Γιατί συναντάμε τα κουνούπια πλέον όλο το χρόνο και όχι μόνο κατά τους θερινούς μήνες; Γιατί ένα απλό τσίμπημα, σε συνθήκες άλλων εποχών- έχει αναχθεί σήμερα σε μείζον ζήτημα ενόχλησης, δυσφορίας και πόνου- γιατί πίνουν αίμα τα κουνούπια και πόση ποσότητα μπορούν να λάβουν; τσιμπάνε τον άνθρωπο όλα τα κουνούπια;
Και γιατί τελικά η επέλαση των πάσης φύσεως κουνουπιών και εντόμων αποτελεί σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας στις ημέρες μας;
Δεν θέλει και πολύ σκέψη να απαντήσει κάποιος στα παραπάνω ερωτήματα και να καταλήξει, πώς για τα περισσότερα, ευθύνεται η κλιματική κρίση που άλλαξε άρδην την ψυχολογία και τις επισκέψεις των κουνουπιών… αλλά και τις δικές μας αλλεργικές αντιδράσεις, απέναντι στους νιγμούς.
Όπως τονίζει στο CNN Greece o Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης Προϊστάμενος του Εργαστηρίου Εντόμων και Παρασίτων Υγειονομικής Σημασίας - Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και Αναπληρωματικό Μέλος του ΔΣ ΕΟΔΥ, η αλήθεια είναι, πώς ο τρόπος ζωής των ανθρώπων έχει αλλάξει ριζικά, καθώς έχουμε καταστρέψει το περιβάλλον και κάνουμε πλέον κακή χρήση του νερού.
Πλέον κουνούπια και έντομα επισκέπτονται και τον αστικό ιστό, δημιουργώντας νέο περιβάλλον οικολογίας, το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται. Κάποτε βλέπαμε για παράδειγμα τα κουνούπια σε μία λίμνη, ένα έλος, ένα ποτάμι, σήμερα κουνούπια και έντομα παρελαύνουν κανονικά στις πόλεις και μάλιστα όλο το χρόνο. Το γεγονός επομένως ότι τα κουνούπια παραμένουν μεγαλύτερο χρόνο στο αστικό περιβάλλον και με μεγαλύτερη δραστηριότητα, έχει ως αποτέλεσμα να καθιστά πιο δυσχερή τη διαχείρισή τους, επισημαίνει ο συνομιλητής μας και προσθέτει:
«Το κοινό κουνούπι - που είναι υπεύθυνο για τον ιό τιυ Δυτικού Νείλου- το συναντάμε πλέον όλο το χρόνο, ενώ και το ασιατικό κουνούπι τίγρης αρχίζει σιγά και αυτό και προσαρμόζεται».
Κουνούπια, οσμές και ομάδες αίματος
Σε ερώτηση του CNN Greece εάν ο ίδιος ασπάζεται την άποψη ομάδας επιστημόνων που αναφέρουν ότι τα κουνούπια έλκονται και από τις οσμές των ανθρώπων αλλά και από την ομάδα αίματος, ο Δρ. Μιχαηλάκης, επισημαίνει ότι Ιάπωνες επιστήμονες συνδέουν τις ομάδες αίματος - κυρίως την ομάδα 0 - με το πιο συχνό τσίμπημα, αλλά αναμένουμε να δούμε λεπτομερή στοιχεία της έρευνας αυτής.
Όσον αφορά στις οσμές, σύμφωνα με τον συνομιλητή μας, το διοξείδιο του άνθρακα, δηλαδή η αναπνοή μας, ο ιδρώτας, καθώς και μερικές ακόμη ουσίες αποτελούν συχνά πόλο έλξης για τα κουνούπια.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε, ότι όλα τα έντομα τρέφονται με νέκταρ, ωστόσο με αίμα τρέφονται μόνο τα θηλυκά για να χτίσουν πρωτεΐνες, προκειμένου να φτιάξουν ένα περιβάλλον αυγών.
Μακριά από τα στάσιμα νερά
Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζουμε, σύμφωνα με τον Δρ. Μιχαηλάκη, είναι να αποφεύγουμε τα στάσιμα νερά οπουδήποτε, τα οποία αποτελούν σοβαρή εστία μόλυνσης. Επίσης, θα πρέπει να χρησιμοποιούμε εγκεκριμένα από το υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης εντομοαπωθητικά, ενώ και η χρήση κλιματιστικών βοηθά σημαντικά, καθώς τα κουνούπια αποφεύγουν τον αέρα. Αναφορικά με τους ψεκασμούς εντός των σπιτιών, ο συνομιλητής μας υποστηρίζει ότι λίγα πράγματα προσφέρουν.
Με αφορμή τα πρόσφατα τέσσερα περιστατικά από τον Ιού του Δυτικού Νείλου που καταγράφονται στην Αττική, ας δούμε τι συμβαίνει με την επέλαση των κουνουπιών τα οποία διεκδικούν ολοένα και περισσότερο χώρο και χρόνο από τη ζωή μας.
Το κοινό κουνούπι και το ασιατικό τίγρης
Όπως αναφέρει ο Δρ. Μιχαηλάκης, όλα τα κουνούπια είναι ενοχλητικά, ωστόσο μερικά χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και λεπτομερή διαχείριση, όπως το κουνούπι που προκαλεί τον δάγκειο πυρετό. Το φοβόμαστε, διότι ο δάγκειος προκαλεί αιμορραγικό πυρετό. Το κοινό κουνούπι, είναι ο διαβιβαστής του ιού του Δυτικού Νείλου. Ο ιός του Δυτικού Νείλου μπορεί να προκαλέσει θανάτους σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας.
Το ασιατρικό κουνούπι τίγρης δεν καταγράφεται στην Ελλάδα, αλλά μπορούμε να τον εντοπίσουμε σήμερα, στη Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία.
Ο ιός του Δυτικού Νείλου
Ο ιός του Δυτικού Νείλου βρέθηκε για πρώτη φορά το 1937, σε μια γυναίκα με εμπύρετο νόσημα στην Ουγκάντα, στην επαρχία του Δυτικού Νείλου απ' όπου και πήρε το όνομά του. Η πρώτη μεγάλη επιδημία στην Αμερική έλαβε χώρα το 1999. Στην Ευρώπη, η πρώτη μεγάλης κλίμακας επιδημία συνέβη το 1996 στο Βουκουρέστι και η δεύτερη στη Ρωσία, το 1999.
Ο ιός μεταδίδεται μέσω τσιμπήματος του κοινού κουνουπιού (Culex spp) το οποίο προηγουμένως είχε τσιμπήσει ένα άρρωστο από τον ιό πτηνό. Προσβάλλει κυρίως τα πτηνά, τα άλογα και τον άνθρωπο.
Λιγότερο συχνός τρόπος μετάδοσης είναι μέσω μετάγγισης μολυσμένου αίματος, ενώ παγκοσμίως έχουν αναφερθεί μεμονωμένα περιστατικά μετάδοσης μέσω μεταμόσχευσης, από τη μητέρα στο έμβρυο, με το θηλασμό, με το χειρισμό άρρωστων ζώων ή μολυσμένων δειγμάτων από άτομα που δουλεύουν σε εργαστηριακό περιβάλλον.
Αξίζει να θυμίσουμε, ότι ο ιός του Δυτικού Νείλου δε μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και δε μεταδίδεται με την κοινωνική ή σεξουαλική επαφή.
Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία φιλοξενούν το ασιατικό κουνούπι
Το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus) – το οποίο το βρίσκουμε σε Γαλλία Ισπανία και Ιταλία- είναι ένα κανονικό σε μέγεθος κουνούπι με μήκος σώματος παρόμοιο με εκείνο του κοινού κουνουπιού Culex pipiens (5-6 mm), ενώ το σώμα του είναι μαύρου χρώματος με λευκές περιοχές στο θώρακα, την κοιλιά και τα πόδια. Τα θηλυκά είναι επιθετικά και τσιμπούν συνήθως κατά τη διάρκεια της ημέρας, με το μέγιστο της δραστηριότητάς τους να παρατηρείται νωρίς το πρωί (06:00 με 08:00) και αργά το απόγευμα (16:00 με 18:00). Τα θηλυκά συνήθως ψάχνουν για τροφή κοντά στο έδαφος και προτιμούν να τσιμπούν στις περιοχές των αστραγάλων και των γονάτων. Tο Ae. albopictus θεωρείται ένα τυπικά εξωδίαιτο είδος κουνουπιού, καθώς προτιμάει να τσιμπάει τους ξενιστές σε εξωτερικούς χώρους. Εκτός από τον άνθρωπο τσιμπούν με ευκολία και άλλα θηλαστικά ενώ περιστασιακά μπορούν να τραφούν και με αίμα πτηνών.
Από υγειονομική άποψη το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus) έχει πολύ μεγάλη σημασία καθώς μπορεί να μεταδώσει πολυάριθμες σοβαρές για τον άνθρωπο ασθένειες με σημαντικότερη τον ιό του Δάγκειου πυρετού που αποτελεί την σημαντικότερη ιογενή λοίμωξη του ανθρώπου που μεταδίδεται με αρθρόποδα (αρμποϊός).
Στη χώρα μας το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus) εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Κέρκυρα και την Ηγουμενίτσα μετά από δειγματοληψίες κουνουπιών που διεξάγονταν σε περιοχές των νομών Κερκύρας και Θεσπρωτίας τα έτη 2003 και 2004. Εικάζεται, ότι η είσοδος του Ae. albopictus στην Ελλάδα μπορεί να πραγματοποιήθηκε από τα λιμάνια της Κέρκυρας και της Ηγουμενίτσας λόγω της θαλάσσιας επικοινωνίας τους με λιμάνια της Ιταλίας αλλά και της πόλης Χειμάρρα της Αλβανίας όπου το συγκεκριμένο είδος κουνουπιού ήταν ήδη εγκατεστημένο. Το 2007 το Ae. albopictus εντοπίστηκε με παγίδες ωοθεσίας σε σταθμό φορτηγών κοντά στο τελωνείο του Προμαχώνα Σερρών.
Η Κύπρος και το κουνούπι aegypti
Η εξάπλωση του Aedes aegypti- το οποίο δεν υπάρχει στην Ελλάδα και Ευρώπη αλλά μόνο στην Κύπρο και επομένως μας προβληματίζει, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και των ταξιδιών.
Το Aedes aegypti είναι παγκοσμίως γνωστό ως διαβιβαστής διαφόρων ιών συμπεριλαμβανομένων του κίτρινου πυρετού, του Δάγκειου πυρετού, του Chikungunya και του ιού Zika (θεωρείται καλύτερος διαβιβαστής σε σχέση με το Aedes albopictus – Ασιατικό κουνούπι τίγρης).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για τις συγκεκριμένες ασθένειες στην Ευρώπη, καταγράφονται κάθε χρόνο κρούσματα τα οποία, ωστόσο, είναι κατά κύριο λόγο εισαγόμενα. Πρόκειται δηλαδή για Ευρωπαίους πολίτες που ταξιδεύουν σε χώρες που έχουν εγχώρια μετάδοση των συγκεκριμένων ασθενειών και επιστρέφοντας νοσούν στη χώρα όπου διαβιούν.
Κουνούπι εγκλωβισμένο μέσα σε πλαστικό ποτήρι
AP Photo/Aaron FavilaΟλοκληρωμένα προγράμματα ελέγχου
Ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας τρέχει ολοκληρωμένα προγράμματα ελέγχου και καταπολέμησης των κουνουπιών, ενώ υπάρχει φυσικά και η ετήσια Εγκύκλιος του Υπουργείου Υγείας για τα προγράμματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των κουνουπιών
Ο ΕΟΔΥ επίσης συμμετέχει και σε σχετικό Οδηγό για την Ευρώπη, προκειμένου να αποτρέψει/προετοιμαστεί για τον Δάγκειο πυρετό, https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/public-health-guidance-assessing-and-mitigating-risk-locally-acquired-aedes-borne
Ειδικότερα, μέσω του ΦΕΚ 3040Β-19.06.2025, καταγράφονται Μέτρα ελέγχου/καταπολέμησης των κουνουπιών σε πτητικά μέσα, με στόχο τον έλεγχο της μετάδοσης ασθενειών, με ιδιαίτερη προσοχή σε πτητικά μέσα που ταξιδεύουν από ή διασχίζουν περιοχές υψηλού κινδύνου. Επίσης με το εν λόγω ΦΕΚ, εφαρμόζονται μέθοδοι απεντόμωσης, όπως υπολειμματικός ψεκασμός (residual spraying) ή χρήση αερολυμάτων (aerosol sprays), με βάση τις προδιαγραφές του ΠΟΥ.
Σε περίπτωση μη τήρησης των μέτρων, είναι δυνατή η προσωρινή ακινητοποίηση του σκάφους σε καθορισμένη ζώνη του αεροδρομίου έως την αποκατάσταση.
Οι αεροπορικές εταιρείες και οι φορείς λειτουργίας αεροσκαφών οφείλουν να εφαρμόζουν αυστηρά τα καθορισμένα πρωτόκολλα για τη μείωση των κινδύνων για τη δημόσια υγεία.
Αναφορικά με το πρόγραμμα «Καταγραφή της παρουσίας και της εποχιακής διακύμανσης των κουνουπιών (Culicidae) στην Περιφέρεια Αττικής» που τρέχει ο ΕΟΔΥ, ο Δρ. Μιχαηλάκης, υπογραμμίζει τα εξής:
«Το παρόν έργο στοχεύει στη συνεχή εντομολογική επιτήρηση και έρευνα στην Περιφέρεια Αττικής, με σκοπό την παραγωγή αξιόπιστων και χρήσιμων δεδομένων, τα οποία θα είναι άμεσα διαθέσιμα στους αρμόδιους φορείς που εμπλέκονται στη διαχείριση των κουνουπιών (Δήμοι, Περιφέρεια, Διευθύνσεις Υγειονομικού Ελέγχου κ.τ.λ.).
Σκοπός του έργου είναι η συγκέντρωση επιστημονικών δεδομένων, απαραίτητων για τον σχεδιασμό και την κατάρτιση ολοκληρωμένου προγράμματος διαχείρισης των πληθυσμών κουνουπιών στις περιοχές που υπάγονται διοικητικά στην Περιφέρεια Αττικής. Επιπλέον, τα ιστορικά δεδομένα επιδημιολογικής και εντομολογικής επιτήρησης, καθώς και τα δεδομένα εποχικής διακύμανσης των κουνουπιών που παράγονται στο πρόγραμμα, αποτελούν το βασικό εργαλείο για την ορθή διαχείριση, στοχεύοντας σε έγκαιρη και αποτελεσματική επέμβαση, εποχιακά ή/και σε περιπτώσεις έξαρσης των πληθυσμών των κουνουπιών».
