοχή οδηγήθηκε στο δικαστήριο, το οποίο ακύρωσε την εκδοθείσα πολεοδομική και οικοδομική άδεια.
Εσωτερική άποψη της λαξευτής εκκλησίας της Παναγίας Χρυσοσπηλώτισσας. Πηγή: Polignosi
Τις ανησυχίες αυτές συμμερίζεται και ο ΕΟΑ Λευκωσίας. Τον περασμένο Μάιο, σε επιστολή του προς τον υπουργό Εσωτερικών ζήτησε «όπως προωθηθούν τάχιστα όλες οι απαιτούμενες ενέργειες για έκδοση από το Υπουργικό Συμβούλιο σχετικού Διατάγματος καθορισμού Λευκής Ζώνης, για σκοπούς περιορισμού οποιασδήποτε οικοδομικής ανάπτυξης, εργασίας ή δραστηριότητας στην εν λόγω περιοχή». Επίσης ζήτησε και αυτός την εκπόνηση μίας ολοκληρωμένης και τεκμηριωμένης επιστημονικής μελέτης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ευστάθεια και η ακεραιότητα του σπηλαίου, με κύριο γνώμονα την ασφαλή πρόσβαση των προσκυνητών στο σπήλαιο. Σε δηλώσεις του στον «Π» ο κ. Γιωρκάτζης ανέφερε ότι μέχρι να απαντήσει στα αιτήματα ο υπουργός Εσωτερικών, Κωνσταντίνος Ιωάννου, ο ΕΟΑ Λευκωσίας δεν θα εκδώσει πολεοδομική άδεια.
Οι Οικολόγοι διερωτώνται ποια είναι η θέση της Εκκλησίας της Κύπρου
Μετά την επιστολή του ΕΤΕΚ προς το Υπουργείο Εσωτερικών, η Επαρχιακή Επιτροπή Λευκωσίας του Κινήματος - Οικολόγων Συνεργασία Πολιτών εξέφρασε σε ανακοίνωσή της την απόλυτη ικανοποίησή της για την αποφασιστική παρέμβαση του Επιμελητηρίου στο θέμα της προστασίας του μνημείου.
Σημειώνει ότι μέσω της επιστολής του Προέδρου του ΕΤΕΚ, κ. Κωνσταντίνου Κωνσταντή, προς τον Υπουργό Εσωτερικών, Κωνσταντίνο Ιωάννου, υιοθετήθηκε η πρόταση της Επαρχιακής Επιτροπής Λευκωσίας του Κινήματος Οικολόγων - Συνεργασία Πολιτών για άμεση κήρυξη της ευρύτερης περιοχής του σπηλαίου της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας σε λευκή ζώνη. Προσθέτει ότι «τη θέση αυτή φαίνεται να υιοθετεί και ο Επαρχιακός Οργανισμός Αυτοδιοίκησης Λευκωσίας . Ήδη εκκρεμούν αριθμός αιτήσεων για έκδοση αδειών πολεοδομικών αδειών σε απόσταση αναπνοής από το σπήλαιο».
«Σημειώνουμε με ιδιαίτερη ικανοποίηση το γεγονός ότι ο κ. Κωνσταντής υιοθέτησε την πρότασή μας για δημιουργία, στην ευρύτερη περιοχή του σπηλαίου, ενός δημόσιου πολιτιστικού χώρου, ξεκινώντας από έναν συντονισμένο δημόσιο σχεδιασμό με σεβασμό στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον, σε συνέχεια του σχεδιασμού για τον πεζόδρομο / ποδηλατοδρόμο Πεδιαίου που σχεδιάζεται να συνδέσει την αστική περιοχή Λευκωσίας με την περιοχή Ταμασού», τονίζεται.
Την ίδια ώρα διερωτώνται ποια είναι η θέση της Εκκλησίας της Κύπρου στο πολύ σημαντικό αυτό θέμα, ποια είναι η θέση του Αρχιεπισκόπου Γεωργίου.
Τέλος καλούν τον Υπουργό Εσωτερικών, κ. Ιωάννου, να αναλάβει τον θεσμικό ρόλο που του αναλογεί και να προωθήσει ενώπιον του Υπουργικού Συμβουλίου την πρόταση για κήρυξη της περιοχής σε Λευκή Ζώνη, μέχρι να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενοι σχεδιασμοί.
