Ενέργεια, ασφάλεια και τεχνολογία είναι οι τρεις βασικοί τομείς ανταγωνισμού για τις μεγάλες δυνάμεις σήμερα, και η ευρωμεσογειακή περιοχή βρίσκεται στη διασταύρωση και των τριών. Αυτό ήταν το βασικό συμπέρασμα από τη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Cyprus Forum την Παρασκευή στη Λευκωσία, με αντικείμενο τις μεταβαλλόμενες ισορροπίες στην περιοχή.
Διαβάστε το πρωτότυπο στον αγγλόφωνο Politis to the point: The Euro-Med Region: Threats, Competition and Potential Cooperation
Οι αναλυτές επισήμαναν τις πολλές προκλήσεις αλλά και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για τις χώρες της περιοχής. Η Ίλκαϊ Ντεμιρντάγ, συνιδρύτρια της Energy Shift Capital, ανέφερε ότι τα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ευρωμεσογειακή ζώνη δεν είναι πλέον περιφερειακά: «Όλα είναι πλέον αλληλοσυνδεόμενα και η περιοχή αποτελεί μέρος του παγκόσμιου παιχνιδιού ισχύος γύρω από την ενέργεια, την ασφάλεια και την τεχνολογία», υποστήριξε.
Ενεργειακή μετάβαση
«Τα ηλεκτρόνια έχουν πλέον μεγαλύτερη σημασία από τα μόρια, και αυτό θα συνεχίσει να ισχύει και στο μέλλον», είπε η Ντεμιρντάγ.
Η ενεργειακή μετάβαση και η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων αναμένεται να προσελκύσουν επενδύσεις ύψους τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Κίνα ηγείται στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των προηγμένων τεχνολογιών. Διαθέτει επίσης πρόσβαση στα πιο κρίσιμα ορυκτά που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση, τόνισε η Ντεμιρντάγ.
Η Ευρώπη, από την άλλη, δεν έχει πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες, υστερεί σε προηγμένες τεχνολογίες, όπως η αποθήκευση μπαταριών, και δυσκολεύεται να καλύψει το κενό στις επενδύσεις. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί προβλήματα ενεργειακής ασφάλειας για την Ευρώπη, πρόσθεσε η διαχειρίστρια επενδύσεων.
Στρατηγική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου
Ο ύπατος αρμοστής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Κύπρο, Μάικλ Τάθαμ, συμφώνησε ότι η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια εξαιρετικά σημαντική στρατηγική περιοχή όσον αφορά την ενέργεια και τις διαδρομές μεταφοράς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχει σημαδευτεί από «πολύ σημαντική αστάθεια και αναταράξεις».
Το βασικό ενδιαφέρον του Ηνωμένου Βασιλείου στην περιοχή είναι η σταθερότητα, η οποία θα διευκόλυνε την οικονομική δραστηριότητα, το εμπόριο, τις ενεργειακές υποδομές και πολλά άλλα, είπε.
Η Κύπρος ως «σημαντικός» εταίρος
Οι τρέχουσες προτεραιότητες για την επίτευξη σταθερότητας είναι η Γάζα και η Συρία, τόνισε ο Βρετανός διπλωμάτης, σημειώνοντας ότι για τη Γάζα, τα άμεσα επόμενα βήματα θα πρέπει να είναι κατάπαυση του πυρός, απελευθέρωση των ομήρων και εισροή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Λωρίδα. Για πιο μακροπρόθεσμη σταθερότητα απαιτείται μια πολιτική πορεία προς τη λύση δύο κρατών, πρόσθεσε ο Τάθαμ.
Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, ο ύπατος αρμοστής ανέφερε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρεί την Κύπρο έναν «πραγματικά σημαντικό» περιφερειακό εταίρο. «Χαιρετίζουμε το γεγονός ότι η Κύπρος είναι καλά διασυνδεδεμένη στην περιοχή και έχει καλές σχέσεις με το Ισραήλ και τους Άραβες γείτονές της».
Επιστροφή της διπλωματίας
Η Ντοροτέ Σμιντ, διευθύντρια του προγράμματος Τουρκίας–Μέσης Ανατολής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (IFRI), ανέδειξε μια σημαντική μεταστροφή με την επιστροφή της διπλωματίας στη Μέση Ανατολή.
Ο πόλεμος στη Γάζα έφερε κοντά χώρες που προηγουμένως απέφευγαν τον διάλογο, όπως φάνηκε με την προσέγγιση Ιράν–Σαουδικής Αραβίας, αλλά και με την αλληλεγγύη που έδειξαν τα κράτη του Κόλπου προς το Κατάρ, μετά την επίθεση του Ισραήλ στην πρωτεύουσα Ντόχα με στόχο να εξαλείψει διαπραγματευτές της Χαμάς.
«Μερικά χρόνια πριν, αυτές οι χώρες βρίσκονταν κοντά σε αντιπαράθεση. Σήμερα φαίνεται να υπάρχει μια κοινή διπλωματική προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας αρχιτεκτονικής ασφάλειας, η οποία όμως εξακολουθεί να κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από το Ισραήλ», είπε η Σμιντ.
Η Τουρκία
Αναφορικά με τις στρατηγικές και οικονομικές προτεραιότητες της Τουρκίας, η αναλύτρια του IFRI ανέφερε ότι στόχος της Άγκυρας είναι να εδραιώσει την παρουσία της, μετά από μεγάλες επενδύσεις στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο ως θαλάσσιο χώρο.
Η Σμιντ επισήμανε τη στροφή που συντελέστηκε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, σε σχέση με την εδραίωση του ελέγχου του Ταγίπ Ερντογάν επί του στρατού. «Συνεργάζονται πλέον. Είναι πολύ σημαντικό να το κατανοήσουμε», είπε.
Η τουρκική κυβέρνηση συνεργάζεται στενά με τον στρατό και τον ιδιωτικό τομέα για να επεκτείνει την παρουσία της πέρα από τα σύνορα, ασκώντας τόσο ήπια όσο και σκληρή ισχύ στην περιοχή, μέχρι και τη Λιβύη.
«Η κύρια επιδίωξη της Τουρκίας είναι να καταστεί δομική δύναμη στην περιοχή… Ο απώτερος στόχος της είναι να διατηρήσει την αυτονομία που καλλιεργεί εδώ και δύο δεκαετίες και να υπερασπιστεί τα τουρκικά συμφέροντα. Δεν θέλουν να συμβιβαστούν με το ΝΑΤΟ ή την ΕΕ στον καθορισμό των εθνικών τους συμφερόντων», είπε η Σμιντ.
Οι ορατές απειλές
Η αναλύτρια υποστήριξε ότι η Τουρκία βλέπει τις τρέχουσες γεωπολιτικές μεταβολές ως απειλή, επισημαίνοντας ότι η χώρα κληρονόμησε μια ισχυρή ψυχολογία «αντίληψης απειλής» από την ιστορία της, ιδίως μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της και τα σύνορά της διαρκώς υπό απειλή, γεγονός που τροφοδοτεί τις αναθεωρητικές της τάσεις με τους γείτονές της.
Οι δύο βασικές αντιληπτές απειλές για την Τουρκία είναι το Αιγαίο και η Μαύρη Θάλασσα, με τη δεύτερη να ενέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Η Τουρκία θα πρέπει να διαλέξει πλευρά, και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τα συμφέροντά της ταυτίζονται περισσότερο με το ΝΑΤΟ παρά με τη Ρωσία, υποστήριξε η Σμιντ.
Το Ισραήλ αποτελεί μια νέα αναδυόμενη απειλή που εδραιώνεται στην τουρκική στρατηγική αντίληψη, είπε η αναλύτρια. «Εδώ είναι που η Κύπρος έχει ρόλο να παίξει. Η διαίρεση μπορεί πλέον να ιδωθεί στο πλαίσιο μιας ευρύτερης αντιπαράθεσης δυνάμεων και της ανάγκης εξισορρόπησης με το Ισραήλ», πρόσθεσε.
Η Σμιντ προειδοποίησε για την επικίνδυνη τάση επαναστρατιωτικοποίησης του Κυπριακού, σημειώνοντας ότι η στρατηγική θέση της Κύπρου αλλάζει το περιφερειακό πλαίσιο. Δεν μεταβάλλεται μόνο ο ρόλος των εξωτερικών παικτών στη διαίρεση του νησιού, αλλά εγείρονται και ερωτήματα για το επίπεδο ελέγχου που θα μπορούν να διατηρήσουν οι ίδιοι οι Κύπριοι επί του νησιού τους, καθώς η στρατηγική του αξία μεγεθύνεται.
Ενεργειακή συνεργασία με γείτονες
Τέλος, η αναλύτρια σημείωσε ότι η Κύπρος έχει επίσης την ευκαιρία να παίξει σημαντικό ρόλο στις ενεργειακές ανάγκες της περιοχής. Περιέγραψε τη συζήτηση γύρω από τους «ενεργειακούς διαδρόμους» ως «ξεπερασμένη». Αντίθετα, η Κύπρος θα πρέπει να κοιτάξει γύρω από τη γειτονιά της και να δει πού υπάρχουν πραγματικές ανάγκες για ενέργεια, ιδίως σε ό,τι αφορά την ανοικοδόμηση στη Συρία, τον Λίβανο και πιθανώς στη Γάζα.
Από την άλλη, η Ντεμιρντάγ σημείωσε ότι η Κύπρος έχει επίσης την ευκαιρία να ενώσει δυνάμεις με άλλες χώρες σε θέματα ενεργειακής συνεργασίας. Έργα υδρογόνου και LNG, που είναι απαραίτητα για την επίτευξη των στόχων μηδενικών εκπομπών, αποτελούν «μεγα-έργα» που απαιτούν τεράστιες ροές κεφαλαίων, μακροπρόθεσμη σταθερότητα και πολυμερείς συμφωνίες με άλλα κράτη. Η Τουρκία, κατέληξε, θέλει να βρεθεί στο κέντρο της ενεργειακής μετάβασης στην περιοχή.
