Οι Ελληνοκύπριοι έλεγαν για χρόνια «Δεν Ξεχνώ». Είναι ένα σύνθημα που έγινε σημαία. Ένας χάρτης της Κύπρου. Όχι ολόκληρης, μοιρασμένης στα δυο. Βόρεια και νότια. Στάζει αίμα από τον βορρά στον νότο. Κάποιοι ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή κοινότητα το βρίσκουν μπανάλ αυτό πλέον, το κοροϊδεύουν και γελούν μαζί του. Το χρησιμοποιεί πιο πολύ το εθνικιστικό κομμάτι της κοινότητας, όχι οι οπαδοί της λύσης και της ειρήνης. Σύμφωνα με κάποιους αριστερούς κύκλους, είναι ένα σοβινιστικό σύνθημα. Όταν ένας από αυτούς ρώτησε τη γνώμη μου για τη λύση, του απάντησα χωρίς δισταγμό με τη γλώσσα που θα καταλάβαινε: «Πότε θα υπάρξει λύση; Όταν όλοι οι Κύπριοι προσβληθούν με Αlzheimer!» Δεν πιστεύουν ότι ξεχνώντας το παρελθόν θα διορθωθούν τα πάντα, δεν θα απομείνει εχθρότητα και θα απαλλαχτούμε από την εκδίκηση, το μίσος και την εχθρότητά μας; Ιδού, πάρε Αlzheimer! Αυτό είναι το φάρμακο της λύσης! Και ξέχνα τα όλα να πάνε στα κομμάτια! Θα ξεχάσεις όχι μόνο το Βαρώσι, αλλά ακόμα και το σπίτι και την οδό που ζεις. Οι Τουρκοκύπριοι θα ξεχάσουν το 1963 και οι Ελληνοκύπριοι το 1974. Ούτε το έγκλημα στην Τόχνη, ούτε τη Μαράθα θα θυμάται κανείς. Οι Τούρκοι θα ξεχάσουν τη Λάρνακα και οι Έλληνες την Κερύνεια. Ο Αχμέτ θα ξεχάσει ακόμα και ότι είναι ο Αχμέτ και ο Γιώργος ότι είναι ο Γιώργος!
Ποιος σου έμαθε ότι το να ξεχάσεις το παρελθόν είναι υποστήριξη της ειρήνης και το να το θυμάσαι είναι αντίθεση στην ειρήνη; Κοίτα, οι Εβραίοι δεν ξέχασαν καθόλου. Θυμάται σαν να ήταν χθες τις τρομερές μέρες που πέρασε στο Άουσβιτς ακόμα και μια γυναίκα εκατό χρόνων που δεν έχει Αlzheimer. Όμως, είναι φίλη με τους Γερμανούς. Συμφιλιώθηκε με τους Γερμανούς. Μήπως οι Ιάπωνες ξέχασαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι; Αν τις ξεχνούσαν, μήπως θα μνημόνευσαν τα θύματα με τελετές κάθε χρόνο και θα φρεσκάριζαν τη μνήμη τους; Όμως, είναι φίλοι με την Αμερική. Φίλοι και σύμμαχοι. Οι Πολωνοί; Πηγαίνετε στη Βαρσοβία, στην Κρακοβία. Ακόμα και στους δρόμους βλέπετε επιγραφές μνήμης. Το Άουσβιτς είναι ένα τεράστιο μουσείο. Μυρίζεστε εκείνο τον αέρα μόλις μπείτε από την πόρτα του. Θάλαμοι αερίων. Φούρνοι. Μαλλιά και παπούτσια που μαζεύτηκαν από τους αιχμαλώτους. Σαν να πρόκειται να εμφανιστεί μπροστά σας ξαφνικά ένας Ναζί στρατιώτης και να σας χτυπήσει για το κέφι του.
Ένα τέτοιο πράγμα είναι το παρελθόν. Η ζωή είναι μια ανάμνηση. Δεν μπορείτε να ζήσετε ξεχνώντας. Δεν μπορείτε να απαλλαχτείτε από τους εφιάλτες που σας ζώνουν ξεχνώντας. Οι φοβιτσιάρηδες ξεχνούν. Οι θαρραλέοι δεν ξεχνούν. Γίνεται καλύτερος άνθρωπος όποιος αποδέχεται τις πραγματικότητες. Αν έχει κουσούρια, μαθαίνει να ζει με κουσούρια. Δεν μπορεί να ζει κανείς κρύβοντας και αγνοώντας τα κουσούρια του. Ο μεγάλος μου αδελφός είχε προσβληθεί από την ασθένεια έρπης ζωστήρα. Κάποτε τον ρωτούσα. «Συνήθισα να ζω με αυτό τον πόνο», έλεγε.
Ποιος σας είπε ότι δεν θέλουν ειρήνη στην Κύπρο όσοι μνημονεύουν τους Σολωμού και Ισαάκ; Αν οι Ελληνοκύπριες γυναίκες ξεχάσουν όσα έζησαν στον Λόφο του Σταυρού στην Λουρουτζίνα το 1989, μήπως θα έρθει ειρήνη σε αυτή τη χώρα; Αν οι Τουρκοκύπριοι ξεχάσουν τη Μαράθα, θα διορθωθούν τα πάντα; Δεν μπορούμε να κοιτάξουμε στο μέλλον χωρίς να ξεχάσουμε το παρελθόν; Αν ξεχάσουμε το παρελθόν, πώς θα αντλήσουμε διδάγματα από την Ιστορία; Ο άνθρωπος λέει «Δεν Ξεχνώ». Να του πω ξέχασέ; Αν ξεχάσει άλλωστε, δεν θα τον σέβομαι. Μήπως αυτά είναι πράγματα που ξεχνιούνται;
Αυτό είναι ένα από τα συνθήματα που βρίσκω πως έχει το μεγαλύτερο νόημα σε τούτο το νησί. Και μπορώ να γράψω σελίδες ολόκληρες για να γεμίσω το περιεχόμενο αυτού του συνθήματος. Όμως, μου φαίνεται πολύ κενό ένα σύνθημα όπως το «δεν μπορεί να εμποδιστεί η ειρήνη στην Κύπρο». Είναι κενού περιεχομένου. Αν μου πουν να το γεμίσω, δεν θα μπορέσω. Δώστε στα παιδιά να γράψουν μια έκθεση. «Γιατί δεν μπορεί να εμποδιστεί η ειρήνη στην Κύπρο;» Ο έλεγχος και της Κύπρου και των Κυπρίων δεν είναι στα χέρια κανενός μας. Αν δεν ζήσαμε αιματηρές συγκρούσεις εδώ και 51 χρόνια μετά το 1974, το οφείλουμε στο γεγονός ότι είναι ικανοποιημένοι από την κατάσταση όσοι κρατούν στα χέρια τους τον έλεγχο. Όχι στην παρουσία του τουρκικού στρατού. Μας μοίρασαν, μας απέκοψαν τον έναν από τον άλλον και ησύχασαν. Τερμάτισαν τις παλιές προκλήσεις. Δεν επέτρεψαν να συγκρουστούμε για να μην διασαλευτεί ξανά το στάτους κβο που έκτισαν. Αν δεν ήταν ικανοποιημένοι, θα έβαζαν φωτιά χίλιες φορές στα πάντα.
