Η ιστορική ανάπτυξη των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) στην Ευρώπη αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στην οικονομική πολιτική και πρακτική των τελευταίων δεκαετιών. Η εξέλιξη αυτή έχει επηρεάσει σημαντικά τις τράπεζες, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, ενώ οι στρατηγικές διαχείρισης και ανάκτησης των ΜΕΔ έχουν συμβάλει την οικονομική σταθερότητα και την ανάπτυξη σε πολλές χώρες της Ευρώπης.
Μια δομημένη βιβλιογραφική ανασκόπηση από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης εξετάζει την ιστορική ανάπτυξη των ΜΕΔ και τις προοπτικές τους. Η μελέτη αναδεικνύει τις τάσεις και τις γεωγραφικές περιοχές που σχετίζονται με τα ΜΕΔ, παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες για την οικονομική πολιτική και πρακτική.
H ανασκόπηση υπό τον τίτλο «The State of the Art of Academic Research on Non-performing Loans: A Structured Literature Review» των Simona Arduini & Tommaso Beck από το Τμήμα Επιχειρηματικών Σπουδών, του Πανεπιστήμιο Roma Tre, δημοσιεύθηκε στο International Journal of Business Administration.
Η ιστορική πορεία
Η εμφάνιση των ΜΕΔ στην Ευρώπη ανάγεται στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008, όταν οι τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωπες με τεράστιες απώλειες λόγω της αδυναμίας των δανειοληπτών να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Η κρίση αυτή οδήγησε σε μια απότομη αύξηση των ΜΕΔ, με πολλές τράπεζες να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας.
Μετά την κρίση, οι ευρωπαϊκές χώρες υιοθέτησαν διάφορες στρατηγικές για τη μείωση των ΜΕΔ. Η δημιουργία Εταιρειών Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (AMCs) αποτέλεσε μία από τις κύριες στρατηγικές, επιτρέποντας στις τράπεζες να μεταφέρουν τα προβληματικά δάνεια σε εξειδικευμένες εταιρείες που είχαν την εμπειρία και την τεχνογνωσία να τα διαχειριστούν. Στην Κύπρο οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων με την επένδυση που έκαναν στην Κύπρο συνέβαλαν αποφασιστικά στην εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών.
Σύμφωνα με την ανασκόπηση, ενώ τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια είναι ένα ευρέως διαδεδομένο ζήτημα παγκοσμίως, η ΕΕ κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη ρύθμιση στα κράτη μέλη της. Αρχικά, οι ευρωπαϊκές τράπεζες προσπάθησαν να διαχειριστούν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια εσωτερικά μέσω της αναδιάρθρωσης του χρέους και της εντατικοποίησης των ενεργειών ανάκτησης. Στη συνέχεια, με την υιοθέτηση αυστηρότερων κανονισμών από αρχές όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ), αναπτύχθηκαν πιο εξελιγμένα εργαλεία, όπως η τιτλοποίηση δανείων κακής ποιότητας, η οποία επιτρέπει στις τράπεζες να μεταφέρουν τον κίνδυνο σε εξωτερικούς επενδυτές. Επιπλέον, προηγμένες ψηφιακές πλατφόρμες για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων εμφανίζονται σταδιακά στην Ευρώπη, ενισχύοντας σημαντικά την αποτελεσματικότητα της ανάκτησης και εξορθολογίζοντας την πώληση αυτών των δανείων. Οι πλατφόρμες αυτές αξιοποιούν την εξελιγμένη τεχνολογία για την αυτοματοποίηση των διαδικασιών, τη βελτίωση της ακρίβειας των δεδομένων και την παροχή καλύτερης διαφάνειας τόσο για τους αγοραστές όσο και για τους πωλητές, διευκολύνοντας έτσι τις αποτελεσματικότερες συναλλαγές στην αγορά των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ο ακαθάριστος δείκτης NPE (ο λόγος μεταξύ της αξίας των μη εξυπηρετούμενων δανείων και του αποθέματος των δανείων) των σημαντικών ευρωπαϊκών τραπεζών έφθασε στο μέγιστο 6,68% το 2015. Σε χρηματικούς όρους, το ακαθάριστο ποσό των NPE (εκφρασμένο σε δισεκατομμύρια ευρώ) ακολούθησε πτωτική τάση από 996 δισεκατομμύρια ευρώ το 2015 σε 357 δισεκατομμύρια ευρώ το 2022.
Τα στοιχεία αυτά δείχνουν μια σταθερή τάση μείωσης των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων, η οποία αντανακλά τη βελτίωση της πιστωτικής ποιότητας και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των κινδύνων από τις ευρωπαϊκές συστημικές τράπεζες. Ταυτόχρονα, όμως, αναδεικνύουν πόσο κεντρικό ρόλο διαδραμάτισε η αγορά των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Ευρώπη τα τελευταία δέκα χρόνια.
Οι γεωγραφικές περιοχές και τάσεις
Η γεωγραφική κατανομή των ΜΕΔ στην Ευρώπη παρουσιάζει σημαντικές διαφορές. Οι χώρες του Νότου, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ιταλία, η Ισπανία, είχαν παραδοσιακά υψηλότερα ποσοστά NPLs σε σύγκριση με τις χώρες του Βορρά. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η οικονομική αστάθεια, η ανεργία και η αδυναμία των τραπεζών να επιβάλλουν τις συμβάσεις (ρευστοποίηση εξασφαλίσεων).
Στις βόρειες χώρες, όπως η Γερμανία και η Σουηδία, τα ποσοστά των ΜΕΔ ήταν χαμηλότερα, κυρίως λόγω της ισχυρότερης οικονομικής ανάπτυξης και της καλύτερης διαχείρισης των τραπεζών. Ωστόσο, η πανδημία της Covid-19 προκάλεσε μια νέα αύξηση των ΜΕΔ σε όλη την Ευρώπη, καθώς πολλές επιχειρήσεις και νοικοκυριά βρέθηκαν σε οικονομική δυσχέρεια.
Οικονομική πολιτική και πρακτική
Η ύπαρξη υψηλών ποσοστών ΜΕΔ έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομική πολιτική και πρακτική. Οι τράπεζες που αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ΜΕΔ αναγκάζονται να διαθέτουν περισσότερα κεφάλαια για την κάλυψη των ζημιών, μειώνοντας έτσι την ικανότητά τους να χορηγούν νέα δάνεια. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης, καθώς οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση.
Οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές έχουν υιοθετήσει διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση των ΜΕΔ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν προωθήσει την ανάπτυξη δευτερογενών αγορών για τα ΜΕΔ, επιτρέποντας στις τράπεζες να πωλούν τα προβληματικά δάνεια σε επενδυτές που έχουν την ικανότητα να τα διαχειριστούν. Επιπλέον, έχουν θεσπιστεί κανονισμοί για την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στις τράπεζες, με στόχο τη βελτίωση της διαχείρισης των ΜΕΔ.
Το μέλλον
Η μείωση των ΜΕΔ παραμένει μία από τις κύριες προκλήσεις για τις ευρωπαϊκές τράπεζες και τις οικονομίες. Η ανάπτυξη των δευτερογενών αγορών και η βελτίωση της νομικής εφαρμογής αποτελούν σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, η οικονομική αβεβαιότητα και οι γεωπολιτικές εντάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε νέες αυξήσεις των ΜΕΔ στο μέλλον.
Η συνεχής παρακολούθηση και η προσαρμογή των στρατηγικών διαχείρισης των ΜΕΔ είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της οικονομικής σταθερότητας και της ανάπτυξης στην Ευρώπη. Οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές καλούνται να συνεργαστούν στενά για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης.
