Πολύ χαμηλή είναι η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τα κόμματα, τους πολιτικούς και τη Βουλή των Αντιπροσώπων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του δέκατου γύρου της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας για το 2022. Επιφυλακτικότητα υπάρχει και για τους θεσμούς της δικαιοσύνης και της Αστυνομίας, ενώ οι επιστήμονες είναι οι μόνοι που απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Χαμηλά είναι τα επίπεδα εμπιστοσύνης των πολιτών και προς τους άλλους ανθρώπους, με τα αποτελέσματα της έρευνας να δείχνουν ότι η Κύπρος βρίσκεται ανάμεσα στις τρεις χώρες με τη λιγότερη κοινωνική εμπιστοσύνη. Μάλιστα, το 64% των συμμετεχόντων πιστεύει πως πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στις σχέσεις μας με τους άλλους, το 56% θεωρεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να μας εκμεταλλευτούν και το 67% κρίνει πως οι άλλοι νοιάζονται κυρίως για τον εαυτό τους.
Εμπιστοσύνη στους θεσμούς
Οι συμμετέχοντες στην Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα (ΕΚΕ) κλήθηκαν να δηλώσουν τον βαθμό εμπιστοσύνης που τρέφουν απέναντι σε 8 θεσμούς. Πρόκειται συγκεκριμένα για τους θεσμούς των πολιτικών, των κομμάτων, της Βουλής των Αντιπροσώπων, της δικαιοσύνης, της Αστυνομίας, των Ηνωμένων Εθνών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των επιστημόνων. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να τοποθετήσουν την απάντησή τους σε μια κλίμακα από το 0 που σημαίνει «καθόλου εμπιστοσύνη» έως το 10 «απόλυτη εμπιστοσύνη». Απαντήσεις άνω του 5 σημαίνουν υψηλή εμπιστοσύνη, ενώ κάτω του 5 υποδηλώνουν επιφυλακτικότητα.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, περισσότερη εμπιστοσύνη στην Κύπρο χαίρουν οι επιστήμονες (Μέσος Όρος = 6,79), ο μόνος θεσμός που κερδίζει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των πολιτών. Ακολουθεί η Αστυνομία (Μ.Ο. = 4,54), με μια ελαφριά επιφυλακτική στάση, ενώ σε παρόμοια επίπεδα βρίσκονται η δικαιοσύνη (Μ.Ο. = 4,39), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Μ.Ο. = 4,27), τα Ηνωμένα Έθνη (Μ.Ο. = 3,64) και το Κυπριακό Κοινοβούλιο (Μ.Ο = 3,56). Τα χαμηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης της κυπριακής κοινωνίας συγκεντρώνονται στους πολιτικούς (Μ.Ο. = 2,02) και τα κόμματα (Μ.Ο. = 1,96).
Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι παρατηρείται μια σταδιακή πτώση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς στην Κύπρο από το 2006 (Γύρος 3) έως το 2022 (Γύρος 10), εκτός από τους επιστήμονες που υπάρχουν δεδομένα μόνο στην τελευταία έρευνα. Σύμφωνα με την αναφορά των ερευνητών που διεξήγαγαν την έρευνα στην Κύπρο, «η πιο δραματική πτώση καταγράφεται ανά τα χρόνια στα πολιτικά κόμματα (Μ.Ο. Γύρου 3 = 4,26, Μ.Ο. Γύρου 10 = 1,96) και στους πολιτικούς (Μ.Ο. Γύρου 3 = 4,28, Μ.Ο. Γύρου 10 = 2,02)».
Συγκριτικά δεδομένα
Συγκρίνοντας την εμπιστοσύνη στον εκάστοτε θεσμό μεταξύ των 31 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα, η Κύπρος διατηρεί σταθερά τα χαμηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης στους θεσμούς απ' ό,τι ο μέσος όρος στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, η χώρα μας είναι το δεύτερο κράτος με τα μεγαλύτερα επίπεδα επιφυλακτικότητας απέναντι στα κόμματα (Μ.Ο. = 1,96). Πρώτη κατατάσσεται η Ισπανία (Μ.Ο. = 1,89). Όσον αφορά την εμπιστοσύνη προς τους πολιτικούς, η Κύπρος είναι η τέταρτη χώρα με τα μεγαλύτερα επίπεδα επιφυλακτικότητας (Μ.Ο. = 2,02). Πρώτη είναι η Πολωνία (Μ.Ο. = 1,86), δεύτερη η Ισπανία (Μ.Ο. = 1,91) και τρίτη η Βουλγαρία (Μ.Ο. = 2,01).
Επίσης, η Κύπρος κατατάσσεται τρίτη ανάμεσα στις 31 χώρες ως προς τη μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα για την Αστυνομία και τα Ηνωμένα Έθνη. Το ενδιαφέρον των ερευνητών προκάλεσε το γεγονός ότι η τριάδα των χωρών με τη μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα προς την Αστυνομία και τα Ηνωμένα Έθνη παραμένει σταθερή και για τους δύο θεσμούς και διαμορφώνεται ως εξής: πρώτη χώρα σε επιφυλακτικότητα είναι το Ισραήλ, ακολουθεί η Σερβία και στην τρίτη θέση η Κύπρος.
Στις χώρες με την υψηλότερη εμπιστοσύνη στους θεσμούς κατατάσσονται σταθερά η Νορβηγία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Ολλανδία και η Ελβετία. Μάλιστα, η Νορβηγία επιδεικνύει τα υψηλότερα σκορ εμπιστοσύνης για 4 από τους 8 θεσμούς: Δικαιοσύνη, Ηνωμένα Έθνη, Κοινοβούλιο της χώρας και πολιτικά κόμματα. Ωστόσο, οι ερευνητές σημειώνουν πως για τους περισσότερους θεσμούς, ο μέσος όρος των εκτιμήσεων των 31 χωρών που έλαβαν μέρος στην ΕΚΕ υποδεικνύει μια πιο επιφυλακτική στάση παρά εμπιστοσύνη, καθώς κινούνται μεταξύ του 3,0-5,0. Εξαιρέσεις αποτελούν η υψηλή εμπιστοσύνη προς τους επιστήμονες (Μ.Ο. = 7,04), η μέτρια εμπιστοσύνη προς την Αστυνομία (Μ.Ο.= 6,23) και η ήπια εμπιστοσύνη προς τη δικαιοσύνη (Μ.Ο. = 5,21) και τα Ηνωμένα Έθνη (Μ.Ο. = 4,96).
Κοινωνική εμπιστοσύνη
Τα αποτελέσματα της ΕΚΕ αποτυπώνουν και το κοινωνικό κλίμα καχυποψίας που υπάρχει στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, αξιολογήθηκε η κοινωνική εμπιστοσύνη μέσα από τρεις ερωτήσεις σε μια 11βάθμια κλίμακα απάντησης από το 0 έως το 10. Οι τιμές κοντά στο 0 ανταποκρίνονται σε στάσεις επιφύλαξης απέναντι στους άλλους, ενώ οι τιμές κοντά στο 10 ανταποκρίνονται σε στάσεις εμπιστοσύνης.
Για παράδειγμα, η πρώτη ερώτηση καλούσε τον συμμετέχοντα να απαντήσει αν πιστεύει ότι μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στους περισσότερους ανθρώπους ή αν θεωρεί ότι πρέπει να είναι πάντα επιφυλακτικός στις σχέσεις του με τους άλλους. Η κλίμακα απαντήσεων ξεκινούσε από το 0 που σημαίνει «Πρέπει να είμαστε πάντα επιφυλακτικοί στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους» και έφτανε στο 10 που σημαίνει «Μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στους περισσότερους ανθρώπους». Στην Κύπρο, ο μέσος όρος των απαντήσεων συγκεντρώθηκε στο 3,09, υποδεικνύοντας μια μέτρια επιφυλακτική στάση. Συγκεκριμένα, το 64,30% των συμμετεχόντων επέλεξε κάποια απάντηση κάτω από τον βαθμό 5, το 21,6% επέλεξε μια μέση στάση και το 14,10% σημείωσε μια απάντηση άνω του βαθμού 5. Μάλιστα, το 27,9% πιστεύει ότι πρέπει να είμαστε πάντα επιφυλακτικοί στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους, ενώ μόνο το 1,6% θεωρεί ότι μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στους περισσότερους ανθρώπους.
Συμπεράσματα
Οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν μια δυσαρέσκεια προς τους περισσότερους θεσμούς, μία αίσθηση απαξίωσης στις πολιτικές διαδικασίες και ένα κοινωνικό κλίμα καχυποψίας. Για την εμπιστοσύνη στους θεσμούς επισημαίνουν ότι «μπορεί να γίνει αντιληπτή ως ένα μέτρο αξιολόγησης της λειτουργίας και ποιότητας των πολιτικών θεσμών στην Κύπρο». Τονίζουν δε το γεγονός ότι η πιο ραγδαία πτώση της εμπιστοσύνης μέσα στα χρόνια αφορά τα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς. «Αυτό», προσθέτουν, «πρέπει να αποτελέσει καμπανάκι για τον κίνδυνο ανόδου της επιρροής λαϊκίστικων και αντιδημοκρατικών κομμάτων στην Κύπρο».
Ταυτότητα της έρευνας
Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα (ΕΚΕ) είναι η σημαντικότερη διεθνής κοινωνική συγκριτική έρευνα που διεξάγεται αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στοχεύει στη συγκριτική μελέτη των απόψεων των πολιτών γύρω από τα κυριότερα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές χώρες. Λόγω της πρότυπης μεθοδολογίας που ακολουθεί, η ΕΚΕ έχει βραβευτεί με το κορυφαίο ευρωπαϊκό Βραβείο Ντεκάρτ το 2005. Μέχρι το 2013, το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν στις προτεραιότητες πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και χρηματοδοτήθηκε από το 5o, 6o και 7o Πρόγραμμα-Πλαίσιο της ΕΕ και από εθνικούς φορείς των συμμετεχόντων κρατών. Μετά το 2013 μετεξελίχθηκε σε European Research Infrastructure Consortium (ERIC) στο οποίο η Κύπρο είναι πλήρες μέλος από το 2017.
Η ΕΚΕ διεξάγεται ταυτόχρονα σε περισσότερες από 30 χώρες της Ευρώπης και για έκτη φορά η Κύπρος συμμετέχει σε αυτήν την πανευρωπαϊκή κοινωνική έρευνα. Στην Κύπρο η έρευνα χρηματοδοτείται από το Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής. Η διεξαγωγή της ΕΚΕ για τον Γύρο 10 έγινε από το Πανεπιστημιακό Κέντρο Ερευνών Πεδίου (ΠΑΚΕΠΕ) του Πανεπιστημίου Κύπρου και εθνικός συντονιστής ανέλαβε ο δρ Χάρης Ψάλτης, διευθυντής του κέντρου και πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με αυτοσυμπληρούμενη μεθοδολογία από τον Μάρτιο έως και τον Αύγουστο του 2022. Συλλέχθηκαν ερωτηματολόγια από 875 κατοίκους (405 άνδρες και 470 γυναίκες) της Κύπρου που μιλούν ελληνικά. Δείγμα αντιπροσωπευτικό του γενικού πληθυσμού που διαμένει στην Κύπρο.
