Ανταπόκριση του «Π» από τις Βρυξέλλες:
Η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, σηματοδοτείται από μία αρκετά «εχθρική» στάση προς την Ευρώπη, με αποτέλεσμα να έχει πυροδοτήσει έντονες ανησυχίες και συζητήσεις στη Γηραιά Ήπειρο. Οι κινήσεις του Προέδρου των ΗΠΑ γύρω από το ουκρανικό που προσπαθούν να θέσουν σε δεύτερη μοίρα τους Ευρωπαίους ηγέτες, η επιβολή νέων δασμών, που πλαισιώνεται με απειλές για εμπορικό πόλεμο, αλλά και η σύμπλευση του με ακροδεξιά κόμματα στην ΕΕ, είναι τα κύρια αίτια μίας «αόρατης ρήξης» ΕΕ-ΗΠΑ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR), μέσω πρόσφατης έρευνας του (23/09), έρχεται να προσθέσει και την πολιτισμική διάσταση στις σχέσεις ΕΕ και ΗΠΑ. Η έκθεση του ECFR παρουσιάζει με λεπτομέρεια τις συνθήκες ενός πόλεμου αξιών που μαίνεται μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, εξαιτίας των πολιτικών και ρητορικών χειρισμών της κυβέρνησης Τραμπ.
Η έρευνα, αναφέρει πως η διακυβέρνηση Τραμπ συσπειρώνει τους ακροδεξιούς ιδεολόγους στην Ευρώπη και αξιοποιεί τον δημόσιο λόγο για να ταπεινώνει τους Ευρωπαίους στο παγκόσμιο προσκήνιο.
Το ECFR, που δρα ως πανευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης, βασίστηκε σε συνεντεύξεις και δημοσκοπήσεις από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, για να εξάγει τα συμπεράσματα της έρευνας με τίτλο «Reality show: Γιατί η Ευρώπη δεν πρέπει να υποκύψει στον πολιτισμικό πόλεμο του Τραμπ».
«Βαθύτερος» ο πολιτισμικός πόλεμος
Ένας πολιτισμικός πόλεμος είναι βαθύτερος από τις πολιτικές διαμάχες, τονίζει η έρευνα, καθώς σχετίζεται με τις αξίες, την ταυτότητα και τα συμβολικά όρια που καθορίζουν ποιοι είμαστε «εμείς».
Η έρευνα, χωρίζει τον «πόλεμο» σε δύο μέτωπα. Του επικοινωνιακού που βλέπει το φως της δημοσιότητας μέσω δημόσιων τοποθετήσεων από τη μία και από την άλλη του πολέμου που εκτυλίσσεται πίσω από τις πόρτες και υπογείως.
Όσον αφορά το τελευταίο μέτωπο, οι ΗΠΑ επί Τραμπ, προσπαθούν να παρουσιάσουν μία Ευρώπη ανίκανη να σταθεί στην παγκόσμια σκηνή και ανάξια να επιλύει κρίσεις χωρίς την καθοδήγηση της Αμερικής. Η έκθεση επισημαίνει ότι αν οι Ευρωπαίοι εσωτερικεύσουν αυτές τις «ταπεινώσεις», κινδυνεύουν να εισέλθουν σε φάση πολιτισμικής υποτέλειας.
Αναφορικά με το πρώτο μέτωπο, καλλιεργείται από τους Ευρωπαίους υποστηρικτές των πολιτικών του Αμερικανού ηγέτη, αυτούς που ονομάζει η έκθεση «νέους δεξιούς», οι οποίοι νομιμοποιούν ακραίες απόψεις και έρχονται σε ρήξη με τους φιλελεύθερους, οι οποίοι προέρχονται από τον χώρο της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς.
Στο προσκήνιο, οι τραμπιστές εκμεταλλεύονται την πραγματική πόλωση στις κοινωνίες και την άνοδο της «νέας δεξιάς». Στο παρασκήνιο, αντλούν από την πραγματική διχόνοια και τον δισταγμό μεταξύ των ηγετών της Ευρώπης, καθώς και από τις πραγματικές ή φανταστικές εξαρτήσεις των χωρών από τις ΗΠΑ και την έκθεση στην αμερικανική επιρροή. Όπως σημειώνεται στην έκθεση, «το παράδοξο είναι ότι αυτό συμβαίνει σε ένα φόντο ισχυρού ευρωπαϊκού αισθήματος σε ολόκληρη την ΕΕ».
Οι τραμπιστές, όπως αναλύει η έκθεση, δεν περιορίζονται σε πολιτικές αποφάσεις ή οικονομικές πιέσεις, αλλά χρησιμοποιούν υλικά και πολιτιστικά μέσα για να μεταδώσουν το αφήγημά τους, όπως πολιτικές πρωτοβουλίες, αλλά και εικόνες, γλώσσα και σύμβολα που παρουσιάζουν την Ευρώπη ως κατώτερη και ασήμαντη, κυρίως στον χώρο των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης.
Οι συγγραφείς της έκθεσης τονίζουν ότι, αυτή η επίθεση καθίσταται δυνατή διότι υπάρχει αποδυνάμωση της κοινής ευρωπαϊκής αντίληψης εντός των κρατών μελών. Οι εσωτερικοί διχασμοί και η άνοδος της «νέας δεξιάς» σε χώρες όπως η Ουγγαρία, η Ιταλία και η Πολωνία, επιτρέπουν στην αμερικανική κυβέρνηση να «παίζει» με τον πολιτικό λόγο της Ευρώπης. Όπως λέει η έκθεση, οι τραμπιστές εκμεταλλεύονται τόσο την κοινωνική πόλωση όσο και τη «διαίρεση και αμηχανία» των ευρωπαϊκών ηγεσιών για να πετύχουν τους σκοπούς τους.
Δύο διαφορετικά μοντέλα
Μία από τις αρκετές δημοσκοπήσεις που περιλαμβάνονται στην πολυσέλιδη έκθεση, είναι εάν οι Ευρωπαίοι επιθυμούν μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες και την ανάπτυξη μίας εναλλακτικής λύσης στο πυρηνικό αποτρεπτικό μέσο των ΗΠΑ, με την πλειονότητα να τάσσεται υπέρ. Η δημοσκόπηση διαπίστωσε επίσης ότι, οι άνθρωποι βλέπουν όλο και περισσότερο την Ευρώπη και την Αμερική ως δύο πολύ διαφορετικά μοντέλα δημοκρατίας. Οι ψηφοφόροι που θεωρούν ότι το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ λειτουργεί καλά, τείνουν να λένε ότι «η ΕΕ είναι διαλυμένη». Αντίθετα, όσοι πιστεύουν ότι η Αμερική έχει λοξοδρομήσει, τείνουν να βλέπουν την ΕΕ ως «λειτουργικό μοντέλο».
Το τρίπτυχο που προτείνεται
Η έρευνα του ECFR δεν περιορίζεται στη διάγνωση της πολιτισμικής κρίσης, αλλά προτείνει προς την Ευρώπη να ακολουθήσει τρία συγκεκριμένα βήματα.
Το πρώτο αφορά αυτό που ονομάζει η έκθεση φιλελεύθερες δυνάμεις, δηλαδή τα κυρίαρχα κόμματα στην Ευρώπη, να ξαναβρούν την αυτοπεποίθησή τους και να υπερασπιστούν ευθέως τις αξίες της ΕΕ. Όπως παρατηρεί η έκθεση, η τάση ορισμένων να μετακινούνται προς τα δεξιά, σε μια προσπάθεια να συγκρατήσουν ψηφοφόρους, τελικά λειτουργεί εις βάρος τους, αφού αποδυναμώνει τη δική τους εκλογική βάση και νομιμοποιεί την ξενοφοβία και την περιφρόνηση προς το κράτος δικαίου. Με άλλα λόγια, ανοίγουν διάπλατα τον δρόμο προς τους ψηφοφόρους να μετακινηθούν προς τα ακροδεξιά κόμματα, αποδυναμώνοντας την ίδια ώρα τα ίδια τους τα κόμματα.
Τονίζει παράλληλα, πως η στρατηγική του «καλοπιάσματος» από τους Ευρωπαίους απέναντι στον Τραμπ, αποδείχθηκε αναποτελεσματική. Αντί για υποχωρήσεις, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις καλούνται να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες, επενδύοντας σε άμυνα, τεχνολογία και στρατηγικές συμμαχίες εκτός Ευρώπης. Ο εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ κατέδειξε ότι, η ΕΕ διαθέτει τα εργαλεία να αντισταθεί, αλλά δεν τα αξιοποίησε επαρκώς, με αποτέλεσμα να φανεί αδύναμη. Το ζητούμενο, σύμφωνα με την έκθεση, είναι η στρατηγική αυτονομία και η ενίσχυση της ενότητας των «27», χωρίς να αποκλείει συνεργασίες.
Το τρίτο και τελευταίο βήμα που προτείνει, αφοράει την Κομισιόν, την οποία και καλεί να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του αφηγήματος και όχι να περιορίζεται στη διαχείριση κρίσεων. Μέσα από τα εργαλεία του εμπορίου, της ψηφιακής πολιτικής και της πολιτισμικής διπλωματίας, η Κομισιόν πρέπει να υπερασπιστεί έμπρακτα το ευρωπαϊκό όραμα. Η πρόσφατη απόφαση για την επιβολή κυρώσεων στην Google, αλλά και η προώθηση νέων εμπορικών συμφωνιών, αποτελούν παραδείγματα που δείχνουν ότι οι Βρυξέλλες μπορούν να σταθούν απέναντι σε αμερικανικές πιέσεις.
Ευρωπαϊκό αίσθημα
Παρά τον εσωτερικό και εξωτερικό «πόλεμο», οι σχετικοί δείκτες καταγράφουν αντίθετη τάση από αυτήν που θέλουν να παρουσιάσουν οι λεγόμενοι τραμπιστές. Φαίνεται ότι, παρά την εκλογική άνοδο αρκετών «εναλλακτικών δεξιών» κομμάτων (alt-right), παρατηρείται συσπείρωση γύρω από την ΕΕ και τις πολιτικές της.
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η έκθεση, οι κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας φαίνεται να έχουν δείξει σε πολλούς Ευρωπαίους τη σημασία της «συλλογικής δράσης σε έναν ασταθή κόσμο». Ο πολιτισμικός πόλεμος του Τραμπ φαίνεται να έχει «βοηθήσει στην ενίσχυση αυτής της άποψης, διευκρινίζοντας τις αξίες που οι άνθρωποι θέλουν να ενσαρκώνει η ΕΕ και «ενισχύοντας την επιχειρηματολογία για στρατηγική αυτονομία».
Μία σύγκριση του ευρωβαρόμετρου της τελευταίας 20ετίας (2005-25), καταδεικνύει πως η εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ΕΕ έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο, από 44% σε 53,9%. Το κράτος μας αποτελεί μία από τις δέκα εξαιρέσεις. Πιο συγκεκριμένα, η Κύπρος κατατάσσεται στην τρίτη από το τέλος θέση, εκφράζοντας τη δυσπιστία της προς την ΕΕ (από 54% σε 41%). Τα υπόλοιπα εννιά κράτη που σημείωσαν πτώση στην εμπιστοσύνη προς την ΕΕ είναι η Ελλάδα, η Σλοβενία, η Τσεχία, Ιταλία, Βέλγιο, Ουγγαρία, Σλοβακία, Ρουμανία και Βουλγαρία.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως τα εννιά από τα δέκα κράτη προέρχονται είτε από την Ανατολική Ευρώπη είτε από τον νότο, με την πλειονότητα αυτών να έγιναν μέλη από το 2004 και ένθεν.
Στον αντίποδα, βρίσκεται στην πρώτη θέση η Δανία (από 43% σε 74%), η Πορτογαλία (73%) και η Σουηδία με 71%.
