Για το πώς εδραιώνεται ο «πόλεμος μνήμης» στην Κύπρο μιλά στον «Π» ο τέως ευρωβουλευτής Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, ο οποίος τονίζει την ανάγκη για ένα μνημείο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για όλα τα θύματα της κυπριακής τραγωδίας. Εξηγεί ότι ο σκοπός δεν είναι το σβήσιμο της μνήμης των δύο κοινοτήτων αλλά να θέσουμε τέλος στον «πόλεμο της μνήμης» στην Κύπρο. Τονίζει δε ότι πρέπει να προωθήσουμε την ανταλλαγή μνήμης ώστε να απελευθερωθούμε από την επιλεκτική μνήμη που διαμορφώνει ο εθνικισμός και να φτάσουμε στην αυτοκριτική. «Αυτό», όπως λέει, «είναι ένα από τα σημαντικότερα βήματα προς την ειρήνη», διότι «μισή αλήθεια σημαίνει μισή πατρίδα».
Γιατί είναι σημαντικό το μνημείο στο Ευρωκοινοβούλιο να αφορά όλα τα θύματα της κυπριακής τραγωδίας, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει μεγάλη σημασία στην πολιτική της μνήμης. Ο λόγος δεν είναι μόνο να θυμόμαστε τις σκοτεινές σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας αλλά και να αντλούμε διδάγματα από το παρελθόν. Να επισημαίνουμε την καταστροφικότητα του εθνικισμού, του φασισμού και του ολοκληρωτισμού και να κάνουμε αυτοκριτική. Φυσικά, αυτή δεν είναι μια τέλεια πολιτική μνήμης. Ως εισηγητής της έκθεσης για την Ευρωπαϊκή Ιστορική Συνείδηση, είδα από κοντά ότι ακολουθείται μια επιλεκτική πολιτική μνήμης. Παρ’ όλα αυτά, η πολιτική μνήμης είναι απαραίτητη τόσο για να τιμηθούν όλα τα θύματα όσο και για την οικοδόμηση ενός ειρηνικού μέλλοντος. Έχει ιδιαίτερη σημασία το μνημείο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για θύματα της κυπριακής τραγωδίας, που αποτελεί μέρος της σκοτεινής ιστορίας της Ευρώπης. Αυτό έχει δύο διαστάσεις. H μία αφορά την Ευρώπη και άλλη αφορά την Κύπρο. Πρώτον, υπενθυμίζει στην Ευρώπη την ευθύνη της απέναντι στην Κύπρο. Δεύτερο, θέτοντας τέλος στον «πόλεμο της μνήμης» στην Κύπρο και προωθώντας την ανταλλαγή μνήμης, τη θέαση της αλήθειας του Άλλου, απελευθερωνόμαστε από την επιλεκτική μνήμη που διαμορφώνει ο εθνικισμός και ωθούμαστε στην αυτοκριτική. Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα βήματα προς την ειρήνη. Μην ξεχνάμε ότι μισή αλήθεια σημαίνει μισή πατρίδα.
Πόλεμος μνήμης
Τι σημαίνει ο όρος «πόλεμος μνήμης» και πόσο εξηγεί την περίπτωση της Κύπρου;
Οι παρατεταμένες συγκρούσεις έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στις κοινωνίες. Το αφήγημα που αναπτύσσεται γύρω από τη σύγκρουση ρίχνει όλη την ευθύνη στην άλλη πλευρά και αυτά τα αφηγήματα μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά μέσα από οικογενειακές ιστορίες, το εκπαιδευτικό σύστημα και στον στρατό. Στην Κύπρο, οι διακοινοτικές εντάσεις, που ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και αρχές του 1960 και που τελικά οδήγησαν στη συνολική διαίρεση του νησιού με την τουρκική εισβολή του 1974, είχαν ως αποτέλεσμα την κατασκευή μιας συλλογικής μνήμης που αποδίδει όλη την ευθύνη στην άλλη πλευρά. Έτσι εδραιώνεται ο «πόλεμος μνήμης». Ο εθνικιστικός πολιτικός λόγος κυριαρχεί και όποιος αμφισβητεί τις πολιτικές ενέργειες της δικής του πλευράς χαρακτηρίζεται «προδότης». Η ανεξάρτητη πολιτική σκέψη αποδοκιμάζεται και όποιος προσπαθεί να εξηγήσει την άποψη της άλλης πλευράς θεωρείται υπερασπιστής του εχθρού. Τα Μέσα Ενημέρωσης αναπαράγουν και ενθαρρύνουν αυτόν τον εθνικιστικό λόγο, όχι μόνο σε σχέση με τα γεγονότα του παρελθόντος αλλά και σε σχέση με τις τρέχουσες εξελίξεις.
Υπάρχει τρόπος να τεθεί σε ισχύ μια εκεχειρία σε αυτόν τον «πόλεμο μνήμης» που διεξάγεται στην Κύπρο;
Φυσικά. Δεν θέλουμε να σβήσουμε τη μνήμη των κοινοτήτων. Θέλουμε όμως να ανταλλάξουν μνήμες. Καθώς αφηγούμαστε τη δική μας ιστορία, πρέπει επίσης να ακούμε την ιστορία του άλλου. Πρέπει να βρούμε μια νέα γλώσσα. Μια γλώσσα που να εκφράζει όχι μόνο τον δικό μας πόνο αλλά και τον πόνο του άλλου. Για αυτό οι φορείς λήψης αποφάσεων πρέπει να ακολουθήσουν πολιτικές συμφιλίωσης και να λάβουν θεσμικά μέτρα.
Ιστορική αλήθεια
Υπάρχουν κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στην Κύπρο που θα μπορούσαν να στηρίξουν την προσπάθεια για διατύπωση της ιστορικής αλήθειας;
Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για «ιστορική αλήθεια». Σε αυτό το θέμα δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ιστορικών. Είναι δύσκολο να βρεθούν δύο ιστορικοί που να ερμηνεύουν το παρελθόν με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο, το σημαντικό είναι να ανοίγουμε ελεύθερα τα ιστορικά ζητήματα στη δημόσια συζήτηση και να εξασφαλίζουμε ότι διαφορετικές ερμηνείες και απόψεις θα γίνονται γνωστές στον ίδιο βαθμό στο κοινό. Όμως, στη χώρα μας εφαρμόζεται «απαγόρευση της Ιστορίας». Δεν γίνεται καμία αναφορά σε ορισμένα γεγονότα ή αυτά παρουσιάζονται διαστρεβλωμένα. Και στα σχολεία και των δύο κοινοτήτων τα μαθήματα Ιστορίας είναι ιδιαίτερα προβληματικά. Αντί για γνώση, παράγονται προκαταλήψεις. Πρέπει να γίνει αναθεώρηση των σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας και να υιοθετηθούν οι προτάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας. Επίσης, πρέπει να σταματήσουμε να χαρακτηρίζουμε «προδότες» τους ιστορικούς των οποίων τα γραπτά δεν μας αρέσουν.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ευρωκοινοβούλιο μπορούν να παίξουν θετικό ρόλο στη δημιουργία μιας ολιστικής προσέγγισης;
Όταν υπηρετούσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συμμετείχα στην Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού. Το θέμα της διδασκαλίας της Ιστορίας βρισκόταν πάντοτε στην ημερήσια διάταξή μας. Ωστόσο, η Εκπαίδευση ανήκει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Επομένως, η ΕΕ δεν έχει εξουσία επιβολής σε ζητήματα Εκπαίδευσης. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν γενικά αποδεκτές αρχές: η διδασκαλία της Ιστορίας πρέπει να είναι απαλλαγμένη από ρατσισμό και σεξισμό, να μην παράγει εχθρότητα, μίσος ή προκαταλήψεις και να βασίζεται σε κριτικές, αυτοκριτικές και πλουραλιστικές αρχές. Αυτά πρέπει να τα εφαρμόσουμε και στη χώρα μας.
Ερχιουρμάν-Χριστοδουλίδης και Τουρκία
Η νίκη του Τουφάν Ερχιουρμάν δημιούργησε κλίμα αισιοδοξίας για το Κυπριακό. Η νίκη στις εκλογές είναι αρκετή ή πρέπει ο νέος Τ/Κ ηγέτης να αναλάβει ορισμένες πρωτοβουλίες;
Πράγματι, η εκλογική επιτυχία του Τουφάν Ερχιουρμάν δημιούργησε ελπίδα. Φυσικά, υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτή την επιτυχία αλλά είναι επίσης γεγονός ότι η πολιτική των Ερντογάν και Τατάρ για «λύση δύο κρατών» δεν βρήκε αποδοχή. Ωστόσο, η ελπίδα από μόνη της δεν αρκεί. Για μια διαρκή λύση απαιτείται βούληση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν ο Γκουτέρες αξιολογούσε την αποτυχία του Κραν Μοντανά μίλησε για «έλλειψη πολιτικής βούλησης». Θα δούμε στο μέλλον αν οι δύο ηγέτες διαθέτουν αυτή τη βούληση. Εν τω μεταξύ, υπάρχουν πράγματα που μπορούν να γίνουν. Ο Ερχιουρμάν μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες σε ορισμένα θέματα -για παράδειγμα, το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης, η επιστροφή των Μαρωνιτών στα χωριά τους, η γραφή των ονομάτων των χωριών τόσο στα Τουρκικά όσο και στα Ελληνικά, η υλοποίηση του κοινού έργου της ΕΕ για παραγωγή ηλιακής ενέργειας, η εγκαθίδρυση στενότερων επαφών με την ελληνοκυπριακή κοινότητα και η συνάντηση με τον Τύπο κ.ά.
Ποια θεωρείτε ότι είναι τα βήματα που πρέπει να κάνει η ε/κ πλευρά ώστε να επαναρχίσουν οι συνομιλίες;
Όσα ανέφερα παραπάνω ισχύουν και για τον Νίκο Χριστοδουλίδη. Μπορούν να ληφθούν μέτρα όπως το άνοιγμα σημείων διέλευσης, η παροχή διαβατηρίων στα παιδιά από μικτούς γάμους, η δυνατότητα των Τουρκοκυπρίων να ανοίγουν τραπεζικούς λογαριασμούς στην Κυπριακή Δημοκρατία, η συνεργασία σε θέματα περιβάλλοντος και ενέργειας και άλλα παρόμοια βήματα.
Η στάση της Τουρκίας
Υπάρχει περίπτωση η Τουρκία να αλλάξει γραμμή στο Κυπριακό και να στηρίξει την ομοσπονδιακή λύση;
Η στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό δεν υπήρξε σταθερή, ήταν πάντα μεταβαλλόμενη. Η Τουρκία, ανάλογα με τις περιστάσεις και τα συμφέροντά της, έχει κατά καιρούς αλλάξει τη στάση της. Μόνο σε δύο θέματα δεν την έχει αλλάξει ποτέ. Πρώτον, αντιτίθεται σταθερά στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και, δεύτερον, εκφράζει σταθερά τη θέση ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν είναι μειονότητα αλλά πολιτικά ισότιμη κοινότητα. Συνεπώς, η Τουρκία, με γνώμονα τα συμφέροντά της, μπορεί στο μέλλον -όπως και στο παρελθόν- να αλλάξει στάση. Οι εξελίξεις στις ευρωτουρκικές σχέσεις και στα ζητήματα ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να απομακρύνουν την Άγκυρα από τη λύση των δύο κρατών και να την οδηγήσουν στο να εγκρίνει την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για μια ομοσπονδιακή Κύπρο.
