ΕΕ-Τουρκία: Οι 27 ΥΠΕΞ καθορίζουν σήμερα τις προθέσεις τους

Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια οι σχέσεις ΕΕ με την Τουρκία θα βρεθούν στο σύνολό τους στην ατζέντα των Βρυξελλών στο πλαίσιο της σημερινής συζήτησης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων. Το κύριο ζητούμενο είναι κατά πόσο θα δοθεί εντολή στον ύπατο εκπρόσωπο Ζοζέπ Μπορέλ να διαπραγματευτεί το σύνολο των σχέσεων της ΕΕ με την Τουρκία. Αν και θεωρείται δύσκολο να υπάρξει κατάληξη, η συζήτηση θα μπει στα βαθιά επί όλων των θεμάτων. Παρόντες στην αίθουσα θα είναι μόνο ΥΠΕΞ και μόνιμοι αντιπρόσωποι, έτσι ώστε να γίνει αμιγώς πολιτική συζήτηση και να υπάρχει το περιθώριο και η ελευθερία να εκφραστούν ειλικρινείς θέσεις. Το ερώτημα είναι πώς θα εξισορροπηθεί η ανάγκη για μια συνολική προσέγγιση των σχέσεων και τοποθέτησή τους σε νέες βάσεις και η δυνατότητα συντονισμού σε προβλήματα που έχουν την προοπτική να υποσκάψουν την περιφερειακή σταθερότητα (όπως - πλέον - τον εμφύλιο στη Λιβύη) με την πιθανότητα για αυστηρές αντιδράσεις σε κινήσεις που αντιστρατεύονται συμφέροντα κρατών μελών και της ευρύτερης πολιτικής ενέργειας της ΕΕ (γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, τουρκολιβυκό μνημόνιο). Όσον αφορά το ενδεχόμενο συζήτησης νέων κυρώσεων, διπλωματικές πηγές επισημαίνουν πως αυτό δεν είναι το ζητούμενο και πως το μόνο πλαίσιο που υπάρχει για κυρώσεις αφορά τις γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Τυχόν άνοιγμα νέας συζήτησης για κυρώσεις για θέματα όπως το Αιγαίο ή ακόμα και την Αγία Σοφία, θα είναι η αρχή μιας διαδικασίας που δεν θα αποδώσει αμέσως.

Κυπριακό... κλειδί

Το γραφείο του κ. Μπορέλ θεωρεί κλειδί της αποκλιμάκωσης την άρση του αδιεξόδου στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικότερα όσον αφορά τις παράνομες γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Όπως ανέφερε σε δημοσιογράφους κοινοτικός αξιωματούχος, υπάρχουν ιδέες για το πώς μπορούν αυτά τα προβλήματα να ξεπεραστούν, και προσδοκίες να μπει μπροστά μια πρωτοβουλία «που να επιτρέψει σε όλα τα μέρη να αποκλιμακώσουν». Ωστόσο, ο ίδιος αξιωματούχος αναγνωρίζει πως το θέμα των υδρογονανθράκων στην Κύπρο αφορά τις δύο κοινότητες και τη διαδικασία επίλυσης υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Οι Βρυξέλλες λαμβάνουν υπόψη τις προτάσεις των δύο πλευρών για διαμοιρασμό των εσόδων για τους υδρογονάνθρακες, όμως αναγνωρίζουν πως για να υπάρξει πρόοδος «ορισμένες τουρκικές ενέργειες που βρίσκονται σε εξέλιξη πρέπει να σταματήσουν». Κι αυτό γιατί θεωρείται δεδομένο πως αν η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπει σε μια τροχιά εξομάλυνσης, Κύπρος και Ελλάδα δεν θα δώσουν το πράσινο φως - για το οποίο χρειάζεται ομοφωνία. Την ίδια στιγμή, οι Βρυξέλλες επισημαίνουν πως λόγω των ενεργειών της Τουρκίας δεν υπάρχει πλέον σε εξέλιξη η συζήτηση που υπήρχε για το μεταναστευτικό, την ελευθεροποίηση εισόδου ή την τελωνειακή ένωση, πόσω μάλλον για ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Όπως ανέφερε κοινοτικός αξιωματούχος, «δεσμευτήκαμε στη βάση ενός συγκεκριμένου πλαισίου», και όταν η Τουρκία αλλάζει τους όρους, τότε θα το κάνει και η ΕΕ.

Αβέβαιο αποτέλεσμα

Οι πιθανότητες να δοθεί η εντολή στον κ. Μπορέλ να προχωρήσει σε διαβουλεύσεις με την Τουρκία θεωρείται περιορισμένη λόγω του κακού κλίματος με την Τουρκία και του μεγάλου εύρους που αναμένεται να λάβει η συζήτηση. Κεντρικό ρόλο αναμένεται να παίξει και η Γαλλία, η οποία αντιδρά ιδιαίτερα έντονα για κινήσεις της Τουρκίας στον λιβυκό εμφύλιο που επηρεάζουν συμφέροντα των Παρισίων. Αν δεν καταστεί δυνατόν να υπάρξει εντολή σήμερα, η προσπάθεια δεν τελειώνει εκεί και αναμένεται να συνεχιστεί σε κατοπινό στάδιο σε πολιτικό επίπεδο. Η αποσυμπίεση των εντάσεων το συντομότερο είναι άλλωστε κεντρική προτεραιότητα της γερμανικής προεδρίας και άλλων χωρών που θέλουν να διατηρήσουν τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με την Τουρκία και να τις βγάλουν από τον πάγο, αποφεύγοντας την πλήρη ρήξη. Η κυπριακή πλευρά, όπως και η Ελλάδα, προαναγγέλλουν πως ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης θα θέσουν το θέμα της Τουρκίας και στη συζήτηση που θα γίνει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Ωστόσο, το μόνο βέβαιο είναι πως το κύριο θέμα που θα κυριαρχήσει στη συζήτηση των αρχηγών κρατών την Παρασκευή και το Σάββατο θα είναι η προσπάθεια σε κατάληξη σε συμφωνία για τον πολυετή προϋπολογισμό και για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.

Το πλαίσιο και η Λιβύη

Το ευρύτερο πλαίσιο της συζήτησης για τα ευρωτουρκικά όμως ξεκινά από την κατάσταση στη Λιβύη και την ανάγκη η Τουρκία να σεβαστεί τις αποφάσεις της Διάσκεψης του Βερολίνου, περνά από το μεταναστευτικό και το θέμα της συμφωνίας επαναπροώθησης του 2016 και φθάνει μέχρι τις πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Το θέμα της Λιβύης θα απασχολήσει τους ΥΠΕΞ και ως ένα από τα θέματα επικαιρότητας, με τον κ. Μπορέλ να εγείρει την ανάγκη τα μέρη να εμπλακούν ξανά στην ειρηνευτική διαδικασία και την ενίσχυση της αυστηρότητας της επιτήρησης του εμπάργκο όπλων από την ευρωπαϊκή επιχείρηση Irini. Ο ύπατος εκπρόσωπος θέλει να ζητήσει εντολή να αναζητήσει μια ξεκάθαρη θέση από την Τουρκία για τη Λιβύη και συνέχιση της προσπάθειας για επανεξέταση της συμφωνίας για το μεταναστευτικό που πάγωσε εξαιτίας της πανδημίας.

Και Αγία Σοφιά

Το κλίμα δυσχεραίνει ήδη η απόφαση του τουρκικού κράτους για το άνοιγμα της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμάνους και χρήση της και ως τζαμί, όχι μόνο λόγω των αντιδράσεων Ελλάδας και Κύπρου, αλλά κυρίως λόγω των ανησυχιών για το πώς η Τουρκία θα διαχειριστεί ένα αναγνωρισμένο μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Ωστόσο, αυτό είναι ένα θέμα που δεν θα τουμπάρει από μόνο του την όλη συζήτηση, αν και αναμένεται να τεθεί επί τάπητος. Όσον αφορά αναφορές για κυρώσεις, όπως αυτές του Έλληνα κυβερνητικού εκπροσώπου ο οποίος δήλωσε πως όλα είναι στο τραπέζι, είναι ξεκάθαρο πως σε επίπεδο ΕΕ δεν υπάρχει σε αυτό το στάδιο δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Αν και τίποτα δεν αποκλείει μια πιο ενεργή αντίδραση της ΕΕ στο μέλλον, αυτή τη στιγμή η απάντηση είναι προσεκτική. Την Παρασκευή ο κ. Μπορέλ έκανε λόγο για λυπηρή απόφαση και κάλεσε την Τουρκία να σεβαστεί τις αρχές του διαθρησκευτικού διαλόγου και της συνύπαρξης, αλλά και τις δεσμεύσεις της για προώθησή τους σε διεθνές επίπεδο.