Φυτεύτηκε το 1956 όταν χτιζόταν το σπίτι, στην άκρη του κήπου, πολύ κοντά στον δρόμο. Άρχισε να μεγαλώνει εκεί, απορροφώντας όλο τον ήλιο, μεγαλώνοντας αργά αλλά σταθερά για να προσφέρει ό,τι της είχε δώσει η φύση. Αυτή ήταν η κιτρομηλιά που είχε φυτέψει η μητέρα μου. Το μικρό σπιτάκι στο πίσω μέρος του οικοπέδου ήταν έτοιμο για να μετακομίσει η οικογένεια, αφήνοντας το σπίτι της στην οδό Ιακώβου, κοντά στην Ερμού στη Λευκωσία. Πραγματικά πολύ επίκαιρο το ένστικτο του πατέρα μου, αφού σε λίγα χρόνια, το σπίτι αυτό ήταν απρόσιτο για την οικογένειά μας για πάντα - δεν μπορούσαμε να ξαναπάμε εκεί.
Αυτή ήταν η αρχή της μακράς σύγκρουσης που έφερε τόσο αίμα, τόσα δάκρυα, τόσες διαλυμένες ζωές και τόση καταστροφή στην πατρίδα μας. Αυτό ήταν το 1956. Και η κιτρομηλιά μας έγινε μάρτυρας σε όλα που συνέβησαν. Βρισκόταν στον μαχαλά Chaghlayan, κοντά στο Buyuk Kaymakli, κοντά στον Άγιο Κασσιανό και κοντά στην περιοχή της Πύλης Αμμοχώστου. Μεγάλωνε αργά για να βλέπει την ευτυχία και τις ανέμελες μέρες να περνούν, τις εντάσεις και τη θλίψη να απλώνονται σαν ομίχλη που σκεπάζει τα πάντα και τους πάντες. Στεκόταν με τα πράσινα φύλλα της και με την προσφορά της - τα κιτρόμηλά της που τα έδινε χωρίς κανένα αντάλλαγμα, αφού αυτή ήταν η προσφορά της φύσης.
Η μητέρα μου μάζευε αυτά τα κιτρόμηλα, τα καθάριζε ένα προς ένα, τα ξεφλούδιζε, τα τύλιγε και τα περνούσε σε έναν σπάγκο. Τα έβαζε σε μια μεγάλη κατσαρόλα και άλλαζε το νερό της κάθε μέρα για επτά μέρες για να φύγει η πικράδα και μετά τα έβραζε πολλές φορές, αλλάζοντας πάντα το νερό, ώστε με το σιρόπι να γίνουν γλυκά. Τέλος, στράγγιζε όλο το νερό, έβαζε ζάχαρη ανάλογα με τον αριθμό των κιτρομήλων που είχε ετοιμάσει και τα άφηνε να μουλιάσουν σε αυτή τη ζάχαρη όλη τη νύχτα. Το έβραζε για άλλη μια τελευταία φορά για να γίνει ένα πηχτό το σιρόπι που τα διατηρούσε χωρίς να χαλάσουν. Το σπίτι μύριζε γαρύφαλλα γιατί έβαζε μερικά από αυτά στο σιρόπι για να έχουν ωραία μυρωδιά του.
Οι συγκρούσεις του 1958
Το δέντρο έζησε τις συγκρούσεις του 1958 -τις συγκρούσεις μεταξύ ΕΟΚΑ και ΤΜΤ- κάποιοι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι δεν μπορούσαν να ζήσουν αρμονικά στο νησί, και υπό την «καθοδήγηση» των μητέρων πατρίδων τους, προκαλούσαν ο ένας εναντίον τον άλλο, σκοτώνοντας και πληγώνοντας ανθρώπους από την «άλλη» κοινότητα. Κάποιοι πέθαναν ενώ έφτιαχναν μια βόμβα, κάποιοι πέθαναν γιατί θεωρούνταν «προδότες», κάποιοι εγκατέλειπαν τη χώρα γιατί ήταν σε «λίστα θανάτου» από τη δική τους πλευρά και ο μόνος τρόπος για να σώσουν τη ζωή τους ήταν να πάνε στην Αγγλία, να εργαστούν και να έχουν μια άθλια ζωή εκεί, σε αυτή τη χώρα με τις βροχές και το κρύο, αφήνοντας πίσω τους τον όμορφο ήλιο και τις υπέροχες παραλίες της πατρίδας τους. Ζούσαν στριμωγμένοι σε μικροσκοπικά κοινοτικά σπίτια, πήγαιναν στη δουλειά τους πριν προλάβουν να δουν τον ήλιο να ανατέλλει και επέστρεφαν στο σπίτι τους στο σκοτάδι, συντριμμένοι από τις συνθήκες αλλά ακόμα όρθιοι γιατί έπρεπε να επιβιώσουν για χάρη των παιδιών τους. Δούλευαν σε εργοστάσια ως ράφτες, οδηγούσαν φορτηγά σε μεγάλες αποστάσεις για να μεταφέρουν εμπορεύματα, έκαναν οποιαδήποτε δουλειά για να επιβιώσουν μακριά από την πατρίδα τους, τους έλειπε το δικό τους φαγητό, η γεύση των χωριάτικων κοτόπουλων, το όμορφο αρνίσιο σουβλάκι όταν επτά γειτονιές μπορούσαν να μυρίσουν τι μαγειρευόταν. Έτρωγαν ψάρι και πατάτες, ονειρεύονταν τα γλυκά του κουταλιού της Κύπρου - καρυδάκι, κιτρόμηλο, καρπούζι, σουλτανίνα και κεράσι. Με ραγισμένες καρδιές και ανεκπλήρωτα όνειρα, μεγάλωναν τα παιδιά τους σε αυτή την ψυχρή χώρα, κάποιοι από αυτούς δεν μπορούσαν ποτέ να επιστρέψουν, κάποιοι από αυτούς ερχόντουσαν μόνο κάθε δύο χρόνια, όταν είχαν την οικονομική δυνατότητα και όταν ήταν αρκετά ασφαλές για να κάνουν διακοπές στον τόπο τους και να δουν την οικογένειά τους που είχαν αφήσει πίσω. Πήγαιναν να δουν όλη την οικογένεια, χωρίς ποτέ να ξεχάσουν να φέρουν δώρα, γιατί αυτό που κουβαλούσαν πάντα στην καρδιά τους ήταν η χώρα τους, οι άνθρωποι τους, η πατρίδα τους, η μυρωδιά των δέντρων, το χρώμα του ουρανού και ο αφρός των γαλάζιων θαλασσών, η απαλότητα της καυτής άμμου που πατούσαν το καλοκαίρι στις παραλίες, τα άγρια βράχια και η μυρωδιά της αλμυρής θάλασσας.
Ο δρόμος μας διαιρέθηκε το 1963
Η κιτρομηλιά μας έζησε τις μέρες της εγκυμοσύνης της μητέρας μου σε μένα το 1958, τη γέννησή μου και τη χαρά που έφερα στην οικογένεια. Έχω μερικές φωτογραφίες από την εποχή που γεννήθηκα, τον Οκτώβριο του 1958. Η αδελφή μου με τα μακριά μαλλιά της δεμένα στο πίσω μέρος του κεφαλιού της σαν αλογοουρά, να με κρατάει. Η μητέρα μου να με σηκώνει προς τον ήλιο. Ο αδελφός μου να μου διαβάζει ένα βιβλίο. Ένα πάρτι γενεθλίων δίπλα στη λιμνούλα με μια μεγάλη κούκλα, μια τεράστια κορδέλα στα μαλλιά μου, τα Clarks παπούτσια μου, ολοκαίνουργια και γυαλιστερά, το άσπρο φόρεμα που φοράω ραμμένο από τη μητέρα μου με αγάπη.
Η κιτρομηλιά μας έζησε τη σύγκρουση του 1963 και θυμούμαι πως είχαμε φύγει από το σπίτι μας μέσα στο σκοτάδι, πηγαίνοντας μέσα στην εντός των τειχών πόλη για να βρούμε μια μακρινή συγγενή για να μείνουμε μαζί της. Η μητέρα μου να τρέχει να βρει ψωμί που ήταν με δελτίο, ο πατέρας μου να ξεμένει στην Αθήνα αφού δούλευε ως ξεναγός, η μητέρα μου να προσπαθεί να με απασχολήσει φτιάχνοντας ένα παιχνίδι με φιδάκια και σκάλες για μένα σε ένα χαρτόνι για να παίζω με τον αδελφό μου. Ήμουν πέντε χρονών τότε και ο αδελφός μου ήταν περίπου 16 χρονών. Σύντομα έπρεπε να πάει «σε υπηρεσία» σε ένα στρατιωτικό φυλάκιο - ο δρόμος μας, από τη μία μέρα στην άλλη «διχοτομήθηκε» και υπήρχε ένα στρατιωτικό φυλάκιο στο τέλος του. Όλη η Λευκωσία διαιρέθηκε αν και η διχοτόμηση άρχισε πολύ πριν από αυτό, από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο πατέρας μου κατάφερε να επιστρέψει από την Αθήνα, επιτέλους μπορέσαμε να επιστρέψουμε στο σπίτι μας, στον διαιρεμένο μας δρόμο, στην κιτρομηλιά μας, στις γάτες μας, στην καθημερινή μας ζωή.
Τα βάσανα του πατέρα μου
Η κιτρομηλιά έζησε τα βάσανα του πατέρα μου που είχε αρνηθεί να ενταχθεί στην «υπόγεια οργάνωση» και τιμωρήθηκε αυστηρά.
Έχω μια φωτογραφία που τράβηξε ο Kutlu Adali, ο δολοφονημένος δημοσιογράφος και συγγραφέας, σύζυγος της αδελφής μου Ilkay Adali. Δείχνει τον πατέρα μου στο κρεβάτι, να ξεκουράζεται μετά τη δεύτερη του καρδιακή προσβολή, η μητέρα μου με βάζει δίπλα του, είμαι 3 χρονών σε αυτή τη φωτογραφία, τραβήχτηκε το 1961. Ο πατέρας μου ήταν πολύ άρρωστος, είχε υψηλά επίπεδα ουρίας στο αίμα του, ούτε η καρδιά του ήταν καλά, είχε πάθει δύο καρδιακές προσβολές. Η μητέρα μου έλεγε ότι στο τουρκοκυπριακό γκέτο της Λευκωσίας, ο γιατρός του τού έδινε λάθος θεραπεία. Αυτό ήταν μετά το 1963. Σύμφωνα με τον αδελφό μου, οι τουρκοκυπριακές αρχές αρνήθηκαν να δώσουν στον πατέρα μου άδεια να βγει από το γκέτο και να πάει να ζητήσει βοήθεια από Βρετανούς γιατρούς στο Νοσοκομείο Βρετανικών Βάσεων Δεκέλειας. Τα επαναλαμβανόμενα αιτήματά του να πάει να δει έναν Ελληνοκύπριο γιατρό απορρίφθηκαν όλα. Ήταν εγκλωβισμένος στο γκέτο, άρρωστος και ετοιμοθάνατος. Τελικά, το αφεντικό του, ο κ. Hakki Suha, παρενέβη για να του δοθεί άδεια να πάει να δει έναν Ελληνοκύπριο γιατρό. Η μητέρα μου γράφει στα απομνημονεύματά της ότι όταν είδε τον πατέρα μου ο γιατρός Bibi είπε: «Γιατί άργησες τόσο πολύ να έρθεις;». Ζητούσε καθημερινές εξετάσεις αίματος, έλεγε στον πατέρα μου τι να τρώει και η μητέρα μου τηλεφωνούσε στον γιατρό Bibi κάθε μέρα για να του πει τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Αλλά δεν πέρασε ούτε ένας μήνας και χάσαμε τον πατέρα μου από τρίτη καρδιακή προσβολή στις 3 Απριλίου 1966. Ήταν 52 ετών όταν πέθανε. Ήμουν τότε 7 χρονών. Η κιτρομηλιά έζησε τον πόλεμο το 1974, είδε τον θάνατο της μητέρας μου το 2005. Φέτος μαζεύω τα κιτρόμηλα. Τα πλένω και τα βάζω σε ένα καλάθι. Φτιάχνω σούπα με κόκκινες φακές σε ζωμό κοτόπουλου με κρεμμύδια και ντομάτες. Στύβω τα κιτρόμηλα πάνω στη σούπα. Αυτή είναι η γεύση της πατρίδας μας, το όμορφο άρωμα του κιτρομήλου. Είμαι ευγνώμων που αυτό το 69 χρονών δέντρο είναι ακόμα εδώ, προσφέροντας τους καρπούς του σαν παρηγοριά από τη γη για την επιβίωσή μας σε αυτόν τον τόπο.
Τηλ: 99966518
