Σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία της ιστορικής έρευνας, από την αρχαιότητα μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα κρατικά μορφώματα δαπανούσαν για τις στρατιωτικές τους ανάγκες από 30% μέχρι 95% του προϋπολογισμού τους (για πηγές και στοιχεία βλέπε το Nexus του Χαράρι). Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά την αντίθετη εντύπωσή μας λόγω των τελευταίων γεγονότων στην περιοχή μας, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα, η τάση είναι δραματικά πτωτική: Ο παγκόσμιος μέσος όρος σήμερα είναι 7%. Και κατεβαίνει!
Παρ' όλα αυτά, αυτήν ακριβώς την περίοδο επιβλήθηκε η εσφαλμένη πεποίθηση ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο νόμος της ζούγκλας και οι σχέσεις θηρευτή και θηράματος. Κι όμως, παρά τα φαινόμενα, αυτό δεν είναι παρά ένα σύγχρονο αβάσιμο κατασκεύασμα!
Στην πραγματικότητα, όλοι οι σοβαροί ιστορικοί συγκλίνουν στην άποψη ότι το ανθρώπινο είδος, από τη φύση του και από επιλογή, κατάφερε να επιβιώσει και να επιβληθεί μέσα κυρίως από τη συνεργατικότητα και τη συνεννόηση. Η σύγκρουση και η επιθετικότητα ήταν οι καταστροφικές εξαιρέσεις -όσο κι αν η ιστορία που διδαχτήκαμε στο σχολείο διαφωνεί.
Η παρεξήγηση
Για να περάσουμε από τις ομάδες και τις φυλές στα έθνη ζωτικής σημασίας ήταν η συνεργασία. Χρειάστηκαν άπειρες κινήσεις συνεννόησης και συνδιαλλαγής για να φτιαχτούν οι κοινότητες. Ναι, στο μυαλό μας έχουμε το παράδειγμα του Θουκυδίδη με τους ισχυρούς Αθηναίους και τους ανίσχυρους Μηλίους. Ή, στην πιο πρόσφατη εποχή, την πολιτική της συγκράτησης του Τζορτζ Κέναν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Όμως, ακόμη και στην ίδια εποχή κάθε φορά, οι κινήσεις συνεργασίας και συνεννόησης ήταν πολλαπλάσιες των περιπτώσεων λειτουργίας του νόμου της επιθετικότητας και της απόλυτης επιβολής του ισχυρού.
Ένα καλό παράδειγμα είναι οι υπερεθνικοί οργανισμοί, και ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση: Μπορεί σήμερα να μιλούμε για την αύξηση των ευρωπαϊκών στρατιωτικών δαπανών αλλά, την ίδια στιγμή, τόσο η διαδικασία οικοδόμησης όσο και η ίδια η λειτουργία της Ε.Ε. είναι μια διαρκής συνεννόηση, μια διαρκής διαπραγμάτευση. Με άπειρες καθημερινές οδηγίες, αποφάσεις, κανονισμούς, προϊόντα συνεργασίας και συναποφάσεων.
Η ψευδής εντύπωση για την κυριαρχία του «νόμου της ζούγκλας» και την κυριαρχία της επιθετικότητας είναι ένα βολικό κατασκεύασμα. Πάνω σε αυτό στήθηκαν ολόκληρες θεωρίες συνωμοσίας και κατατρεγμού, δικαιολογήθηκαν ανοσιουργήματα και γενοκτονίες.
Στις μέρες μας, γύρω από την εύκολη και απλοποιημένη λογική του «κυριαρχεί ο νόμος του ισχυρού, ο νόμος της ζούγκλας» μπαίνει σε εφαρμογή μια πονηρή πολιτική μηχανική: «Ο κόσμος είναι ζούγκλα. Εφόσον είναι έτσι, διαλέγεις αν θα είσαι θηρευτής ή θήραμα. Άρα, όσοι μιλούν για συνεννόηση είναι το ολιγότερο αφελείς (ή το χειρότερο πληρωμένοι προδότες), που θα μας οδηγήσουν στην καταστροφή».
Στην πραγματικότητα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Η συνεννόηση είναι ο κανόνας. Η πολιτική που χτίζεται πάνω στην εξαίρεση, δηλαδή στη λογική της επιθετικότητας, είναι μια εκούσια ή ακούσια απάτη!
Κατατρεγμένοι
Το καλοκαίρι του 2021, λίγους μήνες πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο Πούτιν έδωσε στη δημοσιότητα ένα πολυσέλιδο κείμενο. Στη νοηματική καρδιά του κειμένου βρίσκονταν δύο άξονες: (α) Το ρωσικό έθνος είναι καταδικασμένο να παλεύει αενάως με άπειρους εχθρούς γύρω του, οι οποίοι μηχανεύονται την καταστροφή του. (β) Δεν υπάρχει Ουκρανία. Είναι ένα κατασκεύασμα των εχθρών της Ρωσίας.
Μπορεί οι ιστορικοί να διαφωνούν με κάθε σελίδα αυτού του κειμένου –και οι Ρώσοι ιστορικοί– όμως η αναπαράσταση του κόσμου ως μιας ζούγκλας μπορεί να δικαιολογήσει τα πάντα. Και κυρίως τον αυταρχισμό, την απόρριψη της συνεννόησης· ακόμη και τη θυσία ενός ολόκληρου λαού στον βωμό της επιβίωσής του!...
Ταυτότητα σε κίνδυνο
Λιπαντικό αυτής της μηχανικής είναι κατά κανόνα ένα άλλο μύθευμα: «Η συνεννόηση είναι συνώνυμη της απώλειας της ταυτότητας». Εθνικής ή άλλης.
Το είδαμε και με τη σχεδόν… πάνδημη αντίδραση εναντίον όσων εξέφρασαν σκεπτικισμό για το σύνθημα των ναυτικών δοκίμων στην ελληνική παρέλαση. Σύμφωνα με τους υπερασπιστές των δοκίμων, η εθνική ταυτότητα δικαιούται να δηλώνεται με όσο γενικευμένο τρόπο θέλει («η Κύπρος είναι ελληνική, περιλαμβανομένων των βυζαντινών, φραγκικών και ενετικών μνημείων, και του σπιτιού που έχτισε ο Μεχμέτ σε τουρκοκυπριακή γη») και δικαιώνεται μόνο αν εκδηλώνεται με τοξική αρρενωπότητα («μπιπ η Τουρκία»). Η επιθετικότητα και ο φασισμός προστατεύουν το έθνος. Ενώ η ευπρέπεια είναι συνώνυμη της έλλειψης ανδρισμού και προθάλαμος του θανάτου του έθνους.
Κι όμως, και πάλιν η Ιστορία αποδεικνύει ότι τα έθνη και οι κοινότητες κινδυνεύουν με αφανισμό μέσω της σύγκρουσης (στη βάση του νόμου της ζούγκλας), παρά μέσω της συνεννόησης! Η άμεση συνάρτηση της επιβίωσης της εθνικής ταυτότητας με την επιθετική αρρενωπότητα είναι άλλο ένα πονηρό νοητικό κατασκεύασμα. Το οποίο απλώς υπηρετεί τη δημιουργία κλίματος άρνησης της συνεννόησης.
Επομένως, η στάση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα ειλικρινούς ή ιδιοσυγκρασιακής πεποίθησης. Είναι κυρίως ένα πονηρό μέσο επιβολής μιας πολιτικής· η οποία αγιοποιεί τη σύγκρουση, για να δαιμονοποιήσει και να αποκλείσει τη συνεννόηση.
Οι άλλοι
Το πρόβλημα δεν εκτείνεται μόνο στις συμπεριφορές της ακροδεξιάς. Η άρνηση της συνεννόησης είναι μια παθογένεια που μαστίζει και άλλους πολιτικούς χώρους, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την εσωτερική πολιτική συνεννόηση. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα το πρόβλημα δεν είναι μόνο με τα κόμματα που βρίσκονται δεξιά της Νέας Δημοκρατίας. Η χώρα για πάνω από έναν αιώνα, από το 1915, βιώνει σχεδόν αδιάλειπτα έναν εθνικό διχασμό.
Έτσι, η ορθόδοξη αριστερά (ΚΚΕ) αρνείται και την παραμικρή συνεννόηση ακόμη και με άλλα κόμματα της αριστεράς· ενώ τα κόμματα από τη «ριζοσπαστική αριστερά» μέχρι την κεντροαριστερά, με μικρά διαλείμματα, αρνούνται οποιαδήποτε συνεννόηση με τη Ν.Δ. (ανάλογα έπραττε και η Ν.Δ. όταν ήταν στην αντιπολίτευση). Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού φάσματος θεωρεί ιδεολογική «προδοσία» τη συνεννόηση και «αυτονόητη υποχρέωση» την πολιτική σύγκρουση –έστω και χωρίς πραγματική αιτία.
Φυσικά, το αποτέλεσμα δεν είναι «η σωτηρία του έθνους». Το αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα σήμερα, παρά την πρόοδό της, να βρίσκεται πολύ πιο πίσω από χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία· οι οποίες όταν μπήκαν στην Ε.Ε., μετά την Ελλάδα, είχαν δείκτες πολύ χειρότερούς της. Και η κύρια αιτία είναι η διαφορά τους στην κουλτούρα συνεννόησης.
Θα μπορούσε κανείς να καυχηθεί ότι ευτυχώς στην Κύπρο δεν έχουμε θέμα. Είμαστε βέβαιοι όμως ότι έχουμε πραγματική κουλτούρα διαλόγου και επιθυμίας συνεννόησης σε πολιτικό επίπεδο; Ή μήπως, όταν πρόκειται για θέματα ιδεολογικής φύσης, συνηθίζουμε να κάνουμε παράλληλους μονολόγους, ο καθένας μέσα από τον δικό του κόσμο;
• … με τις χαμηλές ταχύτητες (1): Δεν είναι ότι περίμενε κανείς πως μετά την πενταμερή θα είχαμε θύελλα κινητικότητας. Αλλά, παρά τα πάρε-φέρε μεταξύ των δύο διαπραγματευτών, και πάλιν τα πράγματα κινούνται με εξαιρετικά χαμηλές ταχύτητες. Και το θέμα διορισμού απεσταλμένου/ης του ΓΓ έπεσε σε λήθαργο –πού σταλώσαμε άραγε; Να υποθέσουμε λοιπόν ότι μέχρι τον Ιούλιο ίσα που θα προλάβουμε απλώς να δρομολογήσουμε (ούτε καν να υλοποιήσουμε) κάποια από τα ΜΟΕ;
• … με τις χαμηλές ταχύτητες (2): Και νέες δημοσκοπήσεις δείχνουν τον Ν. Χριστοδουλίδη σε χαμηλές πτήσεις. Τίποτε δεν είναι προδιαγεγραμμένο βέβαια. Αλλά ο δρόμος που πήρε, με την εμμονή στην αξιοποίηση μόνο «δικών του» ανθρώπων και στη δημιουργία δικού του παγκύπριου βασιλείου, του στερεί την προοπτική ουσιαστικής ανάκαμψης. Αυτές οι επιλογές τού στερούν την κοινωνική δυναμική, τον υποχρεώνουν σε διαρκείς αντιφάσεις και αυτογκόλ. Με κίνδυνο στο τέλος να παγιδευτεί στις αγκάλες του ΕΛΑΜ και των κυνηγών. Ισχυρά «παικιά» οι κυνηγοί, αλλά δεν επανεκλέγουν Πρόεδρο. Μάλλον τον καίνε για προσάναμμα στη φουκού…
• … με τις χαμηλές ταχύτητες (3): Υψηλή θετική γνώμη για τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη, όμως όχι και πολύ ενθαρρυντικά ποσοστά ψήφου για τις βουλευτικές. Κι ακόμα δεν μπήκε στο καμίνι της δημιουργίας προγράμματος, θέσεων, αντιπαραθέσεων και λίστας 56 υποψηφίων –που θα ανταγωνιστούν τοπικά με ισχυρά ονόματα του παραδοσιακού κομματικού συστήματος. Μόνο αν προσελκύσει κάποιους/ες ινφλουένσερς, που ζήλεψαν τη δόξα του Φειδία. Όμως και πάλι, αυτό θα είναι δίκοπο μαχαίρι. Οι πελατειακές σχέσεις είναι πολύ ισχυρές στις βουλευτικές, σε αντίθεση με τις ευρωεκλογές.
