O αναγνώστης της συνέντευξης του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, Χριστόδουλου Πατσαλίδη, θα αντιληφθεί ότι η κυπριακή οικονομία πρέπει να είναι σε διαρκή εγρήγορση, σε επαγρύπνηση, για να μπορέσει να διαχειριστεί τις προκλήσεις ενός αβέβαιου περιβάλλοντος.
«Η εποχή που ζούμε είναι γεμάτη αβεβαιότητες: γεωπολιτικές, τεχνολογικές, περιβαλλοντικές. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε σενάριο, να χτίσουμε αποθέματα, να κρατήσουμε τα πλεονάσματά μας και να επενδύσουμε σε τομείς που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα της κυπριακής οικονομίας. Χρειάζεται υπευθυνότητα, διαφάνεια και συνεργασία από όλους», είναι το μήνυμα που στέλνει στην κυπριακή κοινωνία.
Να ξεκινήσουμε με την καταστροφική πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου τονίζουν και αναδεικνύουν συστηματικά τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και τη βιώνουμε με δραματικό τρόπο. Τι σημαίνει αυτό για το τραπεζικό σύστημα και την οικονομία ευρύτερα; Πώς επηρεάζεται η χάραξη της οικονομικής πολιτικής;
Ο κλιματικός κίνδυνος έχει συμπεριληφθεί στους παράγοντας που αξιολογούνται από την ΕΚΤ στο πλαίσιο του πρωταρχικού της σκοπού, που είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. Πέραν τούτου η ΕΚΤ έχει εξετάσει τις επιπτώσεις ως προς το τραπεζικό σύστημα και έχει εκδώσει οδηγίες προς τις τράπεζες για την αξιολόγηση και τη διαχείριση του κλιματικού κινδύνου.
Η επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών και οι συνεπαγόμενοι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την Κύπρο. Πρόσφατα είδαμε εικόνες από τη NASA που έδειχναν φωτιές στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, με προβλέψεις να φτάσουν ακόμα και στους 50°C. Πρέπει συνεπώς να εξετάσουμε τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή η κλιματική αλλαγή στην οικονομία.
Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε συστήσει Επιτροπή Βιωσιμότητας, σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου και θεματική ομάδα σε τεχνοκρατικό επίπεδο και εργαζόμαστε για την ανάπτυξη στρατηγικής για τη βιωσιμότητα και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα ευθυγραμμίζεται με αυτήν της ΕΚΤ. Παράλληλα δημιουργήσαμε το Γραφείο Κλιματικής Αλλαγής το οποίο παρακολουθεί θέματα που αφορούν την αξιολόγηση του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής στην κυπριακή οικονομία και τη μετάβαση σε μια βιώσιμη οικονομία.
Νομισματική πολιτική και επιτόκια
Το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ στη συνεδρίαση του Ιουλίου προχώρησε σε παύση των μειώσεων επιτοκίων. Ποιο το σκεπτικό και τι να αναμένουμε τους επόμενους μήνες;
Σε κάθε συνεδρίαση του δ.σ. της ΕΚΤ, οι αποφάσεις που λαμβάνουμε για τα επιτόκια βασίζονται στην αξιολόγηση για τις προοπτικές του πληθωρισμού και τους κινδύνους που τις περιβάλλουν, στη βάση των νέων οικονομικών στοιχείων, καθώς και για τη δυναμική των υποκείμενων πιέσεων στις τιμές, όπως για παράδειγμα ο ρυθμός αύξησης των μισθών, και την ένταση με την οποία μεταδίδεται η νομισματική πολιτική, δηλαδή τον ρυθμό με τον οποίο προσαρμόζονται τα επιτόκια αγοράς έναντι των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ και πώς αυτό στη συνέχεια επηρεάζει τη ζήτηση δανείων.
Στη συνεδρίαση του Ιουλίου, διαπιστώσαμε ότι ο πληθωρισμός βρίσκεται πλέον κοντά στον στόχο μας, δηλαδή στο 2% μεσοπρόθεσμα, όπως καταγράφηκε και στην πρόσφατη «flash» εκτίμηση για τον μήνα Ιούλιο με τον πληθωρισμό να παραμένει στο 2%. Αυτό συνάδει και με τις προβλέψεις Ιουνίου των εμπειρογνωμόνων του ευρωσυστήματος, σύμφωνα με τις οποίες, μετά από μία μικρή και προσωρινή απόκλιση προς τα κάτω, ο πληθωρισμός αναμένεται να σταθεροποιηθεί στον μεσοπρόθεσμο στόχο του 2%, εκτίμηση που αντανακλάται και στους σχετικούς δείκτες μακροπρόθεσμων προσδοκιών.
Σε γενικές γραμμές τα πιο πρόσφατα στοιχεία επιβεβαίωσαν αυτά που είχαμε εκτιμήσει για την πορεία του πληθωρισμού. Οι εγχώριες πιέσεις στις τιμές μειώνονται σταδιακά και οι αυξήσεις στους μισθούς γίνονται με πιο αργό ρυθμό. Χάρη και στις προηγούμενες μειώσεις επιτοκίων, η οικονομία της ευρωζώνης δείχνει ανθεκτική, παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν διεθνώς. Παρ' όλα αυτά, το περιβάλλον παραμένει αβέβαιο, κυρίως λόγω των εμπορικών εντάσεων. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίσαμε να διατηρήσουμε αμετάβλητα τα τρία βασικά επιτόκια της ΕΚΤ. Είναι πρόωρο όμως αυτή η απόφασή μας να ερμηνευτεί ως παύση και τους επόμενους μήνες, όπως και τον Ιούλιο, θα εξετάζεται η εκάστοτε οικονομική συγκυρία σε κάθε συνάντηση του δ.σ.
Άρα δεν υπάρχει πλέον στρατηγική καθοδήγηση για τα επιτόκια;
Όχι, δεν υπάρχει καμία δέσμευση για συγκεκριμένη πορεία των επιτοκίων. Όπως ανέφερα και πριν, οι αποφάσεις πολιτικής είναι πλέον «data dependent». Σε κάθε συνεδρίαση αποφασίζεται η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής βάσει της εκάστοτε αξιολόγησης των εισερχόμενων πληροφοριών. Αυτή η προσέγγιση επιβάλλεται και από την πρωτόγνωρη υψηλή αβεβαιότητα που συνεχίζει να θολώνει το οικονομικό σκηνικό όχι μόνο στην ευρωζώνη αλλά παγκοσμίως.
Υπάρχει γεωπολιτικό ρίσκο, γεωστρατηγική αστάθεια, εμπορικοί πόλεμοι, και όλα αυτά επηρεάζουν τις αποφάσεις μας και μας κάνουν να είμαστε πιο συντηρητικοί στις προβλέψεις μας. Το μέλλον είναι πλέον πολύ αβέβαιο και σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν είναι σοφό να καθοδηγείς εκ των προτέρων προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Αυτό που μπορούμε όμως να πούμε με σιγουριά είναι ότι στόχος μας παραμένει η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών, και ως δ.σ. της ΕΚΤ, είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας, εντός των ορίων της εντολής μας, ώστε να διασφαλίσουμε ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει σταθερός κοντά στον μεσοπρόθεσμο στόχο του 2% και ότι η νομισματική πολιτική θα συνεχίσει να λειτουργεί αποτελεσματικά για όλους.
Οι δασμοί
Έχουμε μια συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ - ΕΕ για τους δασμούς. Πώς την αξιολογείτε;
Η εν λόγω συμφωνία αφαιρεί μια πηγή αβεβαιότητας, επηρεάζει αρνητικά τις εξαγωγές της ΕΕ προς ΗΠΑ, επιβραδύνοντας την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, αν και δεν διαβλέπω κίνδυνο ύφεσης. Βραχυπρόθεσμα τείνει να αυξάνει τις τιμές των εισαγωγών στις ΗΠΑ - είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που προβάλλει η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα (Fed) ως εμπόδιο για τη μείωση των επιτοκίων. Είναι η άποψή μου οι εμπορικοί πόλεμοι και γενικότερα ο προστατευτισμός δεν ωφελούν κανέναν.
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για την κυπριακή οικονομία;
Για την Κύπρο, πιστεύω ότι δεν θα υπάρξουν μεγάλες συνέπειες. Οι εξαγωγές αγαθών μας προς την Αμερική αποτελούν ένα ελάχιστο, ποσοστό του συνολικού εμπορίου αγαθών, έτσι δεν προβλέπονται άμεσες επιπτώσεις. Εκεί που θα επηρεαστούμε έμμεσα είναι από την επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Ευρώπη. Με βάση τις τελευταίες προβλέψεις μας η οικονομική ανάπτυξη στην ευρωζώνη κατά τα επόμενα τρία χρόνια αναμένεται να κυμανθεί περίπου στο 1%. Αυτοί οι δασμοί ενδέχεται να περιορίσουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη, αλλά όχι ουσιαστικά. Αυτό σημαίνει ότι αν περιοριστεί η ανάπτυξη, θα περιοριστεί κάπως και η κυπριακή οικονομία, αφού είναι μια μικρή και ανοιχτή οικονομία. Στην περίπτωση που η αβεβαιότητα παραταθεί τότε μπορεί να επηρεαστούν οι επενδύσεις προς την Κύπρο.
Η κυπριακή οικονομία
Η κυπριακή οικονομία παρουσιάζει δυναμική, με ρυθμό ανάπτυξης πάνω από 3% και φαίνεται να επωφελείται από μια σειρά εξωτερικών συγκυριών: η έλευση ξένων εταιρειών λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, οι επενδύσεις από Ισραήλ και Λίβανο, η σταθερότητα σε σχέση με γειτονικές χώρες, καθώς και της ανθεκτικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας που οδηγεί, μεταξύ άλλων, στη διατήρηση της συνέχισης του τουριστικού ρεύματος προς την Κύπρο. Πώς το κρατάμε έναν ρυθμό ανάπτυξης στο 3%. Τι σας ανησυχεί;
Τα πάντα! (χαμογελά). Λοιπόν, η Κύπρος, όπως ανέφερα και πριν, είναι μια μικρή και ανοιχτή οικονομία, άρα είναι ευάλωτη σε εξωγενείς κραδασμούς. Γι' αυτόν τον λόγο, η άποψή μου είναι πως πρέπει, έστω κι αν ακουστεί περίεργο, να είμαστε βασιλικότεροι του βασιλέως, δηλαδή πολύ πιο αυστηροί. Η Κύπρος πρέπει να διαθέτει πολύ πιο καλά μακροοικονομικά, μικροοικονομικά και χρηματοοικονομικά δεδομένα από τις μεγαλύτερες χώρες της ευρωζώνης, επειδή η οικονομία μας είναι μικρή και μπορεί να πληγεί αρνητικά πιο εύκολα από άλλες. Στα δημοσιονομικά πηγαίνουμε πολύ καλά και είναι σημαντικό να διατηρούμε αυτό το πλεόνασμα. Είναι ζωτικής σημασίας να συνεχίσει να μειώνεται το δημόσιο χρέος. Έτσι, εάν συμβεί οτιδήποτε, η κυπριακή κυβέρνηση θα μπορεί να στηρίξει τους τομείς που θα πληγούν. Αυτό το δημοσιονομικό «μαξιλάρι» πρέπει να διαφυλαχθεί. Εκεί που χρειάζεται, να δίνονται κοινωνικές παροχές, αλλά το πλεόνασμα πρέπει να παραμείνει. Το πλεόνασμα σχετίζεται με τα υψηλότερα έσοδα λόγω οικονομικής ανάπτυξης, όμως αυτή η ανάπτυξη μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει. Έχουμε κάνει προβλέψεις για ανάπτυξη 3% μέχρι το 2027, αλλά οι εκτιμήσεις αυτές υπόκεινται σε υψηλή αβεβαιότητα λόγω της γεωπολιτικής αστάθειας.
Γι' αυτό δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε στα τρέχοντα έσοδα. Τα έξοδα είναι το δυσκολότερο σημείο, κάτι που όλοι γνωρίζουμε. Προσοχή πρέπει να δοθεί στα λειτουργικά έξοδα του Δημοσίου ώστε να μην περιοριστούν οι δυνατότητες στήριξης της ανάπτυξης ή οι παροχές προς την κοινωνία στο μέλλον. Ο εξορθολογισμός των λειτουργικών εξόδων είναι πολιτικά δύσκολος μεν, αλλά απολύτως απαραίτητος δε, για να διασφαλίσουμε την πορεία και την ανάπτυξη της οικονομίας μας σε ένα περιβάλλον που θα γίνεται όλο και πιο αβέβαιο και θα υπόκειται σε περισσότερους κλιματικούς κινδύνους, όπως ήδη ανέφερα.
Μιλώντας για λειτουργικά έξοδα, αυτό αφορά και το κρατικό μισθολόγιο;
Ένα κομμάτι είναι το κρατικό μισθολόγιο. Άλλο κομμάτι είναι οι διαδικασίες μας, η χρήση της τεχνολογίας. Όλα αυτά πρέπει να συνδυαστούν. Ξέρετε, ο κόσμος κινείται πάρα πολύ γρήγορα. Κάθε φορά που πηγαίνω στην Ευρώπη, και ειδικά στη Φρανκφούρτη όπου συμμετέχω στις συζητήσεις για τη νομισματική πολιτική και τα μακροοικονομικά, παρατηρώ ότι στις συζητήσεις η βαρύτητα του θέματος της τεχνολογίας ενισχύεται. Πρέπει να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα, γιατί αν δεν το κάνουμε, θα μας ξεπεράσουν τα γεγονότα.
Το Δημόσιο πρέπει να γίνει πολύ πιο αποτελεσματικό στη διαχείριση της τεχνολογίας και του λειτουργικού του κόστους, κάτι που παράλληλα θα λειτουργήσει ευεργετικά και στον ιδιωτικό τομέα. Η Κύπρος, όπως και οι άλλες μικρές χώρες έχουν συγκριτικό μειονέκτημα έναντι των μεγαλύτερων χωρών. Υστερούν στις οικονομίες κλίμακας και συνεπώς επηρεάζεται αρνητικά η ανταγωνιστικότητά τους. Για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών τους, πρέπει να διαθέτουν έναν δημόσιο τομέα που αναλογικά είναι μεγάλος σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες χώρες. Συνεπώς, αυτό το συγκριτικό μειονέκτημα πρέπει να αντισταθμίζεται με πιο αποδοτική λειτουργία. Και στη σημερινή εποχή η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα περνά μέσα από την αξιοποίηση της τεχνολογίας.
Υπάρχει μια συζήτηση-διαβούλευση για την ΑΤΑ, θέμα που επηρεάζει το κρατικό μισθολόγιο.
Η λέξη κλειδί που αναφέρατε είναι, «διαβούλευση». Δεν θα ήθελα να κάνω κάποιο σχόλιο εν μέσω συζητήσεων, αλλά ναι, είναι ένα σημαντικό θέμα το οποίο πρέπει στο τέλος της ημέρας να λυθεί με έναν τρόπο λογικό.
Το τραπεζικό σύστημα
Ο τραπεζικός τομέας δείχνει να είναι σε καλύτερη θέση σήμερα. Συμφωνείτε;
Απόλυτα. Μετά το 2013 έγιναν πολλές και δύσκολες αλλαγές. Ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων μειώθηκε από 50% σε περίπου 6%. Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας (CET1 25,9%), ρευστότητας (LCR 339%) και αποδοτικότητας (RoE 16,7%) είναι από τους υψηλότερους στην ευρωζώνη. Οι κυπριακές τράπεζες σήμερα μπορούν να αντέξουν σοβαρούς κραδασμούς.
Ωστόσο, επισημαίνω ότι το ευρύτερο περιβάλλον αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων, όπως και οι κίνδυνοι που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και την κυβερνοασφάλεια, καθώς και οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας επιβάλλουν συνεχή επαγρύπνηση.
Την ίδια ώρα η ΚΤΚ, μεταξύ άλλων, αξιοποίησε μακροπροληπτικά εργαλεία προκειμένου να ενισχύσει περαιτέρω την ικανότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων για απορρόφηση δυνητικών ζημιών. Αναφέρομαι στην αύξηση του αντικυκλικού αποθέματος ασφαλείας στο 1,5% με ισχύ τον Ιανουάριο του 2026.
Χρειαζόμαστε γερές και δυνατές τράπεζες. Υπάρχει συζήτηση για το κατά πόσο οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές που έχουν πραγματοποιηθεί είναι αρνητικές ή θετικές. Θεωρώ θετικό το γεγονός, δεδομένου ότι οξύνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων τραπεζών.
Παρά τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων τραπεζών, η Κύπρος όπως όλες οι μικρές χώρες χαρακτηρίζεται από ολιγοπωλιακό ανταγωνισμό στους πλείστους τομείς της οικονομίας. Συνεπώς είναι σημαντικό να επιδεικνύεται κοινωνική ευαισθησία. Γι' αυτό και είναι απαραίτητο όπως το συνολικό όφελος της κοινωνίας προσμετράται στην εκπόνηση της στρατηγικής τους και της λήψης των αποφάσεων. Αυτή η κοινωνική υπευθυνότητα είναι σημαντική για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και αξιοπιστία τους.
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη ζητήματα όπως η απόσταση μεταξύ καταθετικών και δανειστικών επιτοκίων.
Θα αρχίσω από τα καταθετικά. Η Κύπρος έχει μια τεράστια πλεονασματική ρευστότητα, που συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες στην ευρωζώνη και επομένως είναι φυσιολογικό τα καταθετικά επιτόκια να είναι χαμηλά. Σε ό,τι αφορά τα δανειστικά επιτόκια έχουν μειωθεί αισθητά και είμαστε πολύ κοντά στη διάμεσο της ευρωζώνης. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (Ιούνιος 2025) το περιθώριο μεταξύ των κυπριακών δανειστικών επιτοκίων και της διάμεσου της ευρωζώνης περιορίζεται στο 0,1% και 0,4% για τα νοικοκυριά και τις μη χρηματοοικονομικές εταιρείες (δηλ: επιχειρήσεις) για τα υφιστάμενα υπόλοιπα, ενώ ευθυγραμμίζεται πλήρως όσον αφορά τις νέες δανειοδοτήσεις.
Σε αυτό το περιβάλλον, υπάρχει χώρος για νέες τράπεζες;
Θα έλεγα ναι, υπάρχει περιθώριο, αλλά είναι περιορισμένο. Για να δοθεί μια νέα τραπεζική άδεια, βλέπουμε κατά πόσο το επιχειρηματικό της μοντέλο είναι βιώσιμο, αν έχει τα κεφάλαια και την καταλληλόλητα των μετόχων και του διοικητικού οργάνου. Η χορήγηση τραπεζικής άδειας λειτουργίας είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΚΤ στη βάση από κοινού αξιολόγησης με την εθνική αρχή και σχετικής πρότασης.
Υπάρχουν αιτήσεις; Είναι γνωστή η κίνηση για τον νέο Συνεργατισμό.
Υπάρχει ενδιαφέρον, αλλά δεν έχουμε αιτήσεις.
Πώς βλέπετε την είσοδο νέων επενδυτών στις υφιστάμενες τράπεζες;
Η είσοδος επενδυτών σε πιστωτικά ιδρύματα, υπό προϋποθέσεις, είναι θεμιτή και δείχνει την εμπιστοσύνη στον τραπεζικό τομέα. Λέγοντας αυτά, η ΚΤΚ οφείλει να προβεί σε έλεγχο καταλληλότητας των προσώπων, σε περίπτωση απόκτησης σημαντικής θέσης, να ελέγξει το επιχειρηματικό πλάνο σε περίπτωση που αυτό απαιτηθεί, και ακολούθως να δώσει τη γνώμη της στην ΕΚΤ, η οποία θα πάρει τις τελικές αποφάσεις.
Εποπτεία ασφαλιστικού τομέα
Αποκαλύψαμε στον «Π» ότι συζητάτε με την κυβέρνηση το ενδεχόμενο η Κεντρική Τράπεζα να αναλάβει την εποπτεία των ασφαλιστικών εταιρειών και των ταμείων προνοίας. Σε ποιο σημείο βρίσκεται αυτή η συζήτηση;
Πράγματι, είναι μια πιθανότητα που μελετάται. Η ΚΤΚ ως ανεξάρτητη αρχή, μπορεί να συμβάλει στην ουσιαστική ενδυνάμωση της μικρο-προληπτικής εποπτείας αλλά και στην πιο αποτελεσματική μακρο-προληπτική εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα, ενισχύοντας τη χρηματοοικονομική σταθερότητα και δημιουργώντας προϋποθέσεις για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των συστημικών κινδύνων.
Κλείνοντας, ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να στείλετε στην κοινωνία και στις επιχειρήσεις;
Να έχουμε όραμα, στρατηγική και υλοποιήσιμο σχέδιο δράσης που να χαρακτηρίζεται από ταχύτητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Η εποχή που ζούμε είναι γεμάτη αβεβαιότητες: γεωπολιτικές, τεχνολογικές, περιβαλλοντικές. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε σενάριο, να χτίσουμε αποθέματα, να κρατήσουμε τα πλεονάσματά μας και να επενδύσουμε σε τομείς που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα της κυπριακής οικονομίας. Χρειάζεται υπευθυνότητα, διαφάνεια και συνεργασία από όλους.
