Ο Νίκος Θέμελης είναι γενικά συγκλονιστικός. Ιδιαίτερα όμως στο «Οι αλήθειες των άλλων» εξέφραζε μιαν εποχή όπου άνθρωποι σαν εκείνο (με ανοιχτούς ορίζοντες και με το πάθος να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση) προσπαθούσαν να πείσουν για το αυτονόητο: «Μπες στη θέση του άλλου, νιώσε τον πόνο του, αφουγκράσου τις αγωνίες του όσο ασύμβατες και να είναι με τις δικές σου, αναλογίσου τους μύθους και τα παραμύθια του πλάι στα δικά σου».
Ήταν όμως η εποχή που φαινόταν ότι λίγη προσπάθεια ακόμη και θα καταλαβαίναμε ότι οι αλήθειες που αποσιωπούνται γίνονται δηλητήριο για όλους μας. Και ότι όσο και να έχουμε την τέχνη να αποφεύγουμε την ασχήμια της αλήθειας, όπως έλεγε ο Νίτσε, στο τέλος θα ακολουθήσουμε με γενναιότητα τον δρόμο της.
Σήμερα, είμαστε ήδη σε άλλη συχνότητα. Εκεί όπου η λογική της μισής αλήθειας είναι νομιμοποιημένη. Είναι ο κανόνας!
Το τέλος του Αρθούρου…
Κάποτε, πολλές αλήθειες ακολουθούσαν τα τρία στάδια του Άρθουρ Σοπενάουερ: Αρχικά αντιμετώπιζαν τον χλευασμό, στη συνέχεια την ισχυρή αντίδραση και καταδίκη, για να καταλήξουν σιγά-σιγά να θεωρούνται αυτονόητες.
Σήμερα, τείνουμε να «μοιράζουμε» την αλήθεια στη μέση και να διαλέγουμε ο καθένας το κομμάτι που μας βολεύει. Επιδεικνύοντας μιαν απίστευτη ανθεκτικότητα στην προσήλωση μόνο σε αυτό το κομμάτι.
Ένα παράδειγμα: Υπάρχουν πολλοί Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι τις τελευταίες δεκαετίες πρόθυμοι να ακούσουν «την αλήθεια των άλλων» και να αναζητήσουν τρόπους συνύπαρξης. Δεν είναι η πλειονότητα αλλά υπάρχουν. Αλλά εμείς οι υπόλοιποι διαλέγουμε να μην τους ακούσουμε αυτούς αλλά να διαλέξουμε στρατόπεδο. Έτσι, κυρίως εμείς οι Ελληνοκύπριοι χωριστήκαμε στη μέση. Υποστηρίζοντας οι μεν την αλήθεια των Ισραηλινών και οι δε την αλήθεια των Παλαιστινίων. Αλλά, κυρίως, αποσιωπώντας την άλλη μισή αλήθεια.
Για την ακρίβεια, δεν θέλουμε να ξέρουμε καν την άλλη μισή αλήθεια:
• Οι μεν: «Η Χαμάς είναι τρομοκρατική οργάνωση, σκότωσε αθώους πολίτες και κρατά ομήρους». Τελεία! Ούτε που θέλουμε να ακούσουμε ότι το Ισραήλ ως κράτος κάνει συστηματικά και τα δύο. Απελευθερώθηκαν είκοσι ζωντανοί Ισραηλινοί όμηροι και σε αντάλλαγμα δύο χιλιάδες Παλαιστίνιοι. Πού βρέθηκαν όλοι αυτοί οι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι; Απλούστατα, εκτός από Παλαιστίνιους πολιτικούς, το Ισραηλινό κράτος συλλαμβάνει συστηματικά και άλλους (οι περισσότεροι εντελώς άσχετοι με κάθε μορφής βία, ανάμεσά τους γιατροί και δημοσιογράφοι), τους κακομεταχειρίζεται και μετά από χρόνια εμφανίζει ως υποχώρηση την απελευθέρωσή τους.
• Οι δε: «Το Ισραήλ είναι κράτος-δολοφόνος των Παλαιστινίων και άλλων Αράβων, άρα είναι δικαιολογημένη κάθε βία που ασκούν οι Παλαιστίνιοι». Τελεία! Ούτε που θέλουμε να ακούσουμε ότι ανάμεσα κυρίως στους Παλαιστινίους της Γάζας δεν εμφανίζεται αντίδραση σε όσα κάνει η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και άλλοι, όχι επειδή δεν υπάρχουν αντιρρήσεις αλλά διότι όποιος τολμήσει να πει «μα» εκτελείται. Ενώ στην Ισραηλινή κοινωνία υπάρχουν εκατομμύρια πολίτες που κάθε τρεις και λίγο φωνάζουν κατά χιλιάδες στις πλατείες συνθήματα εναντίον του Νετανιάχου και της κυβέρνησής του. Και εισαγγελείς που τον σέρνουν διαρκώς στα δικαστήρια. Αυτά δεν είναι λεπτομέρειες, είναι ουσία. Γιατί, εδώ και δεκαετίες, αυτούς είναι που αφήνουν εκτεθειμένους η Χαμάς και η Χεζμπολάχ· βγάζοντας συνεχώς με τη δράση τους από τη δύσκολη θέση τους ακραίους Ισραηλινούς, δικαιολογώντας το αφήγημά τους –όπως έγινε και στις 7 Οκτωβρίου του 2023.
Κανείς δεν ξέρει ακόμη αν και πόσο θα τηρηθεί η συμφωνία για τη Γάζα ή ποια θα είναι η κατάληξη. Το σίγουρο είναι ότι εμείς θα παραμείνουμε χωρισμένοι στους μεν και στους δε, αγνοώντας ηθελημένα την άλλη μισή αλήθεια.
Ρετρό
Σε εφτά περίπου μήνες θα έχουμε βουλευτικές εκλογές. Αυτές όχι μόνο δεν θα μαλακώσουν τα κλασικά αφηγήματα της μισής αλήθειας αλλά θα τα εντείνουν και θα τα τονώσουν. Για παράδειγμα:
• Στελέχη του ΔΗΣΥ (και νεότευκτοι συνοδοιπόροι από άλλα κόμματα), στις ομιλίες και στα τηλεοπτικά πάνελ, όποτε ανοίγει το στόμα του ένα στέλεχος του ΑΚΕΛ για θέματα οικονομίας, θα ανασύρουν την «καταστροφική πενταετία Χριστόφια». Παραγνωρίζοντας ηθελημένα: (1) Ότι τα πρώτα τολμηρά έως σκληρά μέτρα για αντιμετώπιση της κρίσης λήφθηκαν επί Χριστόφια – κυρίως επί υπουργίας Κίκη Καζαμία. (2) Ότι στην περίπτωσή μας η κρίση ήταν κυρίως τραπεζική. Εξαιτίας της ανοχής του πολιτικού συστήματος που διευκόλυνε την ασυδοσία των τραπεζών, προκειμένου να αξιοποιούνται μέσα από το ξέπλυμα τα ρωσικά κεφάλαια. (3) Το κούρεμα δεν ήταν η μόνη λύση για αντιμετώπιση του τραπεζικού κραχ. Αυτή αφέθηκε εσκεμμένα ως μοναδική, προκειμένου να μην επηρεαστούν Ρώσοι και ομοεθνείς πελάτες άλλων τραπεζών. (4) Ακολούθησαν άπειρα άλλα σκάνδαλα για τα οποία ευθύνονται και προσωπικά οι πανελίστες που κουνούν το δάχτυλο στο ΑΚΕΛ· και τα οποία –παρά τις καταπελτικές εκθέσεις– θα παραμείνουν στη σκιά της δημόσιας συζήτησης (π.χ. Συνεργατισμός).
• Το ΑΚΕΛ, δικαίως, θα καυτηριάζει την πολιτική Αναστασιάδη για το κούρεμα, το ταμείο αλληλεγγύης, τον Συνεργατισμό, τα «χρυσά» διαβατήρια, το Κραν Μοντανά και το φάγωμα Ακιντζί. Αλλά ηθελημένα θα παραγνωρίζει: (1) Τις ευθύνες του ΑΚΕΛ με την πολιτική Βγενόπουλου στη Λαϊκή Τράπεζα, με τους χειρισμούς Σιαρλή στο Υπουργείο Οικονομικών και με τη διοίκηση της Κεντρικής Τράπεζας. (2) Την αδράνεια και την πίστη στη ρωσική βοήθεια, πριν το κούρεμα. (3) Τη στάση του σε δυο κρίσιμες στιγμές του Κυπριακού, το 2004 και το 2010. (4) Τη χαμηλή ιεράρχηση του Κυπριακού τα τελευταία δύο χρόνια.
Το θέμα δεν είναι τι θα κάνουν τα στελέχη των κομμάτων το επόμενο διάστημα. Αυτό είναι λίγο πολύ αναμενόμενο. Το θέμα είναι ότι και εμείς οι πολίτες, ανεξάρτητα αν θα πάμε να ψηφίσουμε, πρόθυμα θα διαλέγουμε «στρατόπεδο», θα διαλέγουμε ποια από τις δύο μισές αλήθειες μας βολεύει συνειδησιακά. Και θα πορευτούμε με αυτό το μισό.
Η παγίδα
Ακόμη κι όταν θέλουμε να είμαστε ανοιχτόμυαλοι, στη γωνία μάς περιμένουν δευτερογενείς παγίδες, τις οποίες θα πρέπει να προσέχουμε:
(α) «Άρα, όλοι τους το ίδιο είναι». Όχι, δεν είναι όλοι οι πολιτικοί και τα κόμματα το ίδιο. Ούτε και απέχουν όλοι το ίδιο από την ανιδιοτελή πρόθεση. Όπως ακριβώς δεν είναι και όλοι οι πολίτες το ίδιο.
(β) «Άρα, η αλήθεια είναι κάπου στη μέση». Όχι, δεν υπάρχει καμιά μέση. Το να συμπληρώνεις κομμάτια της αλήθειας που λείπουν δεν σημαίνει ότι δικαιολογείται και η εκτός λογικής και τεκμηρίων παραφιλολογία. Αν κάποιος πει τη μισή αλήθεια ότι η Γη είναι στρογγυλή, αυτό δεν σημαίνει ότι έχει βάση ως άλλη μισή η άποψη ότι είναι επίπεδη (και άρα η αλήθεια είναι στη μέση, δηλαδή η Γη είναι οβάλ). Απλώς, αυτός που λέει ότι είναι στρογγυλή θα πρέπει να συμπληρώσει και με το άλλο «μισό» της αλήθειας, ότι αυτή γυρίζει γύρω από τον ήλιο και όχι το αντίθετο.
Έχουμε όλα τα μέσα για να προσεγγίζουμε όσο γίνεται περισσότερο την «ολόκληρη» αλήθεια. Από την επιστήμη μέχρι την τεχνολογία, την ΑΙ, τα ΜΚΔ. Αλλά μας λείπει όλο και περισσότερο το διπλό κλειδί: Η κοπιώδης βούληση για να την ανακαλύψουμε, και η γενναιότητα να αντέξουμε την ασχήμια της.
Το καλάθι
• … με τα καλλωπιστικά φυτά (1): Και νέο κόμμα στην αρένα των βουλευτικών, αυτή τη φορά από τον Φειδία Παναγιώτου. Η «Άμεση Δημοκρατία» διεκδικεί να φέρει κάτι καινούργιο, τουλάχιστον στον τρόπο λειτουργίας της ίδιας (άμεση συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις της). Όσο και να μειδιούμε, δεν μπορούμε να προεξοφλούμε εκλογική του αποτυχία. Μην ξεχνούμε ότι το «πουλάω επανάσταση με τρέλα» είναι ικανό να κινητοποιήσει υπολογίσιμο κομμάτι της αποχής. Το απέδειξε εξάλλου εδώ και 15 χρόνια ο Μπέπε Γκρίλο, με το «Κίνημα Πέντε Αστέρων», στην Ιταλία.
• … με τα καλλωπιστικά φυτά (2): Κάτω από άλλες συνθήκες, οι αποκαλύψεις του Αντρέα Θεμιστοκλέους για τα παρασκήνια στο ΕΛΑΜ θα είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αλλά δυστυχώς, σήμερα, λίγο ρόλο παίζουν. Επειδή: (α) Το ότι το κόμμα αυτό δεν έχει δημοκρατικές δομές λειτουργίας είναι λίγο-πολύ γνωστό. (β) Το ότι ο Α. Θεμιστοκλέους «ήλπισε» κάποια στιγμή ότι μπορούσε να το εκδημοκρατίσει είναι τουλάχιστον αφελές. (γ) Το χειρότερο, το αν ένα κόμμα είναι δημοκρατικό ή όχι στις μέρες μας γίνεται κριτήριο επιλογής για όλο και λιγότερους πολίτες. Δυστυχώς!
• … με τα καλλωπιστικά φυτά (3): Καθήμενος μπροστά από μια σύνθεση καλλωπιστικών φυτών, ο Ν. Χριστοδουλίδης ενημέρωσε μέσω τηλεδιάσκεψης το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα για την πρόταση έξι σημείων για το θέμα της Γάζας. Οι κακεντρεχείς λένε ότι θα έπρεπε ο διάκοσμος να συνάδει με την υποκείμενη φιλοσοφία της πρότασης: Γεράνια (γερανοί), τουλίπες (μπετονιέρες), σκυλάκια (σχέση Πολιτείας-ΟΕΒ). Για κεραστικό εργολάβοι…
