Οκτώ χρόνια μετά το κούρεμα: Οι πληγές της κρίσης του 2013 και η νέα ευκαιρία

ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΗ ΣΕΪΤΑΝΙΔΗ ΚΑΙ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΥΡΙΣΙΗ

Πέντε έτη μετά την έξοδο από το μνημόνιο και οκτώ έτη μετά από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2013 μπορούμε να πούμε πως πλέον έχουμε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα όσον αφορά το τι πετύχαμε, πού αποτύχαμε και πού οδεύουμε.

Μπορεί η κρίση του 2013 να συνδέθηκε κυρίως με την κατάρρευση του τραπεζικού τομέα, ωστόσο πολλά δημοσιονομικής φύσεως ζητήματα παρέμειναν για πολλά χρόνια στο περιθώριο της δημόσιας συζήτησης, ενώ άλλα κρύβονταν κάτω από το χαλί. Το μεγαλύτερο μάθημα που θα πρέπει να έχουμε λάβει μέχρι σήμερα από την κρίση του 2013 όσον αφορά τη δημοσιονομική πτυχή είναι η ανάγκη ύπαρξης και διατήρησης πλεονασμάτων. Τα  πλεονάσματα και η συγκρατημένη δημοσιονομική πολιτική ήταν άλλωστε και ένας από τους λόγους για τις συνεχείς αναβαθμίσεις της κυπριακής οικονομίας τα τελευταία έτη που οδήγησαν τη χώρα στην επενδυτική κατηγορία. Ένα άλλο θετικό στοιχείο που πρέπει να πιστώσουμε στην κυβέρνηση ήταν και μείωση της ανεργίας. Ωστόσο, στα αρνητικά μετρούμε τη δραματική και επικίνδυνη αύξηση του δημοσίου χρέους αλλά και το γεγονός πως σημαντικές μεταρρυθμίσεις έμειναν στα χαρτιά.

«Η οικονομική κρίση του 2013 ανέδειξε στρεβλώσεις της κυπριακής οικονομίας που την καθιστούσαν ανήμπορη να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετώπιζε χωρίς τεχνική υποστήριξη», σχολιάζει στον «Π» o πρόεδρος του Συμβούλιου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου (ΣΟΑΚ), Τάκης Κληρίδης.

«Ως αποτέλεσμα», προσέθεσε, η Κύπρος «αποτάθηκε στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς στήριξης και στο ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο με στόχο την υλοποίηση ενός φιλόδοξου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, αναδιάρθρωσης του τραπεζικού συστήματος και προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε βασικούς τομείς της οικονομίας. Η κυπριακή οικονομία μετά από τις δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2013, επέστρεψε το 2015 σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, σημειώνοντας από το 2016 μέχρι το 2019 τις υψηλότερες επιδόσεις στον ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ στην ΕΕ. Σε πολύ μεγάλο βαθμό έχουν αντιμετωπιστεί οι κυριότερες προκλήσεις, ενώ δυστυχώς παρατηρείται μια κόπωση όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις (όπως για παράδειγμα της μεταρρύθμισης της τοπικής αυτοδιοίκησης, δημόσιας διοίκησης, δικαστικού συστήματος και γρήγορων αδειοδοτήσεων), αρκετές από τις οποίες εκκρεμούν στη Βουλή, αλλά που τόσο πολύ χρειάζεται η οικονομία», παρατηρεί ο κ. Κληρίδης.

Ο πρόεδρος του ΣΟΑΚ αναφέρει, ενδεικτικά, ως σημαντικά επιτεύγματα που επέτρεψε σε σημαντικό βαθμό και την καλύτερη αντιμετώπιση της κρίσης που προκάλεσε η πανδημία τα εξής:

Κατάταξη της χώρας σε επενδυτική βαθμίδα που επιτρέπει την απρόσκοπτη πρόσβαση στις αγορές με ιστορικά χαμηλότερα επιτόκια (εκμεταλλευόμενη και την ισχύουσα νομισματική πολιτική).

Σημαντική δημοσιονομική πειθαρχία που αποτυπώνεται από τα πρωτογενή πλεονάσματα των τελευταίων χρόνων (5% του ΑΕΠ). Τα δημοσιονομικά πλεονάσματα δημιούργησαν μαξιλάρι για απορρόφηση κάποιων κραδασμών και την άμεση επέμβαση της κυβέρνησης για στήριξη της οικονομίας, ενώ το δημόσιο χρέος ήταν σε καθοδική πορεία.

Αναδιάρθρωση και σμίκρυνση του τραπεζικού τομέα από 650% του ΑΕΠ σε 270% έχοντας πετύχει σημαντική απομόχλευση και ισχυρή κεφαλοποίηση (Δείκτης Κεφαλαιακής επάρκειας στο 19% από 6% το 2012) επιτρέποντας τη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας.

Τα «κόκκινα» δάνεια

Στον τραπεζικό τομέα, η βελτίωση της κατάστασης αποτυπώνεται σε μια σειρά από δείκτες. Το μεγάλο αγκάθι, παρά τη σημαντική πρόοδο (από την αιχμή των 27,3 δισ. ευρώ το 2014 τα συνολικά ΜΕΔ περιορίστηκαν σε 5,595 δισ. ευρώ τον Νοέμβριο του 2020) παραμένει το επίπεδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Ο στόχος που έχει τεθεί είναι να περιοριστεί ο δείκτης στο 5% τα επόμενα δύο χρόνια, στόχος που χαρακτηρίζεται εφικτός λαμβάνοντας υπόψη τις πωλήσεις χαρτοφυλακίων, τον ρυθμό των αναδιαρθρώσεων, τις λογιστικές διαγραφές και την επίδραση του σχεδίου αλλαγής της εντολής της ΚΕΔΙΠΕΣ ώστε να μπορεί να αποκτήσει ΜΕΔ με εξασφάλιση πρώτης κατοικίας αξίας έως 350.000 ευρώ και μικρή επαγγελματική στέγη αξίας έως 150.000 ευρώ.

Η ανεργία

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει η Κύπρος την περίοδο του μνημονίου ήταν και η δραματική αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Η κρίση και το κούρεμα καταθέσεων οδήγησε σε εκτόξευση της ανεργίας καθώς πολλές επιχειρήσεις μην μπορώντας να ανταπεξέλθουν στα λειτουργικά τους κόστη ως αποτέλεσμα και των ζημιών τους, προχώρησαν είτε σε απολύσεις είτε σε πλεονασμούς προσωπικού. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως το 2008 η ανεργία ήταν στο 3,7% ενώ το 2014 έφτασε το 16,1%. Το μεγαλύτερο πλήγμα παρουσιάστηκε στον κατασκευαστικό τομέα και στο λιανικό και χονδρικό εμπόριο. Ενώ το 2008 οι άνεργοι στις κατασκευές ήταν 1.299 στο τέλος του 2013 έφτασαν τις 10.960. Το ίδιο ίσχυσε και για το χονδρικό και λιανικό εμπόριο αφού στο τέλος του 2008 οι άνεργοι του τομέα ήταν 2.561 ενώ στο τέλος του 2014 έφτασαν τις 12.707. Όμως από το 2014 μέχρι και το τέλος του 2019 η ανεργία παρουσίασε μια συνεχή και σταδιακή πτώση φτάνοντας στο τέλος του 2019 στο 7%. Σε αυτό συνέβαλε η ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις, αλλά και η συναίνεση που υπήρξε μεταξύ εργοδοτών και συνδικαλιστικών οργανώσεων για γρήγορη έξοδο από το μνημόνιο με τις λιγότερες απώλειες. Παράλληλα, το πρόγραμμα των πολιτογραφήσεων έδωσε νέα ώθηση στην αγορά εργασίας με αλυσιδωτές θετικές επιδράσεις στην αγορά εργασίας και στους δείκτες της.

Ελλείματα/πλεονάσματα

Τα διαχρονικά ελλείμματα που συσσωρεύονταν από τις εκάστοτε κυπριακές κυβερνήσεις και η ανικανότητα των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό δημιούργησαν αφόρητες δημοσιονομικές πιέσεις. Όταν ανέλαβε ο τέως υπουργός Οικονομικών κ. Χάρης Γεωργιάδης το ταμείο ήταν κυριολεκτικά μείον. Όπως παραδέχτηκε και ο ίδιος υπήρχαν διαθέσιμα μόνο για έναν μήνα ώστε να ικανοποιηθούν οι πληρωμές των δημοσίων υπαλλήλων. Το 2012 το έλλειμμα έφτασε το 5,8% του ΑΕΠ ενώ το 2014 ανήλθε στο 8,8%. Η δημοσιονομική προσαρμογή και η πίεση από τις Βρυξέλλες ήταν καταλυτικός παράγοντας για μετατροπή των ελλειμμάτων σε πλεονάσματα τα επόμενα έτη. Για πρώτη φορά στην ιστορία των τελευταίων 20 ετών το πλεόνασμα ανήλθε το 2017 στο 1,9% ως προς το ΑΕΠ. Ωστόσο, η κατάρρευση του Συνεργατισμού ανέτρεψε τη θετική αυτή εικόνα με το πλεόνασμα να γίνεται και πάλι έλλειμμα και να φτάνει το 3,5%. Το αμέσως επόμενο έτος επανήλθαμε σε πλεονασματικό δημοσιονομικό ισοζύγιο του 1,5% ενώ η πανδημική κρίση επέφερε και πάλι το πλεόνασμα σε αρνητικό πρόσημο το οποίο εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο 3,6% στο τέλος του 2020.

Δημόσιο χρέος

Ένα από τα μελανά και ανησυχητικά στοιχεία όσον αφορά τη δημοσιονομική εικόνα είναι όπως αναφέραμε και στην αρχή η δραματική άνοδος του δημοσίου χρέους. Το 2008 το δημόσιο χρέος ήταν στο 49% του ΑΕΠ ενώ μέχρι το τέλος του 2020 αναμένεται να φτάσει πέραν του 120%. Σίγουρα η άνοδος αυτή οφείλεται τόσο στον δανεισμό από την τρόικα όσο και στις μετέπειτα αρνητικές εξελίξεις που επακολούθησαν με την κατάρρευση του Συνεργατισμού και την πώληση των υγιών περιουσιακών του στοιχειών στην Ελληνική Τράπεζα. Το δημόσιο χρέος αποτελεί πρόκληση για την Κύπρο, αλλά και τις χώρες οι οποίες έχουν παρόμοια προβλήματα όπως της Κύπρου.

Αυτό τονίζει στον «Π» ο πρόεδρος του Δημοσιονομικού Συμβουλίου κ. Δημήτρης Γεωργιάδης. Ο κ. Γεωργιάδης σημειώνει πως χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος δεν μπορούν να βασίζουν την ανάπτυξή τους στα χαμηλά επιτόκια καθώς ανά πάσα στιγμή το σκηνικό αυτό μπορεί να ανατραπεί. Χώρες υπερδανεισμένες όπως είναι η Κύπρος αυτό που χρειάζονται είναι διαρθρωτικές αλλαγές ώστε να αναβαθμιστεί η ανταγωνιστικότητά τους και να αυξήσουν με αυτό τον τρόπο τα πλεονάσματα.

«Στα θετικά είναι η είσοδος της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ωστόσο ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα έδιναν ώθηση στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας παρουσιάζουν μεγάλη καθυστέρηση. Οι μεταρρυθμίσεις στην απονομή δικαιοσύνης, την παιδεία, το συνταξιοδοτικό αλλά και τον δημόσιο τομέα, έπρεπε να προχωρήσουν εδώ και καιρό», κατέληξε.

Φτώχεια

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε και τις επιπτώσεις της κρίσης στην κοινωνική συνοχή των πολιτών. Τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας καταδεικνύουν πως το ποσοστό κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού ανήλθε στο ανώτατο επίπεδο του 28,9% επί του συνόλου του πληθυσμού. Το ποσοστό αυτό ήταν και παραμένει ιδιαίτερα έντονο στις ηλικίες 65 ετών και άνω. Ωστόσο, η μετέπειτα άνοδος του ΑΕΠ σε συνδυασμό με την είσοδο του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο για την κλιμακωτή μείωσή του. Στο τέλος του 2019 το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 22,3%. Όμως, όπως γίνεται αντιληπτό πολύ πιθανόν το ποσοστό αναμένεται στο τέλος του 2020 να αυξηθεί και ως αποτέλεσμα της πανδημικής κρίσης και της υπολειτουργίας νευραλγικών τομέων της οικονομίας.

Προς νέο μοντέλο

Η πανδημία έκλεισε υποχρεωτικά τον πρώτο κύκλο της μετα-μνημονιακής προσαρμογής και ανοίγει έναν νέο. Σε αυτό τον νέο κύκλο οδηγός είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Ανάκαμψης ο οποίος προσφέρει στην Κύπρο κονδύλια πέραν του 1 δισ. ευρώ για τον μετασχηματισμό της οικονομίας. Παράλληλο έργο είναι η εκπόνηση από το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας μιας νέας μακροχρόνιας στρατηγικής για την κυπριακή οικονομία.

«Η μακροχρόνια οικονομική στρατηγική και το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία και ευθυγραμμίζονται πλήρως. Η μακροχρόνια οικονομική στρατηγική αποτελεί τον κεντρικό σχεδιασμό και η σύνδεσή του με τον προϋπολογισμό του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης αποτελεί πραγματική ευκαιρία για υλοποίηση όλων των εισηγήσεων», αναφέρει στον «Π» ο πρόεδρος του συμβουλίου.

«Με εντατικούς ρυθμούς και χωρίς καμία καθυστέρηση συνεχίζονται οι εργασίες για την εκπόνηση της νέας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας. Είμαστε σε συνεχή συνεργασία με όλους τους αρμόδιους φορείς αντλώντας απρόσκοπτη πληροφόρηση αλλά και ανατροφοδότηση για τη δημιουργία μιας πρακτικά εφαρμόσιμης στρατηγικής που θα διασφαλίζει την ευημερία της κοινωνίας στο σύνολό της, ενώ παράλληλα θα προάγει ένα περιβάλλον σταθερότητας και εμπιστοσύνης που προάγει την επιχειρηματικότητα και την ανταγωνιστικότητα και κατ' επέκταση την ποιοτική επενδυτική δραστηριότητα τόσο των ντόπιων όσο και ξένων επιχειρήσεων. Έχουν ήδη ολοκληρωθεί τα στάδια που αφορούν την αξιολόγηση του υφιστάμενου μοντέλου ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας, μέσα από την καταγραφή και ανάλυση των αδυναμιών αλλά και των προοπτικών της κυπριακής οικονομίας, καθώς και ο εντοπισμός και η ανάδειξη νέων ή και υφιστάμενων τομέων (συμπεριλαμβανομένων του πρωτογενή και δευτερογενή) που μπορούν να συμβάλουν στον επαναπροσδιορισμό ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης για μία βιώσιμη, ανταγωνιστική και ανθεκτική σε εσωτερικούς και εξωτερικούς κραδασμούς κυπριακή οικονομία. Η ανάδειξη των εν λόγω τομέων βασίζεται, μεταξύ άλλων, στα συγκριτικά πλεονεκτήματα που ήδη υπάρχουν ή νέα που θα μπορούσαν δυνητικά να αναπτυχθούν για την κυπριακή οικονομία».

Στην παρούσα φάση το ΣΟΑΚ οριστικοποιεί το όραμα της μακροχρόνιας στρατηγικής και τη διαμόρφωση και αξιολόγηση εναλλακτικών αναπτυξιακών οικονομικών μοντέλων.

«Ανεξαρτήτως του μοντέλου που θα επιλεγεί, η στρατηγική θα προτείνει και αριθμό οριζόντιων μεταρρυθμίσεων που εστιάζονται στη διόρθωση των στρεβλώσεων που εντοπίζονται στην κυπριακή οικονομία και που τόσο πολύ χρειάζεται η χώρα μας. Είναι σημαντική στην όλη προσπάθεια η συμβολή όλων των εμπλεκόμενων στα θέματα ανάπτυξης φορέων, η συμμετοχή των οποίων προβλέπεται σε όλα τα στάδια του έργου μέσα από ενεργητικές διαδικασίες διαβούλευσης, όπως ανάφερα προηγουμένως. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν το τέλος του 2021. Στον επόμενο, όμως, μήνα προσδοκούμε να έχουμε την ευκαιρία να ξεκινήσει η επικοινωνία της στρατηγικής αυτής με το ευρύτερο κοινό», εξηγεί ο κ. Κληρίδης.

Αν το έργο της στρατηγικής προχωρήσει όπως σχεδιάζεται σε οχτώ χρόνια από σήμερα η Κύπρος θα είναι μια διαφορετική χώρα. Θα είναι:

-Μια οικονομία περισσότερη ανθεκτική, με λιγότερες εξαρτήσεις σε μεμονωμένους τομείς, με μεγαλύτερη εξωστρέφεια και έμφαση σε τομείς με υψηλή συνεισφορά στην ανάπτυξη και την αειφορία.

-Πιο πράσινη και με πιο βιώσιμη ανάπτυξη για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

-Πιο αποδοτική χρήση της ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Θα διαθέτει έναν ενισχυμένο τομέα έρευνας και καινοτομίας και ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα βελτιώσει το επιχειρηματικό περιβάλλοντος.

«Αναπόσπαστο κομμάτι θα αποτελεί ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας της δημόσιας υπηρεσίας, η ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος, η περαιτέρω στήριξη του τομέα της υγείας και η ενίσχυση των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης για επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης», τονίζει ο πρόεδρος του ΣΟΑΚ.