Ο κορωνοϊός δείχνει σε ΕΕ και Κύπρο ότι τα ορυκτά καύσιμα αποτελούν αδιέξοδο (Του Ν. Μιχαήλ)

Οι καθημερινές τρομακτικές ειδήσεις για την εξάπλωση του κορωνοïού σε όλο τον κόσμο ίσως έχουν αφήσει να περάσει απαρατήρητη η αδιανόητη κατάσταση στην οποία περιήλθε η αγαπημένη πηγή ενέργειας της ανθρωπότητας. Η τιμή του πετρελαίου ανά βαρέλι έφτασε σε αρνητικά επίπεδα, πράγμα που σημαίνει ότι οι πετρελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να πληρώσουν αν θέλουν κάποιος να πάρει το πετρέλαιό τους και να το αποθηκεύσει. Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας πρωτοφανούς αλλαγής στον τρόπο με το οποίο η ανθρωπότητα ζει τους τελευταίους δύο μήνες, έχοντας αναστείλει τις μεταφορές και την κατανάλωση πετρελαίου λόγω του εγκλεισμού στο σπίτι για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Οι ακτιβιστές που αγωνίζονται για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα υποστηρίζουν εδώ και καιρό τη θεωρία του βυθισμένου κόστους, δηλαδή την άποψη ότι για να αλλάξει η ανθρωπότητα τους τρόπους συμπεριφοράς της για να αντιμετωπίσει την κρίση από την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει το 80% του ορυκτού πλούτου να παραμείνει στο έδαφος. Καθώς οι προειδοποιήσεις αυτές αγνοήθηκαν για πολλά χρόνια, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων έχουν αποκτήσει τεράστια υπεραξία. Αν η ανθρωπότητα θέλει να περιορίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5˚C, σύμφωνα και με την παγκόσμια συμφωνία του Παρισιού το 2016, τότε θα πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 7% ετησίως. Ο κορωνοïός μας πρόσφερε μια ευκαιρία να δοκιμάσουμε τη θεωρία αυτή στην πράξη. Η απότομη διακοπή των δραστηριοτήτων μας εξαιτίας της πανδημίας επέφερε μέσα στο 2020 τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά … 6%. Καθώς αλλάξαμε τις ζωές μας για να περιορίσουμε την πανδημία, ας ρίξουμε μια ματιά στο μέλλον για να εξετάσουμε τι μηνύματα θα πρέπει να εξαγάγουμε από την κατάρρευση των τιμών πετρελαίου σχετικά με την αποτελεσματικότητα των ορυκτών καυσίμων σε μια σύγχρονη οικονομία, μια οικονομία που ελπίζουμε ότι θα ενδιαφέρεται να διατηρήσει την ανθρωπότητα.

Τα τελευταία 10 χρόνια, ακούσαμε πολλά στην Κύπρο για το ότι το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ) υπόσχεται τη λύση σε μυριάδες προβλήματα: Ότι θα φέρει την ειρήνη στο διαιρεμένο μας νησί, ότι θα ενισχύσει την οικονομία μας και ότι θα στηρίξει τη μετάβασή μας προς ένα μοντέλο καθαρής οικονομίας. Ας αφήσουμε στην άκρη το γεγονός ότι το ΥΦΑ έχει οξύνει τις γεωπολιτικές εντάσεις με την Τουρκία και το ότι οι ισχυρισμοί για την αποτελεσματικότητα του φυσικού αερίου ως «μεταβατικού καυσίμου» βασίζονται σε υπερβολικά αισιόδοξες οικονομικές προβλέψεις και παραπλανητικό μάρκετινγκ. Αντ’ αυτού, ας επικεντρωθούμε για λίγο στην οικονομική πτυχή, στην άποψη ότι η Κύπρος χρειάζεται να εκμεταλλευτεί το ορυκτό αυτό απόθεμα με σκοπό να ενισχύσει την οικονομία.

Το κοίτασμα της Αφροδίτης αποτελεί όντως έναν τεράστιο πόρο. Η συνολική εκτίμηση αξίας του φυσικού αερίου στο κοίτασμα ανέρχεται σε περίπου 9 δισεκατομμύρια δολάρια. Από αυτά, περίπου τα 2-3 δισεκατομμύρια δολάρια θα πρέπει να επενδυθούν για την υποδομή που απαιτείται για την εξόρυξη, την υγροποίηση και την εξαγωγή του αερίου. Ο υπολογισμός για τα 9 δισεκατομμύρια βασίστηκε στην τρέχουσα έκρηξη της παγκόσμιας ζήτησης για φυσικό αέριο και σε τιμολόγηση που οφείλεται κυρίως στο ότι ο άνθρακας, αλλά εν μέρει και το πετρέλαιο, βρίσκονται πλέον σε πορεία εξάλειψης. Με όρους ανάλυσης κόστους-οφέλους, δηλαδή, η Κύπρος θα βυθίσει στη θάλασσα υποδομή αξίας περίπου τριών δισεκατομμυρίων δολαρίων για να εξορύξει αέριο αξίας εννιά δισεκατομμυρίων. Πράγμα που σημαίνει 6 δισεκατομμύρια δολάρια κέρδος. Όντως, σε έναν κόσμο που δεν υπόκειται σε αλλαγή, που η τιμή της ενέργειας δεν μεταβάλλεται, και η ζήτηση παραμένει σταθερή, αυτό ακριβώς θα ήταν το κέρδος. Ωστόσο, αυτό που μάθαμε τους τελευταίους δύο μήνες είναι ότι ο κόσμος τελικά υπόκειται σε αλλαγή και ότι θα πρέπει να προετοιμαστούμε και για μελλοντικές κρίσεις.

Με την κλιματική αλλαγή να έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή, θα πρέπει να δεχτούμε ότι οι εκτεταμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας δεν είναι απλώς αναγκαίες, αλλά επικείμενες, αν θέλουμε να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις τους. Σε ένα σημαντικό του άρθρο με τίτλο Global Warming’s Terrifying New Math, ο Αμερικανός συγγραφέας Bill McKibben έγραψε ότι περίπου 80% των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνουν στο έδαφος για να καταφέρουμε να φτάσουμε το στόχο των 2˚C στην υπερθέρμανση του πλανήτη, ένα στόχο που έχει ήδη τεθεί σε πολλές συμφωνίες για το κλίμα. Αν θέλουμε να επιτύχουμε το στόχο των 1,5˚C που τέθηκε στη Συμφωνία του Παρισιού, γράφει ότι τότε θα πρέπει να διακοπούν άμεσα όλα τα νέα προγράμματα εκμετάλλευσης ορυκτών καυσίμων.

Τι θα σήμαινε αυτό για το πρόγραμμα εξόρυξης της Αφροδίτης; Θα σήμαινε ότι παρά την αξία των 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων, μια οικολογικά συνετή εκμετάλλευση θα επέβαλλε εξαγωγή αερίου αξίας μόνο 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το υπόλοιπο θα έπρεπε να παραμείνει στο έδαφος. Όμως, με δεδομένο το ότι η Κύπρος χρειάζεται να επενδύσει 2 με 3 δισεκατομμύρια μόνο και μόνο για να αρχίσει την εκμετάλλευση, για ποιο λόγο να μείνει το υπόλοιπο αέριο στο έδαφος;

Είναι αλήθεια ότι εδώ πρόκειται για μια περίπτωση του όλα ή τίποτα. Με δεδομένη την τεράστια προοπτική κέρδους, γιατί οι εταιρείες να σταματήσουν την εξόρυξη προκαλώντας ζημία; Ακόμα και αν πρόκειται να ωφεληθεί ο πλανήτης, θα λάβουν υπόψη το συμφέρον της ανθρωπότητας οι διευθύνοντες των τεράστιων επιχειρήσεων; Όταν η εκμετάλλευση του αερίου φαίνεται να είναι τόσο υποσχόμενη, θα παίρναμε άραγε την απόφαση να καταλήξουμε με το τίποτα;

Όπως δείχνει η πρόσφατη κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου λόγω της τρέχουσας κρίσης, η απόφαση έχει ήδη ληφθεί είτε από τις δυνάμεις της μητέρας φύσης, είτε από τις καμπύλες της ελεύθερης αγοράς. Το πετρέλαιο είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας πρώην «ασφαλούς» επένδυσης που τώρα καταστρέφεται, καθώς ο κόσμος αλλάζει λόγω της πανδημίας. Άλλο ένα παράδειγμα είναι ο άνθρακας: Η βιομηχανία άνθρακα θα βρεθεί αντιμέτωπη με ζημιές ύψους 221 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το 2050, ενώ στις ΗΠΑ, στο γίγαντα της παραγωγής άνθρακα, οι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο εταιρείες άνθρακα έχουν χάσει 99% της αξίας τους. Όταν οι δύο μεγαλύτεροι τομείς ορυκτού πλούτου αιμορραγούν οικονομικά, γιατί παρατηρείται τόσο έντονη επιθυμία επένδυσης του μέλλοντός μας στο φυσικό αέριο;

Υπάρχει και ένα διαφορετικό μέλλον στο οποίο μπορούμε να επενδύσουμε, αντί να θαφτούμε σε έναν οικονομικό και οικολογικό λάκκο. Η Κύπρος είναι μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην ΕΕ και διαθέτει άφθονο δυναμικό ως κόμβος καθαρής ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Τώρα είναι η ώρα να επενδύσουμε στο ενεργειακό και οικονομικό μέλλον του νησιού μας και της ΕΕ, εφόσον τα ορυκτά καύσιμα αποδεικνύονται αδιέξοδα, ενώ ο τουρισμός απειλείται λόγω του κορωνοïού.

Υπάρχει ένας οδικός χάρτης για το πώς η Κύπρος μπορεί να εγκαταλείψει την άσκοπη προσπάθεια για το φυσικό αέριο και να στραφεί σε μια παραγωγική επένδυση στην ανανεώσιμη ενέργεια. Η πρωτοβουλία Yasuní ITT στον Ισημερινό (Εκουαδόρ) υπήρξε μια μοναδική πρόταση που προέβλεπε να εγκαταλειφθεί η εξόρυξη πετρελαίου στο Εθνικό Πάρκο Yasuní, και σε αντάλλαγμα να δεσμευτεί η διεθνής κοινότητα να επενδύσει το ήμισυ της αξίας του κοιτάσματος σε μια δίκαιη και βιώσιμη μετάβαση της οικονομίας του Ισημερινού. Δυστυχώς, η διεθνής κοινότητα απέτυχε να ανταποκριθεί, συγκεντρώνοντας περίπου 200 εκατομμύρια δολάρια μόνο, όμως η ιδέα θα μπορούσε να προσαρμοστεί για να ταιριάξει στην περίπτωση της Κύπρου. Αντίθετα με τον Ισημερινό, η Κύπρος είναι μια μικροσκοπική χώρα, 30,5 φορές μικρότερη από τον Ισημερινό και με πληθυσμό όσο το 6% του Ισημερινού. Αντίθετα με τον Ισημερινό, η Κύπρος διαθέτει ήδη το οικονομικό κεφάλαιο και την ετοιμότητα να επενδύσει σε τεράστια ενεργειακά προγράμματα, δηλαδή τα 2-3 δισεκατομμύρια δολάρια που υποσχέθηκε για την υποδομή φυσικού αερίου. Αντίθετα με τον Ισημερινό, η Κύπρος αποτελεί μέλος μιας μεγάλης, πολιτικά και οικονομικά ισχυρής ομοσπονδίας κρατών που έχει ήδη εκφράσει την προθυμία της να επενδύσει σε μεγάλα κεφάλαια, αλλά και την επιθυμία της να ηγηθεί της προσπάθειας επίλυσης της κρίσης λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να γίνει μια τέτοια επιθυμία πράξη, από την επένδυση σε ένα κράτος της ΕΕ ώστε αυτό να καταστεί πρότυπο παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Σε αντάλλαγμα για το όφελος που προκύπτει για την Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο και όλο τον κόσμο, η Κύπρος θα ανακηρύξει το κοίτασμα της Αφροδίτης εκτός ορίου γεώτρησης για κάθε χώρα ή εταιρεία. Ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε μάλιστα να δανειστεί το πανέμορφο όνομα που δόθηκε στο ίδιο το κοίτασμα: Πρωτοβουλία Αφροδίτη (The Aphrodite Initiative).

Τα πλεονεκτήματα είναι σαφή. Αντί να κατασκευαστεί υποδομή με σκοπό την κερδοφορία των μεγάλων εταιρειών ορυκτών καυσίμων από την καταστροφή της θάλασσας και της ατμόσφαιράς μας, η Πρωτοβουλία Αφροδίτη θα μπορούσε να επενδύσει χρήματα στη δημιουργία ενός δικτύου Κυπριακών επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας—από ηλιακά και αιολικά πάρκα έως εταιρείες εγκατάστασης και διαχειριστές ενέργειας. Θα μπορούσε να γίνεται και εξαγωγή του περισσεύματος ανανεώσιμης ενέργειες σε γειτονικές χώρες, ιδιαίτερα με την ήδη προγραμματισμένη κατασκευή του δικτύου ηλεκτρικής διασύνδεσης EuroAsia μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Το ενεργειακό κόστος, που τώρα είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, θα μπορούσε να μειωθεί με την παραγωγή της δικής μας ενέργειας και με τη μείωση των προστίμων προς την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, η οποία σε διαφορετική περίπτωση θα συνεχίζει να τα λαμβάνει, καθώς δεν θα επιτυγχάνει τους στόχους μείωσης εκπομπών. Η Κύπρος θα αποκτούσε παγκόσμια φήμη για μια τέτοια διορατική προσέγγιση και δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να θεωρήσουμε ότι, ως αποτέλεσμα, θα ωφελούνταν και ο τουρισμός.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Κύπρος υπόσχεται ότι το φυσικό αέριο θα είναι η λύση για όλα μας τα προβλήματα, είτε τα οικονομικά, είτε τα κοινωνικά, είτε τα περιβαλλοντικά. Οι πρόσφατες προστριβές με την Τουρκία για τα δικαιώματα επί του κοιτάσματος της Αφροδίτης αποδεικνύουν ότι το φυσικό αέριο δεν θα φέρει την ειρήνη στην Κύπρο. Οι βλαβερές συνέπειες του μεθανίου που παράγεται από την καύση του φυσικού αερίου και οι αμφιβολίες για το κατά πόσο το φυσικό αέριο αποτελεί μεταβατικό καύσιμο είναι ενδείξεις ότι θα προκύψουν σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Και η κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου λόγω των μέτρων για την πανδημία του κορωνοïού δείχνει ότι τα ορυκτά καύσιμα απέχουν πολύ από το να αποτελέσουν μια οικονομικά ασφαλή επένδυση. Αντί να θάψουμε τα χρήματά μας σε μια βιομηχανία χωρίς μέλλον, ας μετατρέψουμε την Κύπρο σε ένα παραγωγικό και βιώσιμο πρότυπο για το μέλλον.

 

*Ο Νικόλας Μιχαήλ είναι υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright και ερευνά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο, τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.