Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος του 19ου αιώνα στην Ευρώπη ήταν ο Γαλλοπρωσικός του 1870-71, που οδήγησε στην ήττα της Γαλλίας και στην ενοποίηση της Γερμανίας.
Παρά τις σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις για σχεδόν μισό αιώνα μετά, και παρά τις ενδείξεις για τις σημαντικές επιπτώσεις τους στις πολεμικές τεχνικές, το 1914 οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι πολίτες, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, σκέφτονταν με όρους 1870. Έτσι, όλοι θεωρούσαν ότι ο πόλεμος -που εξελίχθηκε σε αυτό που ξέρουμε ως Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο- θα κρατούσε το πολύ τρεις-τέσσερις μήνες. Οι δε στρατιωτικοί παρέτασσαν τους στρατούς με τις τεχνικές του 19ου αιώνα. Αποτέλεσμα: Τον πρώτο χρόνο του πολέμου (που κράτησε τελικά τέσσερα ολόκληρα χρόνια) είχαμε πραγματική σφαγή· με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.
Ακόμη κι όταν όλα γύρω μας αλλάζουν, εμείς έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε με σταθερές προηγούμενων δεκαετιών. Η γνώση παρέχει στοιχεία για το σήμερα, η αντίληψη επιμένει σε όρους του προχθές.
Άλλο ρητορική, άλλο αντίληψη
Στο στόμα των πολιτικών μας έχει γίνει μόνιμη η παρουσία των σημαντικών αλλαγών που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο την τελευταία δεκαετία. Η άνοδος της ακροδεξιάς και η συμβίωσή της με τον παραλογισμό και την τρέλα, η υποχώρηση της δημοκρατίας ως αξίας, η υποχώρηση της διπλωματίας και η τάση αποδοχής (ακόμη και θαυμασμού) της κυνικής επιθετικότητας είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της «νέας τάξης πραγμάτων».
Μόλις όμως τελειώνουν με τις διαπιστώσεις και θα πρέπει να μιλήσουν για το «τι πρέπει να γίνει», η σκέψη και η προσέγγισή τους επιστρέφουν στη δεκαετία του 1980.
Πριν επανέλθουμε στη Λευκωσία, ας κάνουμε ένα πέρασμα από την Αθήνα για ένα παράδειγμα. Αυτές τις μέρες, εκτυλίσσεται εκεί ένα πολιτικό δράμα: Με αφορμή την ακύρωση της συνάντησης Μητσοτάκη-Ερντογάν, όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, με ομιλίες στη Βουλή και ανακοινώσεις, ξεχύθηκαν στους δρόμους της «υπερήφανης» εθνικής ρητορικής του 1980. Από τον ακροδεξιό Βελόπουλο μέχρι το ΚΚΕ. Όλα, χωρίς καμιά εξαίρεση!
Και αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται σε όλα τα ζητήματα.
Κάπως έτσι, ένας Κυριάκος Μητσοτάκης, που τους τελευταίους μήνες πάγωσε κάθε διπλωματική διαδικασία με την Τουρκία και υιοθέτησε εν μέρει ρητορική και πολιτικές Σαμαρά, εμφανίζεται ως ο λιγότερο παράφρων πολιτικός ηγέτης!
Το άντρο της στατικότητας
Το πρόβλημα και στην Κύπρο τείνει να γίνει δια-ιδεολογικό… Με συστηματική παραγνώριση της εξελισσόμενης πραγματικότητας.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.
• Φάση 1η: Αν για χάρη συζήτησης ξεκινήσουμε από την εικοσαετία 1954-1974, θα διαπιστώσουμε ότι Κύπριοι (και δευτερευόντως και Ελλαδίτες) πολιτικοί, στρατιωτικοί και πολίτες λειτουργούσαν με όρους Βαλκανικών Πολέμων και Μεγάλης Ιδέας. Στη σκέψη πολλών, η Τουρκία αυτής της εικοσαετίας ήταν ταυτόσημη με την υπό κατάρρευση αδύναμη Οθωμανική Αυτοκρατορία των αρχών του 20ού αιώνα. Οι εμπειρίες και η γνώση -ιδιαίτερα την εξαετία 1954-60- έλεγαν άλλα, η αντίληψη και η σκέψη οικοδομούνταν αλλιώς. «Η Τουρκία δεν είναι καταλυτικός αντίπαλος, είναι ένα διαχειρίσιμο εμπόδιο στον δρόμο προς την ένωση».
• Φάση 2η: Από το 1974 μέχρι σήμερα, είχαμε μια δεύτερη φάση. Όχι μόνο σε πραγματικό επίπεδο λόγω εισβολής αλλά και σε αντιληπτικό επίπεδο. Κατά κανόνα, πολλοί πολιτικοί, στρατιωτικοί και πολίτες δημιούργησαν μιαν κυρίαρχη αντίληψη, ακόμη κι όταν αυτή δεν διατυπωνόταν ευθέως. «Μια λύση, όπως προδιαγράφεται, θα καταστήσει την Κύπρο όμηρο της Τουρκίας. Επομένως, η μόνη διέξοδος είναι η διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ένα αποκλειστικά ελληνοκυπριακό κράτος, μέχρι οι συνθήκες να επιτρέψουν απελευθέρωση όλης της Κύπρου, μέσω π.χ. της κατάρρευσης του τουρκικού κράτους (κάποτε έπαιζε πολύ η προσδοκία για εκ των ένδον διάλυση λόγω Κουρδικού)».
Η πραγματικότητα φώναζε ότι η Τουρκία διογκώνεται διαρκώς σε όλους τους τομείς. Πληθυσμιακά, οικονομικά, στρατιωτικά, βιομηχανικά και σε επίπεδο επιρροής. Τα στοιχεία και η γνώση ήταν εκεί αλλά η σκέψη παρέμενε προσκολλημένη στο πιο πάνω ιδεαλιστικό μοντέλο. Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, αυτή ήταν η κυρίαρχη προσέγγιση. Με ελάχιστες εξαιρέσεις σε ηγετικό επίπεδο. Μια από αυτές ήταν ο Κώστας Σημίτης και ένα ισχυρό πολιτικό και διπλωματικό επιτελείο γύρω του (ανάμεσά τους και ο Γιάννος Κρανιδιώτης). Αυτοί έβλεπαν την πραγματικότητα της διαρκούς διεύρυνσης της τουρκικής δύναμης και ήξεραν ότι αν δεν προωθούνταν προς τη λύση οι ελληνοτουρκικές διαφορές και το Κυπριακό, ο χρόνος θα τα περιέπλεκε όλα και στο μέλλον θα «λύνονταν» με επώδυνο τρόπο. Η επιτυχημένη προσπάθειά τους έμελλε να πέσει στο κενό, λόγω ατολμίας ή ανικανότητας των διαδόχων Σημίτη και λόγω κατάρρευσης του Σχεδίου Ανάν από ελληνοκυπριακής πλευράς. Έτσι, συνεχίσαμε να πλέουμε στο ίδιο πέλαγος, παρ' όλο που χρόνο με τον χρόνο τα πράγματα άλλαζαν και αλλάζουν.
• Φάση 3η: Βρισκόμαστε σήμερα στον προθάλαμο της τρίτης φάσης. Σ’ αυτήν, τα στοιχεία γίνονται πλέον ανέκκλητα σκληρά για δύο λόγους: Πρώτον, η διεθνής και η περιφερειακή κατάσταση αλλάζει δραματικά, με ένα επίμονο μπόλιασμα της πολιτικής και της διπλωματίας με ανορθολογισμό, παραλογισμό και επιθετικότητα. Δεύτερον, η Τουρκία σταμάτησε να μεγαλώνει με συμβατικούς ρυθμούς. Πλέον γιγαντώνεται σε όλα τα επίπεδα, με ταχύτατους ρυθμούς!
Αυτά είναι τα στοιχεία και η γνώση. Η αντίληψη και η σκέψη μας όμως παραμένουν προσκολλημένες στη δεκαετία του 1980. Η Τουρκία γίνεται ο πρωταγωνιστικός παίκτης στην περιοχή. Στα ΗΕ, στην Ουάσινγκτον, στις Βρυξέλλες, στο Πεκίνο και στη Μόσχα, την αντιμετωπίζουν ως τέτοια και ερίζουν για την εύνοιά της. Όμως οι όροι της αντίληψης και της σκέψης μας μένουν στο παρελθόν.
Ένα έθνος σε κρίση δυσκαμψίας
Στην Αθήνα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξέρει πολύ καλά την αλήθεια. Και τρέμει για αυτό που έρχεται. Όμως, φαίνεται να τρέμει πιο πολύ τους Βελόπουλους, τους Σαμαράδες και τους Καραμανλήδες· αλλά και το σκηνικό εθνικολαϊκισμού που το γιγαντώνει σύσσωμη η αντιπολίτευση, από τον Ανδρουλάκη και την Κωνσταντοπούλου μέχρι τον Κουτσούμπα. Έτσι, προσποιείται ότι βολεύεται με το δόγμα Δένδια: Θα πάρουμε φρεγάτες Belara, θα πάρουμε και F-35, άρα είμαστε μια χαρά!
Στην Κύπρο, τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Δεν είναι μόνο ο Πρόεδρος με τα επικοινωνιακά φρουφρού, με τις επιλογές στασιμότητας και τη μεγαλοϊδεατική εξωτερική πολιτική για εσωτερική κατανάλωση. Όλο το πολιτικό σύστημα είναι λες και έχει παγώσει. Ενώ γνωρίζει, δεν ασχολείται με το Κυπριακό, παρά μόνο για να επαναλάβει τα ίδια κενά και ξύλινα αποφθέγματα…
«Κι όμως, ο μαντατοφόρος τρέχει…»
Να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται: Στην τρίτη φάση, στην οποία μπαίνουμε, δεν έχει πια και ιδιαίτερη σημασία η «σχολή» στην οποία ανήκει κάποιος. Αν θέλει δηλαδή ΔΔΟ, λύση δύο κρατών, ή ένωση της ελεύθερης Κύπρου με την Ελλάδα. Ούτε αν κάποιος στην Ελλάδα ονειρεύεται Χάγη για διαχωρισμό ΑΟΖ ή νικηφόρες αερομαχίες στο Αιγαίο. Όποια επιλογή και να προκριθεί, πρέπει να ακολουθηθεί Καθαρά, Τώρα! Με τα σημερινά δεδομένα και όχι με τις αντιλήψεις του 1980.
Ο χρόνος παράτασης και του «θα δούμε» τελείωσε. Το 2030 θα είναι αργά. Στην τρίτη φάση, τα χάνουμε όλα από χέρι!
Το καλάθι
• … με τους Σαρκοζί (1): Για τρίτη φορά στο δικαστήριο ο τέως Πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί. Κι αυτή τη φορά έφυγε από την αίθουσα με πέντε χρόνια φυλακή στην πλάτη. Η υπόθεση γνωστή. Έκανε προεκλογική εκστρατεία με τα εκατομμύρια του Λίβυου δικτάτορα Μουαμάρ Καντάφι, έναντι πολιτικών ανταλλαγμάτων. Θέλουμε, δεν θέλουμε, στο μυαλό μας γίνονται παραλληλισμοί με τα δικά μας. Συνήθως είμαστε απαισιόδοξοι αλλά κάτι μου λέει πως αυτή τη φορά οι δικοί μας Σαρκοζί θα δυσκολευτούν πολύ να τη βγάλουν καθαρή. Μαζεύτηκαν πολλά!
• …με τους Σαρκοζί (2): Για παράδειγμα, η Εισαγγελία της Ε.Ε. κάποια στιγμή θα ολοκληρώσει την έρευνά της για το συμβόλαιο στο Βασιλικό. Ήδη ζητά πίσω τα 67 εκατομμύρια ευρώ. Μέσα από την έρευνα θα αναδειχθούν συγκεκριμένα ονόματα ως υπεύθυνοι κακοδιαχείρισης. Πόσο εφικτό είναι για τη Γενική Εισαγγελία να μην κάνει καμιά κίνηση; Το «ενόσω ερευνά η Εισαγγελία της Ε.Ε., δεν μπορούν να προχωρήσουν σε έρευνα οι τοπικές Αρχές» είναι σωστό. Έχει όμως ημερομηνία λήξης.
• …με τους Σαρκοζί (3): Μπορεί στο τέλος να μην την πληρώσουν οι εγκέφαλοι και οι καθαυτό ηθικοί αυτουργοί αλλά κάποιοι θα την πληρώσουν, έστω και μικρότερα γρανάζια στο φαγοπότι. Οι επόμενοι μήνες θα κρίνουν και κάτι άλλο: Πόσο τα κόμματα –και ιδιαίτερα ο ΔΗΣΥ– θα κάνουν το γενναίο βήμα και θα επιμείνουν για διερεύνηση όλων των σκανδάλων, ακόμη κι αν εμπλέκονται ανώτερα στελέχη τους. Το γεγονός ότι αυτή η ευκαιρία διαχωρισμού και απογαλακτισμού έχει ως ημερομηνία λήξης τις βουλευτικές εκλογές είναι ένα κίνητρο, όσο απίθανο κι αν μοιάζει.
