Στην κεντροανατολική βόρεια Ευρώπη, για τέσσερις αιώνες (12ος-16ος), συντελέστηκε μια πρωτόγνωρη εξέλιξη που άλλαξε την πορεία της Ιστορίας, όχι μόνο στην ήπειρο αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Μια σειρά από εμπορικές πόλεις συνήψαν σταδιακά μια οικονομική, εμπορική και αμυντική συνεργασία, τη λεγόμενη Χανσεατική Ένωση. Αυτή η ένωση κινούνταν παράλληλα με τις εκάστοτε κρατικές δομές και κατάφερε σύντομα να δημιουργήσει τις δικές της.
Κατά περιόδους, η ένωση αυτή αντιμετώπιζε την ιδιαιτερότητα κάποια μέλη της να αλληθωρίζουν: Κάποιες πόλεις-μέλη επικεντρώνονταν τόσο πολύ στα τοπικά τους συμφέροντα και στη δική τους οπτική, που είτε σαμπόταραν με την απουσία τους το Χανσεατικό Κοινοβούλιο, είτε συνήπταν χωριστές συμφωνίες με τους αντιπάλους της ένωσης - π.χ. αρχικά με την Κοπεγχάγη, αργότερα με το Άμστερνταμ και το Λονδίνο.
Η Χανσεατική Ένωση ήταν ίσως ο βασικότερος συντελεστής της εμπορικής επανάστασης - που με τη σειρά της οδήγησε στη βιομηχανική. «Υποχρέωσε» χώρες της Δυτικής Ευρώπης να αναζητήσουν άλλους δρόμους (ανακαλύψεις νέων χωρών), άλλαξε την πορεία της Ιστορίας. Παρ' όλα αυτά, κάποια μέλη της λειτουργούσαν ως βαρίδια. Ομφαλοσκοπούσαν, και ήταν έτοιμα να ξεπουλήσουν όλο το οικοδόμημα· για μια εμπάθεια προς εταίρους, για μια συμπάθεια προς αντιπάλους, και για μικροπολιτικά ή μικροοικονομικά συμφέροντα. Συχνά, κάτω από τον μανδύα μιας «ιδεολογικής» (ιδεοληπτικής καλύτερα) εμμονής.
Ο Μάριο Ντράγκι
Πριν από λίγες μέρες, ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι έβαλε ξανά στο τραπέζι το όραμα της δημιουργίας μιας ομοσπονδίας της Ευρώπης. Θεωρεί ότι μια τέτοια πορεία (κοινή άμυνα, εξωτερική πολιτική, τεχνολογία) είναι η μόνη απάντηση στο νέο πολιτικο-οικονομικό σκηνικό στον πλανήτη.
Το θετικό είναι ότι η ίδια η νέα διεθνής πραγματικότητα σπρώχνει αφ' εαυτής σε κάτι τέτοιο. Γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι ακόμη και οι μεγάλες χώρες της Ευρώπης δύσκολα θα μπορέσουν να σταθούν από μόνες τους. Έτσι, η αντιευρωπαία Μελόνι εξελίχθηκε σε ένθερμη ευρωκεντρική πολιτικό, ενώ η Βρετανία, λίγα μόλις χρόνια μετά το Brexit, αναζητά νέους τρόπους επανασύνδεσης με την ΕΕ.
Το αρνητικό είναι ότι αυτήν ακριβώς την περίοδο αναπτύσσονται δύο φυγόκεντρες τάσεις. Μία προφανής και μία υπόκωφη - αλλά εξίσου ζημιογόνα:
(α) Αντιευρωπαϊκά κόμματα ή μορφώματα -κυρίως της ακροδεξιάς- κερδίζουν πολιτικό έδαφος μέσα στην ΕΕ. Προτάσσοντας ένα είδος αυτιστικού εθνικισμού, και διογκώνοντας ζητήματα όπως το μεταναστευτικό, μετατρέπουν τον φόβο και την κινδυνολογία σε αποτελεσματικά πολιτικά όπλα. Έτσι, εξελίσσονται σε φρένο ενάντια στη δυναμική της εμβάθυνσης της ενοποιητικής διαδικασίας στην Ευρώπη. Κατά κανόνα, μάλιστα, συνοδεύουν τη ρητορική τους με την προσήλωση (θαυμασμό, σχεδόν λατρεία) προς αυταρχικούς πολιτικούς ηγέτες, όπως ο Πούτιν και ο Τραμπ.
(β) Όλο και περισσότεροι πολίτες κάποιων χωρών της ΕΕ τείνουν να ταυτίζουν τη δημοκρατία με την αδυναμία. Θέλουν άμεσες και «καθαρές» λύσεις, χωρίς να ασχολούνται ιδιαίτερα με το «πώς». Αυτή η αντιληπτική υποβάθμιση των δημοκρατικών αξιών και διαδικασιών λειτουργεί τοξικά στο σώμα της ΕΕ. Το ίδιο το DNA της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ο διαρκής διάλογος, η διαλεκτική σύνθεση, τα δικαιώματα του πολίτη και οι δημοκρατικές διαδικασίες. Επομένως, η τάση ανοχής προς τον αυταρχισμό από μερίδα των Ευρωπαίων πολιτών -ή ακόμη και η λαγνεία προς αυτόν- είναι δηλητήριο για τον οργανισμό της ΕΕ.
Η εσωτερική τοξικότητα
Τόσο η δημοκρατία, όσο και η διαδικασία εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης υπονομεύονται και δευτερογενώς από την ανοχή προς τον αυταρχισμό και την υποβάθμιση των δημοκρατικών θεσμών. Αυτό γιατί και μέσα στο εσωτερικό κάποιων χωρών μελών συντελούνται πολύ επικίνδυνες αντιληπτικές διαδικασίες:
1. Ο λαϊκισμός εδραιώνεται. Βασικό χαρακτηριστικό του λαϊκισμού δεν είναι το «να λες στον λαό αυτό που θέλει να ακούσει». Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η παράκαμψη του «πώς». Γιατί η δημοκρατία και ο διάλογος προϋποθέτουν λογική τεκμηρίωση, πειθώ μέσα από ορθολογικά κριτήρια. Ο λαϊκισμός είναι ο αντίποδας της δημοκρατίας.
2. Ο κυνισμός νομιμοποιείται. Η κυνική πολιτική προσέγγιση γίνεται όλο και πιο ανεκτή. Συνεργασίες μεταξύ εντελώς ετερόκλητων πολιτικών σχηματισμών, χρήση χυδαίου πολιτικού λόγου, μετακινήσεις πολιτικών προσώπων από τον έναν χώρο στον άλλο χωρίς ενδοιασμούς κ.λπ.
3. Η επικοινωνιακή εξόντωση του αντιπάλου επιβάλλεται. Το πολιτικό ήθος και η εντιμότητα, ό,τι και να λέμε στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένα. Για όλο και μεγαλύτερο ποσοστό πολιτικών προσώπων δεν ιεραρχούνται ψηλά. Σε αυτό το παιγνίδι συμμετέχουμε -χωρίς να το συνειδητοποιούμε καλά-καλά- κι εμείς οι πολίτες· κατασπαράζοντας καθημερινά δημόσια πρόσωπα, όχι με κριτήριο την αξιοσύνη ή την εντιμότητά τους, αλλά με κριτήριο το αν είμαστε ταγμένοι σε άλλο στρατόπεδο.
Κυπριακά δείγματα
Πολύ εύκολα στην Κύπρο μιλάμε για «αχαΐρευτους» Ευρωπαίους ηγέτες ή για «αμπάλατους» πολιτικούς και πολίτες άλλων χωρών. Αν δούμε όμως από κάποια απόσταση τον εαυτό μας, θα καταλήξουμε ότι μάλλον ανήκουμε στη μερίδα ευρωπαϊκών κρατών με τον υψηλότερο βαθμό εσωτερικής τοξικότητας κατά της δημοκρατίας:
Ο λαϊκισμός ήταν ο βασικός παίκτης των τελευταίων δύο εκλογικών αναμετρήσεων στην Κύπρο (προεδρικές και ευρωεκλογές). Δεν χρειάζεται καν να επεκταθούμε για τη λειτουργία αυτού του στοιχείου στις προεδρικές. Στις δε ευρωεκλογές, είναι γνωστό πως, σε όποια πολιτική παράταξη και να ανήκει κανείς, δεν στείλαμε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αυτούς που θεωρούσαμε ως τους πιο άξιους - άλλο αν κάποιοι τυγχάνει να είναι και άξιοι. Αλλά και σε καθημερινό επίπεδο, αν κρίνουμε τόσο από τις συζητήσεις στα ΜΚΔ όσο και από τις δημοσκοπήσεις, η συμπάθεια προς τους φορείς του λαϊκισμού είναι προφανής.
Ο κυνισμός έχει γίνει δεύτερη φύση: Ο Ν. Χριστοδουλίδης μιλά για διεθνές δίκαιο (για την Κύπρο) αλλά είναι στενός συνεργάτης του Β. Νετανιάχου. Με κάθε ευκολία καμώνεται ότι θέλει λύση ΔΔΟ, αλλά την ίδια στιγμή αδειάζει τη διαδικασία των ΗΕ, στηρίζει με κινήσεις του τον Τατάρ έναντι του Ερχιουρμάν (π.χ. με τα οδοφράγματα), στηρίζεται από κόμματα που δεν επιθυμούν τη λύση, και αναζητά αγωνιωδώς τη στήριξη του πιο ακραίου κατά της λύσης κόμματος.
Το πιο επικίνδυνο είναι ότι αυτές οι μορφές κυνισμού γίνονται ανεκτές από πολιτικούς, από διαμορφωτές της κοινής γνώμης, αλλά και μεγάλη μερίδα των πολιτών. Όλο και περισσότεροι πολίτες θεωρούν επίσης «φυσιολογικό» η ΚΥΠ να παρακολουθεί τους πάντες. Αυτό που άρχισε να εντείνεται επί περιρρέουσας του Τ. Παπαδόπουλου τείνει σήμερα να γίνει ένας αποδεκτός από την κοινωνία κανόνας: Ο κρατικός μηχανισμός (ενός κράτους μέλους της ΕΕ!) και οι υπηρεσίες του δικαιούνται να παρακολουθούν όλους αδιακρίτως, να εκβιάζουν, και να απειλούν με διώξεις όσους το επισημαίνουν. Επίσης, όλοι -από τον Πρόεδρο μέχρι τον τελευταίο γελοιογράφο- δικαιούνται να χαρακτηρίζουν «προδότες» και «τουρκόσπορους» όσους λένε γνωστά και αυτονόητα πράγματα.
Όλα αυτά είναι διαλυτικά για το νησί μας, αλλά και κατ’ εξοχήν δηλητηριώδη για την Ευρώπη. Ως υπόσταση και ως προοπτική.
Ας αρχίσουμε να βλέπουμε και λίγο τον εαυτό μας στον καθρέφτη, πριν βγάλουμε τελεσίδικα «πορίσματα» για τον Μακρόν ή τη Φρεντέρικσεν, για τους Γάλλους ή τους Δανούς πολίτες.
Το καλάθι
• … με τους αποτσίγαρους (1): Πρόκειται για αδόκιμο νεολογισμό. Αποτσίγαρο (το) είναι το υπόλειμμα τσιγάρου μετά που αυτό έχει καεί ή/και καπνιστεί. Παράδειγμα: «Σε αποτσίγαρο οφείλεται η πυρκαγιά στη Λεμεσό, σύμφωνα με το πόρισμα». Αποτσίγαρος/ η (ο/ η) είναι το άτομο που φέρει υπόλειμμα εγκεφάλου, ο οποίος έχει καεί, ή εξαρχής ήταν καμένος. Παράδειγμα: «Η μη έγκαιρη κατάσβεση της πυρκαγιάς στη Λεμεσό οφείλεται σε πολιτικούς και υψηλόβαθμους αποτσίγαρους».
• … με τους αποτσίγαρους (2): Πολιτικά πρόσωπα-αποτσίγαροι υπάρχουν και στην Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς έκτισαν πολιτικές καριέρες με τον εθνικολαϊκισμό. Κακώς ο Χακάν Φιντάν είπε όσα είπε. Αλλά, αφού δεν τολμούμε να τους υποδεικνύουμε εμείς οι πολίτες και να τους γυρίζουμε την πλάτη, τότε μένει περιθώριο και στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών να το κάνει και να μας ειρωνεύεται κιόλας.
• … με τους αποτσίγαρους (3): Πολύ νωρίς ξέμεινε από μπαταρία η συνεργασία Τραμπ-Πούτιν για ειρήνευση στην Ουκρανία. Αλλά και ο ενθουσιασμός για τους δύο άντρες, που γράφουν δήθεν ιστορία, παρακάμπτοντας τους «φιλοπόλεμους» Ευρωπαίους. Είμαστε λίγο-πολύ εκεί από όπου αρχίσαμε με την έναρξη της θητείας Τραμπ. Να που έχουμε τώρα και τη δυνατότητα να βάλουμε στην ίδια πρόταση τις δύο έννοιες: «Οι αποτσίγαροι που λειτουργούν ως εμπρηστικά αποτσίγαρα για την υφήλιο»…
